नजीबखान रोहिला – नजीबउद्दौला (Najibkhan) (Najib ad-Dawlah)

नजीबखान रोहिला – नजीबउद्दौला

नजीबखान रोहिला : (मृत्यू ३० ऑक्टोबर १७७०). मोगल दरबारातील मिरबक्षी, मुत्सद्दी आणि मराठेशाहीतील एक उपद्रवी व्यक्ती. मराठ्यांच्या पत्रव्यवहारामध्ये ‘खेळ्याʼ, ‘हरामखोरʼ, ...
निळो सोनदेव (Nilo Sondev)

निळो सोनदेव

निळो सोनदेव : ( ?— १६७२). छ. शिवाजी महाराजांचे अमात्य. त्यांचे उपनाम भादाणेकर. त्यांच्या जन्म-मृत्यूच्या तारखांबाबत निश्चित माहिती उपलब्ध नाही ...
पंढरपूरचा तह (Treaty of Pandharpur)

पंढरपूरचा तह

पंढरपूरचा तह : (११ जुलै १८१२). पेशवे आणि जहागीरदार यांच्यातील तह. महाराष्ट्रात १८ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात पेशवे-जहागीरदारांच्या संघर्षाचे प्रश्न पुढे ...
पुरंदरे घराणे (Purandare)

पुरंदरे घराणे

मराठ्यांच्या इतिहासातील एक प्रसिद्ध घराणे. सतराव्या शतकाच्या मध्यापासून ते उत्तर पेशवाईपर्यंत या घराण्यातील अनेक पिढ्यांनी स्वराज्याच्या कामी योगदान दिले. या ...
पेशवेकालीन चलनव्यवस्था (Currency system of Peshawa)

पेशवेकालीन चलनव्यवस्था

अठराव्या शतकात सातारकर छत्रपतींच्या अंमलाखालील प्रदेशात त्यांच्या परवानगीने पेशव्यांची चलनव्यवस्था अस्तित्वात होती. इ. स. १७०० नंतर मराठ्यांनी मोगली चलनव्यवस्थेचा स्वीकार ...
पेशव्यांची जंजिरा मोहीम (Janjira campaign of Peshwas)

पेशव्यांची जंजिरा मोहीम

पेशव्यांची जंजिरा मोहीम : ( १७३३ ते १७३६ ). मराठ्यांची एक महत्त्वाची मोहीम. छ. शाहू आणि बाजीराव पेशवे यांच्या कारकिर्दीत ...
फतेहखानची स्वारी (Invasion of Fateh Khan)

फतेहखानची स्वारी

स्वराज्य स्थापनेच्या सुरुवातीच्या कालखंडातील एक महत्त्वाची घटना (१६४८-४९). मावळातील काही किल्ले, महसुलाची ठाणी आणि काही भूभाग छ. शिवाजी महाराजांनी आपल्या ...
भगवंतराव अमात्य (Bhagvantrao Amatya)

भगवंतराव अमात्य

भगवंतराव अमात्य : ( ७ फेब्रुवारी १६७७— ? १७५५). कोल्हापूर व सातारा संस्थानांचे अमात्य. शिवकाळातील मुत्सद्दी व आज्ञापत्राचे कर्ते रामचंद्रपंत अमात्य ...
मराठा अंमल, आग्रा

मराठा अंमल, आग्रा : (१७८५–१८०३). पेशवाईतील पराक्रमी सेनानी महादजी शिंदे (१७२७–१७९४) यांनी २७ मार्च १७८५ रोजी आग्रा शहर व किल्ला ...
मराठा नाणी, दिल्ली

मराठ्यांची दिल्लीतील नाणी : (इ. स. १७६०). पानिपतच्या तिसऱ्या लढाईपूर्वी मराठ्यांनी उत्तर भारतात पाडलेली नाणी. पानिपतच्या मोहिमेमध्ये मराठ्यांच्या आर्थिक अडचणी ...
मराठाकालीन मोगल नाणी

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांच्या राज्याभिषेकप्रसंगी सोन्याचा होन आणि तांब्याची शिवराई ही दोन नाणी नव्याने पाडली व ती स्वराज्यात चलन म्हणून ...
मराठेकालीन न्यायव्यवस्था (The Judicial System of The Maratha Period)

मराठेकालीन न्यायव्यवस्था

कोणत्याही राष्ट्राची न्यायव्यवस्था ही त्या राष्ट्राच्या उत्कर्षाचे महत्त्वाचे अंग असते. प्राचीन काळापासून ते मध्ययुगीन काळापर्यंत धर्मग्रंथ व रूढी-परंपरेवर आधारित न्यायव्यवस्थेत ...
मराठेशाहीचे पहिले शिष्टमंडळ (First Maratha Ambassador)

मराठेशाहीचे पहिले शिष्टमंडळ

मराठेशाहीच्या वतीने इंग्लंडला गेलेले हे सर्वांत पहिले शिष्टमंडळ. इंग्रजांच्या मदतीने पेशवेपदी स्वत:ची नियुक्ती करण्यासाठी रघुनाथराव ऊर्फ राघोबा पेशवे (१७३४-१७८३) यांनी ...
राजमाता जिजाबाई (Jijabai)

राजमाता जिजाबाई

जिजाबाई, राजमाता : (१२ जानेवारी १५९८ – १७ जून १६७४). छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मातोश्री व शहाजीराजे भोसले यांच्या ज्येष्ठ पत्नी ...
रायगड (Raigad Fort)

रायगड

महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध ऐतिहासिक किल्ला आणि शिवछत्रपतींनी स्थापलेल्या हिंदवी स्वराज्याची राजधानी. रायगड जिल्ह्यात तो महाडच्या उत्तरेस २५ किमी. वर व ...
रोहिडा किल्ला (Rohida Fort)

रोहिडा किल्ला

पुणे जिल्ह्यातील डोंगरी किल्ला. तो भोर या तालुक्याच्या गावापासून सुमारे दहा किमी. अंतरावर वसलेला आहे. किल्ल्याच्या पायथ्याला बाजारवाडी गाव आहे ...
विश्वासराव पेशवे (Vishwasrao)

विश्वासराव पेशवे

विश्वासराव पेशवे : (२२ जुलै १७४२ – १४ जानेवारी १७६१). मराठा साम्राज्यातील सेनानी. बाळाजी बाजीराव उर्फ नानासाहेब पेशवे आणि गोपिकाबाई ...
शनिवारची नौबत

सातारच्या गादीचे पहिले संस्थापक छ. शाहू महाराज (१६८२–१७४९) यांचा सातारा किल्ल्यावरील विजय मराठी राज्यात शनिवारची नौबत म्हणून प्रसिद्ध आहे. छ ...
शहाजी छत्रपती महाराज (Shahaji Chattrapati Maharaj, Kolhapur)

शहाजी छत्रपती महाराज

शहाजी छत्रपती महाराज : (४ एप्रिल १९१०–९ मे १९८३). कोल्हापूर संस्थानचे शेवटचे अधिपती व मराठ्यांच्या इतिहासाचे अभ्यासक. राजर्षी छ. शाहू ...
शिवकालीन हेरखाते

भारतात गुप्तचर नेमण्याची प्रथा वास्तविक अगदी पुरातन काळापासून रूढ होती. शुक्रनीती या ग्रंथातून हेर व हेरगिरीचा उल्लेख आढळतो. हेरगिरीचे महत्त्व ...