(प्रस्तावना) पालकसंस्था : मराठी विज्ञान परिषद, मुंबई | समन्वयक : अ. पां. देशपांडे | विद्याव्यासंगी : नितीन भरत वाघ
माणसाच्या उदयापासून तो प्रगती करीत आहे. ही प्रगती म्हणजेच विज्ञान. मग तो अग्नीचा शोध असो, की वल्कलाचा शोध असो, की गुहेत राहण्याचा. अन्न, वस्त्र आणि निवारा या माणसाच्या मूलभूत गरजा आणि त्याच्या प्राप्तीसाठी व त्यातील सुधारणांसाठी मानवाने अनेक शोध लावले.चाकाचा शोध हा त्यातील एक क्रांतीकारक शोध.चरक आणि सुश्रुताने जगाला आयुर्वेदाची देणगी दिली.तशीच गणितातील शून्याचा शोधही तितकाच क्रांतीकारक मानला जातो. हे शोध भारताच्या नावावर आहेत.ग्रीक लोकांनीसुध्दा पायथागोरस सिद्धांत व गणितात इतर बरेच शोध लावले. मात्र त्यानंतर पाश्चात्य देशांनी विज्ञानात मोठीच आघाडी घेतली.

हे शोध लावणा-या जगातल्या संशोधकांची चरित्रे संक्षेपाने या ज्ञानमंडळाच्या वेबसाइटवर पाहायला मिळणार आहेत.संशोधकांशिवाय हे ज्ञानमंडळ संशोधन करणा-या जगातील विविध संस्थांविषयीही माहिती देणार आहे.हे संशोधक आणि संशोधन करणा-या संस्था या भौतिकी, रसायन, जीवशास्त्र, गणित, भूशास्त्र, मानववंशशास्त्र, अॅलोपॅथी, आयुर्वेद, होमिओपॅथी, अभियांत्रिकी, शेती, पर्यावरण अशा नाना प्रकारच्या विज्ञान विषयातील असणार आहेत.

विज्ञानात रोज नवनवीन विषय निर्माण होत आहेत.मुळात माणसाला नाविन्याची आवड असल्याने कालच्यापेक्षा आज काहीतरी नवीन आणि सुधारीत गोष्ट त्याला हवी असते.हा हव्यासाच त्याला संशोधन करायला भाग पाडतो.अशी संशोधने आता वैयक्तिकस्तरावर लागण्याचा काळ मागे पडला असून संशोधने आता सांघिक स्तरावर होतात अथवा ती संस्थात्मक पातळीवर होतात.

ज्यांना नोबेल पुरस्कार मिळाला,ज्यांना नोबेल समकक्ष असलेले आबेल, फिल्ड्स, जल अथवा तत्सम पुरस्कार मिळाले,ज्यांना आपापल्या देशातील मानाचे पुरस्कार मिळाले आहेत,ज्यांच्या संशोधनामुळे समाजावर परिणाम घडवून आला आहे, ज्यांना आंतरराष्ट्रीय समित्यांवर अथवा मासिकांवर सभासदत्त्व मिळाले आहे,ज्या संस्था सातत्याने संशोधन करीत आहेत, जी मासिके संशोधनपर लेख आणि निबंध छापत आहेत, टाटां-हेन्री फोर्डसारखे जे महत्त्वाचे उद्योगपती आहेत,भाभा-नारळीकर-अब्दुस सलाम यासारख्या ज्या ज्या वैज्ञानिकांनी विज्ञानसंस्था स्थापन केल्या आहेत आणि जे विज्ञान प्रसारक आहेत अशा व्यक्ती आणि संस्थांवर या कोशात नोंदी लिहिल्या आहेत त्यांपैकी काहींनी एक अथवा एकापेक्षा अधिक गोष्टीतील पात्रता संपादन केली आहे.

अग्रवाल, मधुलिका शशिभूषण (Agrawal, Madhoolika Shashibhushan)

अग्रवाल, मधुलिका शशिभूषण

अग्रवाल, मधुलिका शशिभूषण : ( १ मे १९५८ )  मधुलिका अग्रवाल यांचे शिक्षण बनारस हिंदू विद्यापीठातून झाले. पीएच्.डी. साठी त्यांनी ...
अँडर्स योनास अँगस्ट्रॉम (Andres Jonas Angstorm)

अँडर्स योनास अँगस्ट्रॉम

अँगस्ट्रॉम, अँडर्स योनास :  (१३ ऑगस्ट १८१४ – १८ जून १८७४) स्वीडन मधील मेडलपॅड येथे अँडर्स यांचा जन्म झाला. हार्नोसंड ...
अँड्र्यू गेलमन (Andrew Gelman)

अँड्र्यू गेलमन

गेलमन, अँड्र्यू : (११ फेब्रुवारी, १९६५ – ) अँड्र्यू गेलमन यांचा जन्म अमेरिकेतील पेनसिल्वानिया राज्यातील फिलाडेल्फिया या शहरी झाला. त्यांचे पदवीपर्यंतचे ...
अदिती मुखर्जी (Aditi Mukherji)

अदिती मुखर्जी

मुखर्जी, अदिती : (१२ नोव्हेंबर १९७६). अदिती मुखर्जी यांचा जन्म कोलकता येथे झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण नवी दिल्ली तर  उच्च ...
अनिल कुमार भट्टाचार्य (Anil Kumar Bhattacharya)

अनिल कुमार भट्टाचार्य

भट्टाचार्य, अनिल कुमार : ( १ एप्रिल १९१५ – १७ जुलै १९९६ ) अनिल कुमार भट्टाचार्य यांचा जन्म पश्चिम बंगालच्या, ...
अनुया निसळ (Anuya Nisal)

अनुया निसळ

निसळ, अनुया( १९ ऑक्टोबर १९७८) अनुया निसळ यांचा जन्म पुण्यात झाला. त्यांनी अमेरिकेतील युनिव्हर्सिटी ऑफ डेलवेअर येथून मटेरिअल सायन्स अँड ...
अब्राहम चार्नेस (Abraham Charnes)

अब्राहम चार्नेस

चार्नेस,अब्राहम  (४ सप्टेंबर १९१७ — १९ डिसेंबर १९९२) अमेरिकन गणितज्ञ आणि संक्रियात्मक अन्वेषणतज्ञ. चार्नेस यांनी बहिर्वक्री बहुपृष्ठकाचे चरम बिंदू आणि एकघाती ...
अब्राहम वॉल्ड (Abraham Wald)

अब्राहम वॉल्ड

वॉल्ड, अब्राहम : (३१ ऑक्टोबर १९०२ – १३ डिसेंबर १९५०). हंगेरियन गणितज्ज्ञ. त्यांनी गणित-संख्याशास्त्र या विषयातील निर्णायक सिद्धांत (Decision Theory), ...
अभय बंग (Abhay Bang)

अभय बंग

बंग, अभय : ( २३ सप्टेंबर १९५० – ) अभय बंग हे महाराष्ट्रातील सामाजिक आरोग्य क्षेत्रातील प्रसिद्ध व्यक्तिमत्व आहे. गडचिरोली जिल्ह्यात ...
अमेरिकन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅथेमॅटिक्स ( American Institute of Mathematics - AIM)

अमेरिकन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅथेमॅटिक्स

संस्था स्थापना : १९९४    गणितातील ज्ञानाच्या कक्षा विस्तारणारी संस्था. अमेरिकन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅथेमॅटिक्स (एआयएम) या संस्थेची स्थापना १९९४ मध्ये झाली ...
अमेरिकन पेट्रोलियम इन्स्टिट्यूट (ए.पी.आय.) (American Petroleum Institute-API)

अमेरिकन पेट्रोलियम इन्स्टिट्यूट

अमेरिकन पेट्रोलियम इन्स्टिट्यूट  (ए.पी.आय.) : ( स्थापना २० मार्च १९१९, न्यूयॉर्क ) ए.पी.आय. ही तेल आणि नैसर्गिक वायू व्यवसायाशी निगडीत ...
अमेरिकन मॅथेमॅटिकल सोसायटी ( American Mathematical Society - AMS)

अमेरिकन मॅथेमॅटिकल सोसायटी

(स्थापना : १८८८ )  अमेरिकन मॅथेमॅटिकल सोसायटी (एएमएस) ही अमेरिकेतील गणितासाठी कार्यरत असलेल्या संस्थांपैकी अव्वल दर्जाची आणि महत्त्वाची एक संस्था आहे ...
अमेरिकन सोसायटी  फॉर टेस्टिंग अँड मटेरियल्स इंटरनॅशनल (ए.एस.टी.एम इंटरनॅशनल ), (American Society for Testing and Materials, International)

अमेरिकन सोसायटी  फॉर टेस्टिंग अँड मटेरियल्स इंटरनॅशनल

अमेरिकन सोसायटी  फॉर टेस्टिंग अँड मटेरियल्स इंटरनॅशनल (ए.एस.टी.एम इंटरनॅशनल ), (स्थापना:  १८९८)   अमेरिकन सोसायटी  फॉर टेस्टिंग अँड मटेरियल्स, इंटरनॅशनल ...
अमेरिकन स्टॅटिस्टिकल असोसिएशन (American Statistical Association)

अमेरिकन स्टॅटिस्टिकल असोसिएशन

अमेरिकन स्टॅटिस्टिकल असोसिएशन : ( स्थापना – २७ नोव्हेंबर, १८३९ ) अमेरिकन स्टॅटिस्टिकल असोसिएशन (ए.एस.ए.) ही संख्याशास्त्राला वाहिलेली जगातील सर्वांत मोठी ...
अयाला, फ्रान्सिस्को जे.  (Ayala, Francisco J.)

अयाला, फ्रान्सिस्को जे. 

अयाला, फ्रान्सिस्को जे. : ( १२ मार्च १९३४ ) फ्रान्सिस्को होजे अयाला पेरेडा यांचा जन्म स्पेनमधील माद्रिद येथे झाला. ते ...
अरुणकुमार शर्मा (Arunkumar Sharma)

अरुणकुमार शर्मा

शर्मा, अरुणकुमार : (३१ डिसेंबर १९२४ – ६ जुलै २०१७ ) अरुणकुमार शर्मा यांचा जन्म कोलकाता येथे झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण ...
अरुप बोस (Arup Bose)

अरुप बोस

 बोस, अरुप : ( १ एप्रिल, १९५९ ) अरुप बोस यांचा जन्म भारतात, पश्चिम बंगालची राजधानी असलेल्या कलकत्त्यात झाला. बी ...
अर्डेम पटापौटिअन (Ardem Patapoutian)

अर्डेम पटापौटिअन

पटापौटिअन, अर्डेम : (२ ऑक्टोबर, १९६७ – ) अर्डेम पटापौटिअन यांचा जन्म लेबनॉनमधील बैरूट या शहरात एका आर्मेनियन कुटुंबात झाला. बैरूटमधील ...
अर्नेस्ट ओरलॅंडो लॉरेन्स (Ernest Orlando Lawrence)

अर्नेस्ट ओरलॅंडो लॉरेन्स

लॉरेन्स, अर्नेस्ट ओरलॅंडो : (८ ऑगस्ट १९०१ ते २७ ऑगस्ट १९५८) आपल्या वयाच्या केवळ अडतिसाव्या वर्षी अतिशय मानाचा नोबेल पुरस्कार मिळविणारे ...
अर्न्स्ट ऑगस्ट फ्राइडरिच रुस्का (Ernst August Friedrich Ruska)

अर्न्स्ट ऑगस्ट फ्राइडरिच रुस्का

रुस्का, अर्न्स्ट ऑगस्ट फ्राइडरिच : (२५ डिसेंबर, १९०६ – २७ मे, १९८८)अर्न्स्ट ऑगस्ट फ्राइड्ररिच रुस्का यांचा जन्म जर्मनीतील हाईडलबर्ग (Heidelberg) येथे ...