मराठी भाषा विभाग/प्रशासकीय
शिक्षण : एम. ए., एम. बी. ए., एम, एल्, एल, पीएच डी.
मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ
प्रा.डॉ. रवींद्र शोभणे हे नागपूरच्या विख्यात असलेल्या धनवटे नॅशनल कॉलेजमध्ये पस्तीस वर्षे मराठी विषयाचे प्राध्यापक आणि विभागप्रमुख म्हणून कार्यरत होते. तसेच ते विदर्भाच्या वाङ् मयीन क्षेत्रातली मातृसंस्था म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या विदर्भ साहित्य संघ या संस्थेशी कार्यकारी सदस्य ते कार्याध्यक्ष या नात्याने संबंधित होते. मराठी साहित्यविश्वात कादंबरीकार, कथाकार, समीक्षक आणि संशोधक म्हणून ते सुपरिचित आहेत. अकरा कादंबऱ्या, आठ कथासंग्रह, सहा समीक्षणात्मक ग्रंथ, महाभारतासंबंधी एक वैचारिक ग्रंथ, याशिवाय तीन संपादने अशी त्यांची विविध स्वरूपाची साहित्यसंपदा प्रसिध्द आहे. नव्वदोत्तरी वाङ् मयीन आणि सामाजिक अभिसरणाचा सर्जनशील पातळीवर वेध घेणारे एक महत्त्वाचे लेखक म्हणून त्यांच्या लेखनाचा विचार केला जातो. पंच्याहत्तर ते मागील शतकाचा- सहस्रकाचा (१९७५ ते २०००) शेवट असा पाव शतकाचा कालखंड घेऊन त्यांनी केलेला राजकीय-सामाजिक स्वरूपाचे कादंबरीलेखन (पडघम, अश्वमेध आणि होळी) महत्त्वाचे समजले जाते. महाभारताचा साक्षेपी व नव्या दृष्टिकोनातून विचार करणारा एक अभ्यासक-चर्चक आणि ललितलेखक म्हणूनही त्यांची जाणकारांत ओळख आहे. त्यांना एकूण सात अभ्यासकांनी त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली संशोधनकार्य केलेले आहे. लेखनासाठी त्यांना महाराष्ट्र शासनाच्या वाङ् मय पुरस्कारांपासून अनेक मान्यवर संस्थांचे महत्त्वाचे पुरस्कार मिळालेले आहेत. महाराष्ट्र शासनाच्या विंदा करंदीकर जीवन गौरव पुरस्कार या सन्मानाने ते शासनाकडून सन्मानित झालेले आहेत. त्यांचे लेखन पंजाबी, गुजराथी, हिंदी, इंग्रजी अशा विविध भारतीय भाषांत अनुवादित झालेले आहे. २०२४ साली अमळनेर येथे संपन्न झालेल्या ९७ व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपदही त्यांनी भूषविले आहे. दि. २७/११/२०२४ पासून ते महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाचे अध्यक्ष म्हणून कार्यरत आहेत.
विचारी माणसापासून तर सर्वसामान्य माणसापर्यंत त्याच्या व्यवहारी विश्वापासून भावजीवनापर्यंत तो नवे काही शोधण्याचा, आपल्या बुद्धीला अगम्य वाटेल असे ज्ञान मिळवण्याच्या शोधात, प्रयत्नात असतो. हा शोध तो आपल्यापरीने त्याच्या हाताशी असलेल्या ग्रंथांपासून तर इतर साधनांमधून घेण्याचा प्रयत्न करीत असतो. स्वातंत्र्योत्तर भारतात आणि विशेषतः महाराष्ट्रात अशी निकड त्या काळाच्या काही बुद्धिवंतांना भासू लागली. जगाच्या पाठीवरील ज्ञानसाठ्याचा विचार केला, तर अनेक स्रोत उपलब्ध असलेले दिसतात. अशाच धर्तीवर महाराष्ट्रात सुद्धा ज्ञानाचे, माहितीचे स्रोत असावेत या भावनेतून महाराष्ट्राच्या साठोत्तरी पर्वात मराठी विश्वकोशाच्या निर्मितीचा विचार पुढे आला. सगळ्याच क्षेत्रातील माहिती, ज्ञान एका माध्यमातून प्राप्त होणे, ही गरज निर्माण झाली आणि त्यातूनच विश्वकोशाची निर्मिती झाली. १९६० साली तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांनी महाराष्ट्र राज्य मराठी साहित्य संस्कृती मंडळाची धुरा सांभाळली. यातूनच मराठी विश्वकोशाचे कार्य सुरू झाले. विश्वकोशाच्या कामाचा वाढता व्याप पाहून १९८० साली या मंडळाची स्वतंत्र निर्मिती करण्यात आली. आजमितीस विश्वकोशाचे एकूण एकवीस खंड प्रकाशित झाले असून ही ज्ञानसाधना सातत्याने सुरू आहे. जगातील, विश्वातील कोणतेही ज्ञान असो-त्याचा समावेश या विश्वकोशात व्हावा या भावनेने हे सुरू असलेले कार्य यानंतरही तेवढ्याच जोमाने सुरू राहील. प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष अनेक हात या कामासाठी कार्यतत्पर असतात, आहेतही. नव्या साधनांचा आणि मानसिकतेचा विचार करून हे सगळे खंड आता आंतरजालावर सुद्धा उपलब्ध करून देण्यात आलेले आहेत. मागील वीस खंडांचे अद्ययावतीकरण, समाजातील विविध घटकांच्या गरजेनुसार नव्या संकल्पनांचा, विचारप्रवाहांचा पुनर्विचार आणि अपूर्ण कामाची पूर्तता ह्या या नव्या मंडळापुढे असलेल्या कार्याच्या दिशा आहेत आणि हे मंडळ नक्कीच या दृष्टीने कार्यशील राहील, असा विश्वास व्यक्त करणे गरजेचे वाटते.
डॉ. रवींद्र शोभणे, अध्यक्ष व प्रमुख संपादक
महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ
अ. क्र. | सदस्याचे नाव | पदनाम |
१ | प्रा. रवींद्र शोभणे | अध्यक्ष |
२ | प्रा. डॉ. नरसिंग कदम | सदस्य |
३ | डॉ. आदित्य अभ्यंकर | सदस्य |
४ | डॉ. विनयकुमार आचार्य | सदस्य |
५ | डॉ. रोहित होळकर | सदस्य |
६ | डॉ. रणधीर शिंदे | सदस्य |
७ | श्री. श्रीकांत बोजेवार | सदस्य |
८ | डॉ. मुकुंद कुळे | सदस्य |
९ | श्री. विश्वास पाटील | सदस्य |
१० | श्री. प्राजक्त देशमुख | सदस्य |
११ | प्रा. भीमराव पाटील | सदस्य |
१२ | डॉ. केशवचैतन्य कुंटे | सदस्य |
१३ | डॉ. मिलिंद वाटवे | सदस्य |
१४ | श्री. महेश केळुसकर | सदस्य |
१५ | श्री. वामन पंडित | सदस्य |
१६ | श्रीम. नमिता कीर | सदस्य |
१७ | श्री. अशोक राणे | सदस्य |
१८ | प्रा. डॉ. सुरेश कदम | सदस्य |
१९ | श्री. महादेव देसाई | सदस्य |
२० | श्रीमती वृंदा कांबळी | सदस्य |
२१ | डॉ. शरयू आसोलकर | सदस्य |