बार्बा, रॅमन सी. : (३१ ऑगस्ट १९३९ – १० ऑक्टोबर २०२१) सॅन निकोलस इलोकोस नॉर्टे येथे, रॅमन बार्बा यांचा जन्म झाला. त्यांचे प्राथमिक शालेय शिक्षण रोजा अकादमी येथे पूर्ण झाले. नंतर, ते फिलीपिन्स विद्यापीठातील, फिलीपिन्स कॉलेज ऑफ ॲग्रिकल्चरमध्ये गेले. तेथे त्यांना प्रसिद्ध ऑर्किड संशोधक हेलन लायोसा वाल्मायोर प्रयोगशाळेच्या जीवशास्त्र वर्गांसाठी प्रशिक्षक म्हणून लाभल्या. बार्बा यांनी या विद्यापीठातून कृषी विज्ञान आणि फळ उत्पादन ह्या प्रमुख विषयासह विज्ञान शाखेची कृषी विषयातील पदवी संपादित केली. त्यांनी फिलीपिन्स कॉलेज ऑफ ॲग्रिकल्चर येथे कृषीशास्त्र विभागातील फळ पिके प्रभागामध्ये सहाय्यक प्रशिक्षक म्हणून काम केले. बार्बा यांना यू.एस.ए. येथील जॉर्जिया विद्यापीठाची शिष्यवृत्ती मिळाली. तेथे त्यांनी वनस्पतींना फुले प्रवर्तित करण्यासाठी प्रायोगिक तत्त्वावर जिबेरेलिक ऍसिड आणि पोटॅशियम नायट्रेट मिश्रणाची फवारणी यशस्वीपणे केली. या संशोधनावरच त्यांनी जॉयार्जी विद्यापीठातून फलोत्पादन विषयात मास्टर ऑफ सायन्स ही पदवी प्राप्त केली. नंतर त्यांनी मनोआ येथील हवाई विद्यापीठाच्या पूर्व-पश्चिम केंद्रात अनुदानित संशोधनात उष्णकटिबंधीय फळे आणि ऊती संवर्धनावर काम केले. या संशोधानावर विद्यापीठाने त्यांना विशेष प्रावीण्याने फलोत्पादन आणि वनस्पति क्रियाविज्ञान (प्लॅन्ट फिजिऑलॉजी) विषयातील पीएच्.डी. पदवी प्रदान केली.
नंतर रॅमन बार्बा फिलीपिन्सला परतले आणि फिलीपिन्स कॉलेज ऑफ ॲग्रिकल्चर येथे सहाय्यक प्राध्यापक म्हणून त्यांची नियुक्ती झाली. पुढे, प्रोफेसर म्हणून त्यांची पुनर्नियुक्ती झाली. इन्स्टिट्यूट ऑफ प्लांट ब्रीडिंगचे संस्थापक-संचालक एमिल क्यू. जेवियर यांनी ऊती संवर्धन प्रयोगशाळा सुरू करण्यासाठी (सध्याची प्लांट सेल आणि टिश्यू कल्चर प्रयोगशाळा) आणि कॉलेज ऑफ ॲग्रिकल्चर, फिलिपाइन्स यांनी लॉस बानोसचा ऊती संवर्धन कार्यक्रम विकसित करण्यासाठी बार्बा यांना आमंत्रित केले. त्याचा स्वीकार करून पंधरा वर्षे ते इन्स्टिट्यूट ऑफ प्लांट ब्रीडिंगच्या प्लांट सेल आणि टिश्यू कल्चर लॅबोरेटरीचे पहिले प्रमुख राहिले. या कालावधीत, वनस्पतींच्या मुळांची संप्रेरकांच्या नियंत्रणाखाली होणारी वाढ यावरही त्यांनी विपुल संशोधन केले.
फिलिपाइन्समध्ये एके काळी केवळ मे महिन्यात आंबा मिळत असे. पण सॅन जोस येथील क्विमारा फार्म्समवर बार्बा यांनी सुरुवातीला केलेल्या चाचणीत १०-१२ वर्षे जुन्या आंब्याच्या ४०० झाडांवर इथरेल आणि पोटॅशियम नायट्रेटची झाडांच्या एका आड एक फांद्यांवर फवारणी केली असता त्यावर हंगामाअगोदर फुले धरली. शंभर लिटर पाण्यात एक किलो पोटॅशियम नायट्रेट एकत्र करून निवडलेल्या झाडाच्या फांद्यावर फवारणी केल्यास आठवडाभरात त्यावर कळ्या तयार होऊ लागतात हे त्यांनी दाखवून दिले. पोटॅशियम नायट्रेटचा नावीन्यपूर्ण वापर करून आंब्याच्या बागेतील झाडे हंगामाअगोदर फुलण्यास प्रवृत्त केली जाऊ शकतात हे या प्रयोगावरून सिद्ध झाले. त्यांच्या या शोधामुळे केवळ मे महिन्यातच नाही, तर झाडांना हानी न पोहचता वर्षातून अनेक वेळा फळे घेणे साध्य झाले. पुढे त्यांनी वनस्पती वाढवर्धक फ्लश विकसित केला. तो झाडावर फवारल्याने झाडांच्या वाढीच्या चक्राला गती येते आणि फुलोरा धरण्याच्या प्रक्रियेस चालना मिळते. पुढील अभ्यासातून या उत्पादित फ्लशची फवारणी आंब्याच्या झाडांवर केली असता असे दिसले की आंब्याचे उत्पन्न तिप्पट झाले; आंबे वर्षातून एकदाच न मिळता तीनदा उपलब्ध होऊलागले; फळे १५% लहान परंतु एकंदरीत चांगल्या प्रतीची दिसून आली. तसेच फवारणी केलेल्या झाडांना ३० वर्षांनंतरही फळे येत राहिली.
या संशोधनकार्याचा परिणाम आंबाबागेची उत्पादकता मोठ्या प्रमाणात वाढण्यात झाला. तसेच आंब्याच्या ताज्या फळांच्या हंगामी पुरवठ्याऐवजी वर्षभर मुबलक ताज्या आंब्याची उपलब्धता होण्यात झाला. रॅमन बार्बा यांनी आंब्याव्यतिरिक्त विविध उष्णकटिबंधीय पिकांवर संशोधन केले. केळी, ऊस, कसावा आणि इतर अनेक बागायती पिकांच्या ऊती संवर्धनावर त्यांनी केलेल्या संशोधनामुळे वनस्पती क्रियाविज्ञान आणि वनस्पती प्रजननात मौल्यवान पद्धती विकसित झाल्या आहेत. त्यांनी या मँगो इंडक्शन टेक्नॉलॉजीचे एकस्व केवळ फिलीपिन्समध्येच नाही तर अमेरिका, इंग्लंड, ऑस्ट्रेलिया आणि न्यूझीलंड यांसारख्या इतर देशांमध्येही मिळवले. सर्वसामान्य शेतकऱ्यांना तंत्रज्ञानाचा मुक्तपणे वापर करता यावा यासाठी त्यांनी एकस्व अधिकारासाठी कोणतेही स्वामित्वधन घेतले नाही. आजकाल लॅटिन अमेरिका, आफ्रिका, आशिया आणि ऑस्ट्रेलियातील अनेक आंबा उत्पादक देशांनी त्यांच्या आंबा उत्पादनासाठी या तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला आहे. शिवाय, हे तंत्रज्ञान काजूसह इतर फळझाडांवर यशस्वीरित्या लागू केले आहे.
त्यांनी आणि त्यांच्या इन्स्टिट्यूट ऑफ प्लांट ब्रीडिंगच्या गटाने मिळून केळी आणि ऊसासाठी ऊती संवर्धनावरील शिष्टाचार (टिश्यू कल्चर प्रोटोकॉल) प्रस्थापित केला, जेणेकरून वार्षिक पुनर्लागवडीकरिता मोठ्या प्रमाणात रोगमुक्त लागवड सामग्रीचे जलद उत्पादन घेणे शक्य झाले. यामुळे केळी आणि ऊस उत्पादन प्रणालीमध्ये मोठा बदल झाला. केवळ फिलीपिन्समध्येच नव्हे तर आशिया, आफ्रिका आणि लॅटिन अमेरिकेतील इतर देशांमध्येही अधिक क्षेत्रफळ असणाऱ्या शेतावर हा ऊती संवर्धनावरील शिष्टाचार वापरात आहे. ऊसाच्या प्रजातीच्या रोगमुक्तीसाठी ही पद्धत प्रमाणित म्हणून स्वीकारली गेली आहे. ऊसाची ऊती संवर्धन पद्धती तर जगभरात ऊस शेतीचा एक अविभाज्य भाग बनली आहे. त्यांच्या संशोधन सहकाऱ्यासोबत, त्यांनी केळी आणि ऊस या पिकांव्यतिरिक्त फळे, शोभेची झाडे, वनझाडे आणि बागायती पिके, मत्स्यालयातील वनस्पती, कसावा, पांढरा बटाटा, रतन, बांबू, रॅमी, डेरिस, लसूण आणि शेलोट यासह ४०हून अधिक महत्त्वाच्या प्रजातींसाठी सूक्ष्मअभिवृद्धी शिष्टाचार (मायक्रोप्रोपगेशन प्रोटोकॉल) विकसित केला. त्यांनी सोप्या साधनांचा वापर करून शेतकऱ्यांच्या महत्त्वाच्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी नाविन्यपूर्ण पद्धती विकसित केल्या.
त्यांनी विविध खाजगी संस्थांमध्ये महत्त्वपूर्ण पदे भूषवली. उदा., क्विमारा फार्म्सचे आंबा उत्पादनावरील सल्लागार आणि कोअर फाउंडेशनचे प्रकल्प संचालक. भारतातील टाटा आणि जपानच्या सुमितोमो यांच्या आंशिक मालकीची सिंगापूरमधील बायोटेक्नॉलॉजी कंपनी प्लानटेक येथे अर्धवेळ संशोधन संचालक म्हणून त्यांनी काम पाहिले. बार्बा फिलीपिन्सच्या नॅशनल अकॅडमी ऑफ सायन्स अँड टेक्नॉलॉजीचे सदस्य म्हणून निवडून आले.
त्यांना खालील पुरस्कार मिळाले, फिलीपिन्स जयसीसचा द आउटस्टँडिंग यंग मेन ऑफ फिलीपिन्स, ऊती संवर्धनासाठी रिझल प्रो पॅट्रिया अध्यक्षीय पुरस्कार, सर्वात प्रतिष्ठित माजी विद्यार्थी पुरस्कार, फिलीपिन्स विद्यापीठ आणि एस.ई.ए.आर.सी.ए -डीओस्कॉरो एल. उमाली अचिव्हमेंट आवार्ड इन अग्रीकलचरल डेव्हलोपमेन्ट. या व्यतिरिक्त रासायनिक फवारणी द्वारे ‘इंडक्शन ऑफ फ्लॉवरिंग ऑफ द मॅंगो’ या शीर्षकाचा त्यांच्या अध्ययन लेखास क्रॉप सायन्स सोसायटी ऑफ द फिलीपिन्सनतर्फे सर्वोत्कृष्ट लेखन म्हणून गौरविण्यात आले. बार्बा फिलीपिन्सच्या कृषी क्षेत्रातील दहा उत्कृष्ट तरुणांपैकी एक म्हणून ओळखले गेले. रॅमन बार्बा यांना वनस्पती क्रियाविज्ञान क्षेत्रातील त्यांच्या विशेष कामगिरीबद्दल फिलीपिन्सचे राष्ट्रीय शास्त्रज्ञ म्हणून घोषित करण्यात आले.
वनस्पती क्रियाविज्ञान, ऊती संवर्धन, फळे उत्पादन आणि शोभिवंत वनस्पतींचा उत्पादनाची नियमितता हा फिलिपिन्सच्या आंबा निर्यातीच्या विकासाचा मुख्य घटक आहे. रॅमन बार्बा यांनी आंब्यावर केलेल्या संशोधनातून त्याची पूर्तता झाल्यामुळे फिलीपिन्स येथील प्रक्रिया केलेल्या आंबा उत्पादनांच्या कृषी उद्योगास पूर्णपणे नवजीवन लाभले.
रॅमन बार्बा यांचे वयाच्या ८२ व्या वर्षी निधन झाले. शेवटपर्यंत ते वरिष्ठ सल्लागार म्हणून इन्स्टिट्यूट ऑफ प्लांट ब्रीडिंगला सेवा देत होते.
संदर्भ :
- National Scientist (nast.ph)
- https://members.nast.ph/index.php/list-of-national-scientist/details/3/7
- https://www.nast.ph/index.php/13-news-press-releases/110-academician-ramon-c-barba-named-as-national-scientist
- Ramon Barba – Biography, Facts and Pictures (famousscientists.org)
समीक्षक : विठ्ठल चापके
Discover more from मराठी विश्वकोश
Subscribe to get the latest posts sent to your email.