झिओलाइट गटामधील हार्मोटोम-फिलिसाइट या शृंखलेतील एक बेरियमयुक्त दुर्मिळ खनिज. क्रुसासारख्या विशिष्ट आकाराच्या स्फटिकांमुळे जोड व कापलेला या अर्थाच्या ग्रीक शब्दांवरून या खनिजाला आबे रने झ्यूस्त हॉय या भूवैज्ञानिकाने हार्मोटोम हे नाव दिले (१८०१). याला क्रॉस-स्टोन असेही म्हणतात.
याचे स्फटिक एकनताक्ष व त्याचे अंतर्वेशी (एकमेकांत घुसलेले) जुळे स्फटिक सामान्यपणे आढळतात. पाटन स्पष्ट; रंग मुख्यतः पांढरा, करडसर, पिवळसर व तपकिरी छटेचा; चमक काचेसारखी, भंजन खडबडीत; कस पांढरा; कठिनता ४·५; विशिष्ट गुरुत्व २·४६. याचे रासायनिक संघटन जटिल स्वरूपाचे व बदलणारे असते. रासायनिक संघटन (Ba 0.5, Ca 0.5, Na, K)5 Al5, Si11 O32 ·12(H2O).
हे खनिज खडकातील पोकळ्यांमध्ये उष्ण पाण्याद्वारे साचते किंवा बेसाल्ट व त्यासारख्या खडकांत रासायनिक प्रक्रियांद्वारे बदल होऊनही द्वितीयक खनिज रूपात तयार होते. ते साधारणत: कॅलसाइट व बराइट सोबत असतात. ते काही ठिकाणी पट्टिताष्म तसेच शिसे, चांदी व स्ट्रॉन्शियम या खनिजांच्या धातुक शिरांतूनही आढळतात. नॉर्वे, बव्हेरिया, जर्मनी इ. प्रदेशांत आढळणारे हे खनिज भारतात क्वचितच आढळते. इतर झिओलाइटांप्रमाणे सुशोभनासाठी हार्मोटोम वापरतात.
संदर्भ :
- https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=84596507,
- https://archive.org/stream/encyclopaediabrit13chisrich#page/10/mode/1up, Public Domain,
समीक्षक : श्रीनिवास वडगबाळकर
