रुबिस्को
प्रत्येक जिवंत पेशीच्या जीवद्रव्यामध्ये (Protoplasm) हजारो प्रकारची विकरे (Enzymes) सर्वत्र विखुरलेली असतात. यातील प्रत्येक विकराचा पेशीमधील बाकी सार्या गोष्टी वेगऴ्या ...
लाकडाचे जैविक विघटन
बहुवार्षिक झाडांपासून मिळणारे काष्ठ आणि इतर गवत वर्गातील वनस्पतींचे खोड यांत असलेला मुख्य घटक म्हणजे ‘लिग्नोसेल्युलोज’. यामध्ये मुख्यत्वे सेल्युलोज, लिग्निन ...
लाखेरी झुडूप
पुष्कळ सपुष्प वनस्पती परागणात साहाय्य करणाऱ्या प्राण्यांना मोबदला देतात. यांपैकी सुमारे २०,००० सपुष्प वनस्पती पराग हाच मोबदला म्हणून बहाल करतात ...
लोकवनस्पतिविज्ञान
भारतात लोकवनस्पतिविज्ञानाची परंपरा प्राचीन काळापासून रुजली आहे. वनौषधींची माहिती आयुर्वेद ग्रंथात संकलित केली जाऊन तिचा उपयोग विविध रोगांवर उपचार करण्यासाठी ...
वनस्पती ऊती
बहुपेशीय सजीवांमधील समान संरचना असलेल्या व समान कार्य करणाऱ्या पेशीसमूहाला ऊती (ऊतक) असे म्हणतात. सर्वसाधारणपणे वनस्पती ऊतींचे ऊतिकर / विभाजी ...
वनस्पती ताणतणावामध्ये प्रोलीनचे महत्त्व
वनस्पतीमधील ताणतणाव (Stress) विविध प्रकारचे असतात, त्यांमध्ये विविध कीटक (Insect), कवक (Fungi), तृणभक्षी प्राणी (Grazing animal), वातावरणामधील बदल (Climate Changes), ...
वनस्पतींचे नामकरण : काही उदाहरणे
वनस्पतींना द्विपद नावे देण्याची प्रथा सर्वमान्य झाल्यानंतर नामकरणासाठी मोठ्या प्रमाणावर सूचना येऊ लागल्या. त्यात वनस्पतिशास्त्रज्ञांच्या सन्मानार्थ अनेक नावे आली. त्याचप्रमाणे ...
वनस्पतींचे नामकरण
मानवाने पूर्वीपासून उपयुक्त वनस्पतींना नावे दिली. वनस्पती तीच असली तरी स्थळ आणि भाषा यांच्या अनुषंगाने त्यांची नावे वेगवेगळी असत. उदा., ...
वनस्पतींच्या संरक्षणामध्ये सॅलिसायलीक अम्लाचे महत्त्व
वनस्पतींच्या निरोगी वाढीवर हानीकारक परिणाम करणारे विविध प्रकारचे जैविक घटक (कीटक, अळ्या, जीवाणू व बुरशी) अन्नप्राप्ती करीत असताना आढळतात आणि ...
वनस्पतींतील प्रतिकार योजनाची उत्क्रांती
जैविक उत्क्रांतीच्या एकंदर प्रक्रियेत ‘नैसर्गिक निवड’ हे महत्त्वाचे सूत्र वारंवार आढळून आले आहे. निसर्गचक्रात वनस्पती, प्राणी आणि सूक्ष्मजीव यांचे परस्परसंबंधदेखील ...
वनस्पतींतील बाष्पनशील रसायने
वनस्पतींमध्ये तयार होणाऱ्या काही विशेष रसायनांमध्ये बाष्पनशील रसायनांचा समावेश होतो. या रसायनांचे उत्कलन तापमान (उकळबिंदू) कमी असल्याने त्यांचे सहजपणे वायूमध्ये ...
वनस्पतींतील रोगप्रतिकार प्रणाली
सस्तन प्राण्यांमध्ये रोगजंतूंचा प्रतिकार करणारी नैसर्गिक यंत्रणा आढळून येते. वनस्पतींमध्ये त्या स्वरूपाची प्रभावी यंत्रणा नसते, तरीही त्या रोगजंतूंचा प्रतिकार निश्चितपणे ...
वनस्पतींतील स्वसंरक्षक अनुयोजना
मृदुकाय प्राणी, पक्षी, कीटक किंवा सस्तन प्राणी इ. भक्षकांपासून स्वसंरक्षण करण्याकरिता वनस्पती विविध अनुयोजनांचा अवलंब करतात. अ) रासायनिक अनुयोजना ...
वनस्पतींमधील पाण्याचे परिवहन
पाणी हा सर्व सजीवांसाठी अत्यावश्यक घटक आहे. वनस्पती आजूबाजूच्या परिसरातून पाणी घेतात. ज्यांची रचना साधी आहे, त्या सभोवताली उपलब्ध असलेल्या पाण्याचा ...
वनस्पतींमधील प्राथमिक आणि दुय्यम चयापचयिते
प्राथमिक चयापचयिते : सर्व जैविक पेशीमध्ये कर्बोदके, प्रथिने, लिपिडे ही प्राथमिक चयापचयिते असतात. वनस्पतींमध्ये परिसरातून शोषलेले पाणी आणि कार्बन डाय ...
वनस्पतींमधील रंगद्रव्ये
चयापचयाच्या क्रियेमध्ये वनस्पती विविध प्रकारची द्रव्ये तयार करत असतात. त्यांत प्रामुख्याने दोन प्रकारची रंगद्रव्ये पाहावयास मिळतात. हरितद्रव्य (Chlorophyll) पानांमध्ये आणि ...
वनस्पतींमधील वृद्धिनिरोधक आणि संरक्षक संप्रेरक : ॲबसिसिक अम्ल
वनस्पती जेव्हा वातावरणामधील प्रतिकूल घटकांना (Environmental Stress) सामोरे जात असतात, तेव्हा त्यांच्यामध्ये ॲबसिसिक हे संप्रेरक सातत्याने तयार होत असते. पाण्याची ...
वाइननिर्मिती प्रक्रियेतील सूक्ष्मजंतुंचे कार्य
फळांचे आम्बणे किंवा किण्वन ही प्रक्रिया प्रामुख्याने सूक्ष्मजंतूंमुळे घडून येते. यात सॅकॅरोमायसीज (Saccharomyces), नॉन- सॅकॅरोमायसीज (Non-Saccharomyces) आणि लॅक्टिक आम्ल बॅक्टेरिया ...