लोखंड-उत्पादनासाठी लागणारा कच्चा माल (प्रभार-द्रव्ये) (Raw Materials for Iron Production)

लोखंड-उत्पादनासाठी लोह-धातुक (Iron Ore), ज्वलनासाठी व अपचयनासाठी कोक (Coke) व अभिवाहक (प्रद्रावक; flux) म्हणून चुनखडी (Limestone) ही मुख्य प्रभार-द्रव्ये आहेत. कोकच्या ज्वलनाने उष्णता मिळते व कोकच्या कार्बनामुळे धातुकाचे अपचयन होते.…

अणुशक्तिकेंद्राच्या रचनेत लागणारे मिश्रधातु (Nuclear Engineering Materials)

अणुशक्तिकेंद्रात युरेनियमच्या अणूंचे विभंजन (Nuclear Fission) करून मोठी ऊर्जा तयार होते व या ऊर्जेच्या साहाय्याने वाफेवर चालणारे टर्बाइन चालवून वीज मिळविली जाते. विभंजनात अनेक प्रक्रिया घडतात, एक नमुना म्हणून खालील…

धातूंची संरचना (Metallography)

धातूंच्या कणांची एकमेकांसापेक्ष स्थिती. धातूंची संरचना व त्यातील बदल हे धातुभौतिकीचे व पर्यायाने घन अवस्था भौतिकीचे महत्त्वाचे अंग आहे. संरचनेच्या आधारावर धातू आणि मिश्रधातूंचे अनेक गुणधर्म, विद्युत् व चुंबकीय अवस्था,…

विभागीय शुद्धीकरण (Zone-refining)

विशेषत : मूलद्रव्य व संयुग यांतील अशुद्धी काढून टाकून अतिशुद्ध द्रव्य मिळविण्यासाठी अथवा त्यांचे संघटन नियंत्रित करण्यासाठी वापरण्यात येणारे तंत्र वा प्रक्रिया. यात घनरूप द्रव्यांच्या नमुन्यामधील सापेक्षतः कमी लांबीचा पट्टा…

समतोलावस्था आकृत्या (Phase Diagram)

घन, द्रव अथवा वायू रूपातील एक वा अधिक पदार्थांच्या मिश्रणावर तापमान, दाब, विद्राव्यता यांपैकी एका किंवा अधिक गोष्टींचा स्थिर स्वरूपी परिणाम दाखविणाऱ्या आलेखांना समतोलावस्था आकृत्या असे म्हणतात. या आकृत्यांच्या अनुरोधाने…

धातुविज्ञान (Metallurgy)

धातुकांचे संस्करण, धातूंचे प्रगलन, धातूचे तुकडे तापवून किंवा थंड अवस्थेतच त्यांना विविध आकार देणे, धातूंचे जोडकाम करणे, धातूचा रस करून विविध आकारांची ओतिवे तयार करणे, धातूचे चूर्ण करून त्यापासून उपयुक्त…

कथिलाच्छादित पत्रे (Tin Plating)

सामान्यपणे कथिलाचा मुलामा दिलेल्या पोलादी पत्र्याला किंवा पट्टीला कथिलाच्छादित पत्रा म्हणतात. कथिल विषारी नसते, त्याचा पातळ मुलामा देता येतो आणि ते पोलादाशी एकजीव होऊ शकते.म्हणून पोलादावर कथिलाचा गंजरोधक मुलामा देतात.मुलाम्यासाठी…

धातु–आमापन (Metal Assaying)

धातुकातील धातूचे प्रमाण काढण्याच्या क्रियेला धातु-आमापन म्हणतात (धातुक म्हणजे कच्चा स्वरूपातील धातू). हे प्रमाण काढण्याच्या अनेक पद्धती आहेत. त्यांत जुन्या काळापासून चालत आलेल्या उत्ताप-आमापन (उच्च तापमानाच्या साहाय्याने करण्यात येणारे आमापन)…

मोनेल धातु (Monel Alloy)

मुख्यत्वे निकेल व तांबे यांची बनलेली आणि संरक्षणरोधक (गंजरोधक) व उच्च बल असलेली मिश्रधातू. हे इंटरनॅशनल निकेल कंपनीच्या मिश्रधातूचे व्यापारी नाव आहे. मोठ्या प्रमाणावर बनविण्यात आलेली ही निकेलची सर्वांत जुनी…

पोलादनिर्मिती : ऑक्सिजनवर आधारित पद्धती (Basic Oxygen Furnace )

द्रव लोखंडापासून पोलाद बानविताना ऑक्सिजनचा वापर करावा ही कल्पना बेसेमर यांच्या काळातही माहीत होती; परंतु १९३०-३५ नंतरच औद्योगिक दृष्ट्या पुरेशा स्वस्त दरात ऑक्सिजन निर्माण करणे शक्य झाले. त्यानंतर ऑक्सिजनचा उपयोग…

पोलादनिर्मिती : विदयुत्-प्रज्योत भट्टी पद्धत (Three Phase Direct Arc)

विद्युत्-प्रज्योतीच्या आधारे भट्टी बनविण्याची कल्पना १९ व्या शतकातही माहीत होती, परंतु विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस विदयुत्-प्रज्योतीच्या आधारे औद्योगिक पातळीवर पोलाद बनविण्यात यश मिळाले. त्रिकलात्मक प्रत्यक्ष प्रज्योत-भट्टीची (Three phase direct arc) पद्धत…

पोलादनिर्मिती : विदयुत्-प्रवर्तन भट्टी पद्धत (Electric Induction Furnace)

विद्युत्-शक्तीचे रूपांतर उष्णतेत करण्यासाठी उच्च- कंप्रता - प्रवाहाच्या (High frequency current) प्रवर्तनाची (Induction) कल्पना प्रथम एडविन नॉर्थ्रप (Edwin Northrup) यांनी सुमारे १९१६ मध्ये मांडली व तिचे एकस्व (Patent) घेतले. त्या…

Read more about the article पोलादनिर्मिती : खुल्या भट्टीची पद्धत (Open hearth Pracess)
आ.२ : खुल्या भट्टीच्या पुनरूव्दारक,वायू - मार्ग व हवा - मार्ग यांची रचना : (अ) वायू, (ब) दग्ध वायू, (क ) हवा, (ड) चिमणीकडे.

पोलादनिर्मिती : खुल्या भट्टीची पद्धत (Open hearth Pracess)

खुल्या भट्टीच्या पद्धतीमधील भट्टीचा तळ हा तिच्यातील कच्चा माल वितळविणाऱ्या ज्वालांसमोर सरळ खुला वा उघडा असतो. त्यावरून या पद्धतीला खुल्या भट्टीची पद्धत असे नाव पडले आहे.विल्यम सीमेन्स या जर्मन शास्त्रज्ञाने…

पोलादनिर्मिती : बेसेमर पद्धती (Bessemer Process)

बेसेमर पद्धतीचा उदय होण्यापूर्वी पोलाद बनविण्याची पद्धत कष्टाची व महागडी होती.जगातील कमी खर्चातले स्वस्त पोलाद बेसेमर पद्धतीने प्रथम तयार झाले. सन १८५६ च्या सुमारास सर हेन्री बेसेमर यांनी आपली पद्धत…

लोहमिश्रके निर्मिती (Ferroalloys)

पोलाद बनविताना लागणार्‍या काही द्रव्यांना लोहमिश्रके (Ferroalloys) असे म्हणतात, मात्र ही द्रव्ये म्हणजे सतत उद्योगात वापरले जाणारे लोखंडाचे मिश्रधातू (Alloy Steels) नव्हेत. या दृष्टीने फेरो-मँगॅनीज, फेरो-सिलिकॉन, फेरो-क्रोमियम, फेरो-व्हॅनेडियम इ. ही…