एमस (Amos)
एमस : (इ.स.पू. आठवे शतक). एक ज्यू प्रेषित. जुन्या करारातील ‘बुक ऑफ एमस’ प्रसिद्ध आहे. दक्षिण पॅलेस्टाइनमधील टीकोआचे ते मेंढपाळ. भ्रष्टाचार व पाप वाढल्यामुळे तत्कालीन ज्यू राज्य लवकरच नष्ट होणार,…
शुद्धाद्वैतवाद (Shuddhadvaitvad)
वेदान्त-दर्शनातील पाच संप्रदायांपैकी एक संप्रदाय. याचे संस्थापक विष्णुस्वामी तर प्रतिष्ठापक वल्लभाचार्य (१४७९–१५३१) मानले जातात. शंकराचार्यांनी केवलाद्वैतवाद मांडताना ‘माया’ या संकल्पनेचा आधार घेतला. त्यांच्या मते मायोपाधिसहित (म्हणून ‘शबल’) ब्रह्म हे जगाचे…
सद्वयवाद (Dualism)
दोन स्वतंत्र आणि तर्कदृष्ट्य एकमेकांनी अबाधित अशी तत्त्वे मानणारी एक तात्त्विक भूमिका. उदा., ग्रीक तत्त्वज्ञांनी मानलेली आभास आणि सत्य; तसेच आत्मा आणि शरीर इंद्रियांच्या द्वारे अनुभवास येणारे आणि बुद्धीच्या द्वारे…
मध्वाचार्य (Madhvacharya)
मध्वाचार्य : ( सु. ११९९—सु. १२७८ ). वैष्णव संप्रदायातील द्वैत-वेदान्त-मताचे प्रवर्तक. मध्वाचार्य यांचा जन्म दक्षिण कॅनरा जिल्ह्यातील उडिपी गावाजवळील रजतपीठ (हल्लीचे कल्याणपूर) या ठिकाणी झाला (त्यांच्या जन्मग्रामाचे नाव ‘पाजकक्षेत्र’ असेही…
राब्बी (Rabbi)
राब्बी या हिब्रू भाषेतील शब्दाचा अर्थ ‘माझा गुरू’ असा आहे. रब्बी, रॅबाई असाही उच्चार याचा केला जातो. सामान्यतः ज्यू (यहुदी) विद्वानांना तसेच धार्मिक ग्रंथ व तत्त्वे शिकविणाऱ्यांना ही उपाधी लावली…
विल्यम जेम्स (William James)
जेम्स, विल्यम : (११ जानेवारी १८४२ –१९ ऑगस्ट १९१०). प्रसिद्ध अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ व फलप्रामाण्यवादाचा एक संस्थापक. जन्म न्यूयॉर्क येथे. पित्याचे नाव हेन्री जेम्स (१८११–८२). ते धर्मशास्त्रवेत्ते होते. अमेरिकन कादंबरीकार हेन्री…
आगम (Agam)
आर्यांच्या पूर्वी भारतात स्थायिक झालेल्या द्रविड, ऑस्ट्रिक इ. वैदिकेतर लोकांच्या धार्मिक परंपरेतून हिंदुधर्मात मूर्तिपूजा, देवळे, उत्सव, सणवार इ. अनेक गोष्टी दाखल झाल्या, तसेच विविध धार्मिक संप्रदायही निर्माण झाले. त्यांत वैष्णव,…