
जनुक पेढ्या ( Gene Banks )
वाढती जागतिक लोकसंख्या, वातावरणातील बदल, अन्न मागणीत होणारी वाढ या दृष्टिकोनांतून विचार केल्यास, जनुकीय विविधता, संबंधित वन्य वनस्पती जाती, आनुवांशिक ...

जनुकीय संपत्तीचे जतन (Conservation of Genetic Resources)
सजीवांचे गुणधर्म त्यांतील जनुके ठरवितात. प्रत्येक सजीवात अनेक पेशी, प्रत्येक पेशीत एक केंद्रक, त्यांत अनेक गुणसूत्रे, प्रत्येक गुणसूत्रावर अनेक जनुके ...

जलशुद्धीसाठी वनस्पतींचा उपयोग (Phytoremediation of Water)
उथळ पाण्यात, ओल्या चिखलात आणि पाण्यावर तरंगणाऱ्या वनस्पतींच्या मुळांना श्वसनासाठी जरुरी असलेला प्राणवायू त्यांच्या आंतररचनेतील वैशिष्ट्यांद्वारे उपलब्ध होतो. पाण्याच्या पातळीवर ...

जिबरलीन : शोध आणि कार्य (Gibberellin : Discovery & Function)
जपानी शेतकर्यांना १९२० च्या सुमारास काही भातरोपे इतर रोपांच्या तुलनेत अतिशय उंच आणि अशक्त असल्याचे आढळले. या रोपांना जिबरेल्ला फ्युजिकुरोई ...

जिबरेलिने (Gibberellin)
जिबरेलिक अम्ल सर्वप्रथम एका बुरशीमध्ये आढळले. जिबरेल्ला फ्युजिकुरोई (Gibberella fujikuroi) नावाची बुरशी ज्या भाताच्या रोपावर आक्रमण करायची, त्या रोपांची उंची ...

जैवबहुवारिकेच्या निर्मितीसाठी शैवलांचा उपयोग (Use of algae for the production of biopolymers)
दैनंदिन जीवनात बहुवारिकेचा उपयोग अनेक प्रकारे व बहुविध स्वरुपात होताना आढळतो. जीवाश्म इंधन हे बहुवारिकेचा मुख्य स्त्रोत असून ते झपाट्याने ...

टर्पिने (Terpenes)
बदलत्या वातावरणास आणि वाढत्या वैश्विक उष्णतेशी जुळवून घेणे, तसेच तृणभक्षी प्राणी, कीटक, कवक यांसारख्या विविध शत्रूंपासून स्वत:चे रक्षण करून जीवनचक्र ...

तहानलेल्या वनस्पती (Thirst of Plants)
वनस्पती मुळांच्या साहाय्याने पाणी शोषून घेतात आणि सर्व अवयवांना पुरवितात. फुले, फळे निर्माण होत असताना जरुरीप्रमाणे पाण्याचा पुरवठा करतात. त्यासाठी ...

देवराई (Sacred Grove)
निसर्ग संवर्धनाची प्राचीन परंपरागत पद्धत. सुमारे दहा हजार वर्षांपूर्वी भटकी जीवनशैली सोडून मानव जेव्हा शेती करू लागला; त्या वेळी जंगलतोड ...

देवराईचे पुनरुज्जीवन (Regeneration of Sacred Groves)
देवराई म्हणजे स्थानिकांनी श्रद्धेने, भीतीने, देवाच्या नावाने, वर्षानुवर्षे राखलेलं निसर्गनिर्मित जंगल. असा समृद्ध नैसर्गिक वारसा पिढ्यान् पिढ्या जतन केला गेला ...

द्राक्षाची जन्मभूमी (Origin Of Grape)
प्राचीन वनस्पतींचा उगम अब्जावधी वर्षांपूर्वी झाला हे सर्वमान्य असले, तरी निरनिराळ्या प्रजातींचे उगम केव्हा आणि कोठे झाले याबद्दल शास्त्रज्ञांच्या मनात ...

नायट्रोजन ऑक्साइडे आणि वनस्पती (Nitrogen Oxides and Plants)
उच्च तापमानात ज्वलनक्रिया होत असताना नायट्रोजनची वायुरूप भस्मे – नायट्रोजन ऑक्साइड (NO), नायट्रोजन डाय-ऑक्साइड (NO2) आणि नायट्रोजन टेट्रा ऑक्साइड (N2O4) ...

निकोटीन (Nicotine)
निकोटीन हे तंबाखूवर्गीय वनस्पतींद्वारे तयार केले जाणारे एक महत्त्वाचे रसायन असून निसर्गातील पहिले कीटकनाशक म्हणून ओळखले जाते. त्याशिवाय चित्रक आणि ...

नैसर्गिक उत्परिवर्तन (Natural Mutation)
उत्परिवर्तन म्हणजे पेशीच्या केंद्रस्थानी असलेल्या डीएनएमध्ये (डीऑक्सिरिबोन्यूक्लिइक अम्लामध्ये) झालेल्या बदलामुळे सजीवाच्या गुणधर्मामध्ये झालेला बदल. हा बदल कायमस्वरूपी आणि आनुवांशिक असतो ...

परागकण आणि अधिहर्षता (Pollen grains and Allergy)
फुलझाडांच्या व प्रकटबीज वनस्पतींच्या अनुक्रमे फुलातील व शंकूतील असलेले परागकोश पक्व झाल्यावर त्यांतून बाहेर पडणार्या पांढरट किंवा पिवळट रंगाच्या भुकटीसारख्या ...

परागकण दिनदर्शिका (Pollen Calenders)
भारतात साधारणपणे उन्हाळा,पावसाळा आणि हिवाळा असे तीन ऋतू आहेत. निरनिराळ्या ठिकाणी ४८0 से. उष्णतेपासून ते गोठवणाऱ्या थंडीपर्यंत तापमान अनुभवास येते ...

परिरूपे (Ecotypes)
पर्यावरणाने निवड केल्यानंतर आपले वेगळे अस्तित्व टिकवून धरणारा जातीसमूह त्याच जातीच्या उपजातीप्रमाणे मानतात. अशा जातीसमूहाला परिरूप म्हणतात. एकाच जातीची, वेगवेगळ्या ...

पाणथळ क्षेत्रामधील वनस्पतींचे श्वसन (Plant Respiration in Wetlands)
पाण्याच्या अतिरेकामुळे बहुसंख्य वनस्पतींचे जगणे अशक्य होत असले, तरी काही वनस्पती-प्रजाती मात्र प्रतिकूल परिस्थितीतही नेटाने वाढतात. अशा वनस्पतींना वनस्पतिवैज्ञानिकांनी पाणथळ ...

पाणथळ जागा : रामसर क्षेत्रे ( Wetlands : Ramsar Wetlands)
पाणथळीच्या जागा ह्या नैसर्गिक जलचक्राचे महत्त्वाचे भाग आहेत. जमीन आणि पाणी यांचा समन्वय साधणाऱ्या अशा जागा गोड्या वा खारट पाण्याखाली ...