विद्युत अभियांत्रिकी – मराठी विश्वकोश

(प्रस्तावना) पालकसंस्था : अभियांत्रिकी महाविद्यालय, पुणे | समन्वयक : उज्ज्वला माटे | विद्याव्यासंगी : प्रीती म. साळुंके

विद्युत व चुंबकत्व या प्रेरणांच्या व्यावहारिक उपयोगांशी निगडित असलेली अभियांत्रिकीची शाखा म्हणजे विद्युत अभियांत्रिकी होय. एखाद्या देशाची औद्योगिक व आर्थिक प्रगती तेथील दरडोई विजेच्या खपावरून मोजली जाते. परिणामी ही अभियांत्रिकीची एक सर्वांत महत्त्वाची शाखा झाली आहे.

वीज ही ऊर्जा दूर अंतरावर व मोठ्या प्रमाणात वाहून नेण्याच्या दृष्टीने सोयीची आहे. ती बहुधा रूपांतरित करून वापरील जाते. विद्युत उर्जेचे यांत्रिक शक्तीमध्ये रूपांतरण (उदा., पिठाची गिरणी, विजेचा पंखा यांसारखी यंत्रोपकरणे फिरवणे), विद्युत उर्जेचे उष्णतेमध्ये रूपांतरण (उदा., पाणी तापविणे, अन्न प्रक्रिया इ.), विद्युत उर्जेचे प्रकाशामध्ये रूपांतरण (उदा., विद्युत दिवे इ.); तसेच या क्रियांशी निगडित संयंत्रे, यंत्रे, उपकरणे (उदा., विद्युत्‌ चालित्र, विद्युत जनित्र इ.) यांचा सैद्धांतिक अभ्यास करून त्यांचे अभिकल्प (आराखडे) तयार करणे; ती तयार करणे व त्यांचे कार्य चालू ठेवणे, त्यांचे नियमन करणे, देखभाल ठेवणे व दुरूस्ती करणे इ. गोष्टींचा या शाखेत अभ्यास केला जातो.

विद्युत उर्जेचीनिर्मिती, मापनपद्धती, वितरणपद्धती; विजेचे उपयोग, तिचे नियमन आणि नियंत्रण; विजेपासून संरक्षण याचाही या शाखेत अंतर्भाव होतो. विद्युत अभियांत्रिकी विषयासंदर्भात तांत्रिक माहिती गणितीय समीकरणाची क्ल‍िष्टता टाळून उपलब्ध करण्याचा प्रयत्न सदर ज्ञानमंडळात केलेला आहे. या शाखेचा विस्तार पाहता वाचकांच्या सोयीकरिता माहितीचे पुढीलप्रकारे वर्गीकरण करण्यात आले आहे :
१. मूलभूत विद्युत अभियांत्रिकी
२. विद्युत मंडल, जालक, विद्युत आणि चुंबकीय क्षेत्र
३. विद्युत यंत्र
४. विद्युत मापनपद्धती
५. विद्युत ऊर्जा निर्मिती
६. विद्युत प्रेषण
७. विद्युत ऊर्जा वितरण आणि संरक्षण
८. शक्ती इलेक्ट्रॉनिकी आणि प्रचोदन/चालन
९. नियंत्रण यंत्रणा
१०. विद्युत अधिष्ठापन आणि संकीर्ण

लघु विद्युत मंडल खंडक (Molded Circuit Breaker, MCB) आणि साचेबद्ध आवरणयुक्त विद्युत मंडल खंडक (Molded Case Circuit Breaker, MCCB)

कमी विद्युत दाबाच्या विद्युत मंडलात ठराविक मूल्यापेक्षा जास्त विद्युत प्रवाह गेल्यास स्वयंचलित प्रणालीने विद्युत प्रवाह खंडित करण्यासाठी वापरले जाणारे स्विचसारखे ...