जपानी शेतकर्‍यांना १९२० च्या सुमारास काही भातरोपे इतर रोपांच्या तुलनेत अतिशय उंच आणि अशक्त असल्याचे आढळले. या रोपांना जिबरेल्ला फ्युजिकुरोई (Gibberella fujikuroi) नावाच्या बुरशीजन्य रोगाची बाधा झाली होती. एरवी बुरशीजन्य…
‘एथिलीन’ हे वायुरूपात आढळणारे वनस्पती संप्रेरक आहे. वनस्पतींच्या पेशींमधून आतापर्यंत शोधलेल्या सर्व संप्रेरकांची संरचना व त्यांचे वनस्पतींमधील चयापचयाचे (Metabolism) कार्य यांचा पद्धतशीर अभ्यास झाला असून या अभ्यासानंतरच आता ही संप्रेरके…
वनस्पतींच्या निरोगी वाढीवर हानीकारक परिणाम करणारे विविध प्रकारचे जैविक घटक (कीटक, अळ्या, जीवाणू व बुरशी) अन्नप्राप्ती करीत असताना आढळतात आणि त्यांच्या प्रतिकारासाठी वनस्पतीसुद्धा अनेक प्रकारची रासायनिक द्रव्ये तयार करीत असतात.…
वनस्पतीमधील ताणतणाव (Stress) विविध प्रकारचे असतात, त्यांमध्ये विविध कीटक (Insect), कवक (Fungi), तृणभक्षी प्राणी (Grazing animal), वातावरणामधील बदल (Climate Changes), पाण्याची कमतरता (Water scarcity), वाढती उष्णता व कडक हिवाळा यांचा…
प्रत्येक जिवंत पेशीच्या जीवद्रव्यामध्ये (Protoplasm) हजारो प्रकारची विकरे (Enzymes) सर्वत्र विखुरलेली असतात. यातील प्रत्येक विकराचा पेशीमधील बाकी सार्‍या गोष्टी वेगऴ्या करून प्रत्यक्ष अभ्यास करणे हे शास्त्रज्ञांपुढे मोठे आव्हान असते. अलीकडे…
प्रत्येक हरित वनस्पतीमध्ये प्रकाशसंश्लेषणाची (Photosynthesis) क्रिया घडत असते. सूर्यप्रकाशामध्ये हरित वनस्पती त्यांच्या प्ररंध्रांद्वारे (Stomata) हवेमधील कर्बवायू पेशीमध्ये घेतात, संश्लेषणाच्या क्रियेमधून या कर्बवायूचे साखरेत रूपांतर होते आणि निर्माण झालेला प्राणवायू आणि…
वनस्पतींमधील प्राणवायू विरहित श्वसनास ‘विनॅाक्सिश्वसन’ अथवा 'अवायु-श्वसन' असे म्हणतात. जमीन पाण्याखाली गेली म्हणजे जमिनीतील हवेची जागा पाणी घेते. वातावरणातील ऑक्सिजन जितक्या सहजतेने जमिनीतील हवेमध्ये सामावू शकतो तितक्या सहजतेने तो पाण्यामध्ये…
पाण्याच्या अतिरेकामुळे बहुसंख्य वनस्पतींचे जगणे अशक्य होत असले, तरी काही वनस्पती-प्रजाती मात्र प्रतिकूल परिस्थितीतही नेटाने वाढतात. अशा वनस्पतींना वनस्पतिवैज्ञानिकांनी पाणथळ जमिनीतील ‘वनस्पती प्रजाती’ असे नाव दिले आहे. समुद्रकिनार्‍यावर, नदीकाठी अथवा…
वनस्पतींमध्ये श्वसन ही दिवसरात्र चालणारी एक प्रक्रिया आहे, मात्र काही वनस्पती फक्त दिवसा मूळ श्वसनाबरोबरच आणखी एक अतिरिक्त श्वसन सुरू करतात. सूर्यप्रकाशात सुरू असलेल्या या श्वसन प्रक्रियेला ‘प्रकाशश्वसन’असे म्हणतात. ही…
वनस्पती जेव्हा वातावरणामधील प्रतिकूल घटकांना (Environmental Stress) सामोरे जात असतात, तेव्हा त्यांच्यामध्ये ॲबसिसिक हे संप्रेरक सातत्याने तयार होत असते. पाण्याची जेव्हा कमतरता भासू लागते; तेव्हा पानांच्या पृष्ठभागावरील बाष्पीभवन करणारी पर्णरंध्रे…
‘क्लोरेला’ या एकपेशीय शैवलामध्ये १९५३ साली प्रथम आढळलेले ‘केल्व्हिन चक्र’ नंतरच्या काळात झालेल्या संशोधनात अनेक अपुष्प आणि सपुष्प हरित वनस्पतींमध्ये कार्यरत असल्याचे निदर्शनास आले. त्यामुळे वनस्पतिशास्त्रज्ञांच्या जगात काही काळ अशी…
पृथ्वीवरचे सर्वच जैविक रसायनशास्त्र हे मूलत: कार्बनशी निगडित आहे. विविध प्रकारच्या वनस्पती अथवा या वनस्पतींवर अवलंबून असणार्‍या प्राणिविश्वामधील सर्व रासायनिक संयुगांचा कार्बन हा एक अविभाज्य घटक आहे. वनस्पती हा सेंद्रिय…
