पायरोक्सीन खनिज गटापैकी ऑर्थोपायरोक्सीन उपगटातील हे महत्त्वाचे खनिज असून प्रादेशिक रूपांतरण (Regional Metamorphism) प्रकारातील अति उच्च दाब व उष्णता (Very High Pressure and Temperature) यांच्या साहाय्याने पृथ्वीच्या खोल अंतर्भागात पुनःस्फटित…
अँफिबोल या प्रमुख खनिज गटातील हॉर्नब्लेंड ही अनेक साधर्मी असलेल्या खनिज घटकांची माला (Hornblende series) असून हे अँफिबोलाइट या खडकामध्ये मुख्य घटक असतात. आब्राहाम गॉटलोप व्हेर्नर यांनी १७८९ मध्ये एका…
हेमिमॉर्फाइट हे जस्ताचे पांढरे, रंगहीन, फिकट हिरवे, निळे वा पिवळे खनिज असून जस्ताचे धातुक (कच्च्या रूपातील धातू) आहे. याची स्फटिक संरचना कॅलॅमाइन प्रमाणे असून यांना विद्युत् कॅलॅमाइन वा गॅल्मेई असेही म्हणतात. स्फटिक…
हे खनिज लोखंडाचे सर्वांत महत्त्वाचे धातुक (कच्च्या रूपातील धातू) असून ब्लडस्टोन, तांबडे हेमॅटाइट, तांबडे लोहधातुक व समांतर षट्फलकीय लोहधातुक ही त्याची पर्यायी नावे आहेत. चूर्णरूप हेमॅटाइटच्या रक्तासारख्या रंगावरून त्याला रक्त…
हे एक चिकण माती प्रकारातील मृद्-खनिज आहे. जांभा आणि बॉक्साइट खडकांतूनसुद्धा हे खनिज इतर मृद्-खनिजांसोबत आढळते. हॅलॉयसाइट हे खनिज भूवैज्ञानिक ओमेलियस द हॅलॉय (१७०७ – ७९) यांना बेल्जियममध्ये सर्वांत आधी…
झिओलाइट गटामधील हार्मोटोम-फिलिसाइट या शृंखलेतील एक बेरियमयुक्त दुर्मिळ खनिज. क्रुसासारख्या विशिष्ट आकाराच्या स्फटिकांमुळे जोड व कापलेला या अर्थाच्या ग्रीक शब्दांवरून या खनिजाला आबे रने झ्यूस्त हॉय या भूवैज्ञानिकाने हार्मोटोम हे नाव दिले…
हर्सीनाइट हे स्पिनेल गटातील लोहयुक्त खनिज आहे. चेक रिपब्लिकच्या बोहीमिया जंगलाचे लॅटिन नाव सिल्वा हर्सीनिया हे आहे. या जंगलात ते सर्वप्रथम सापडल्याने एफ्. एक्स्. एम्. झिप यांनी त्याला हर्सीनाइट हे…
आर्सेनिक या मूलद्रव्याचे खनिज. हरताळच्या वैशिष्ट्यपूर्ण पिवळ्या रंगामुळे व त्यात सोने असते या समजामुळे ऑरिपिग्मेंटम (सोनेरी रंग लेप) या लॅटिन शब्दावरून त्याचे ऑर्पिमेंट हे इंग्रजी नाव आले आहे. याला 'यलो…
झिओलाइट गटातील ह्यूलँडाइट हे एक टेक्टोसिलिकेटी (Tectosilicates) खनिजमाला. या अगोदर हे स्वतंत्र कॅल्शियमयुक्त झिओलाइट गटातील खनिज गणले जायचे, परंतु नंतर अनेक खनिजांचा हा समुही गट असल्याचे लक्षात आल्यानंतर, याला मालागट…
स्पिनेल गटातील हे द्वितियक व तृतीयक मँगॅनिजचे जटिल ऑक्साइड असलेले प्राथमिक खनिज आहे. याचे स्फटिक, चतुष्कोणीय असून पुष्कळदा जुळे स्फटिक आढळतात. ते कणमय वा संहत (घट्ट) रूपांतही आढळते. रा. सं.…
बेरियम धातूसह मँगॅनीज धातूचे ऑक्साइड खनिज (Ba (Mn4+6 Mn3+2) O16). स्फटिक एकनताक्ष व लहान प्रचिनाकार; ते धाग्याप्रमाणे तंतुरूपातही आढळते. रंग काळा वा रुपेरी करडा; कस काळा भंगुर; चमक मंद धातूसारखी;…
इटलीमधील व्हीस्यूव्हिअस (Vesuvius) ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून बाहेर पडलेल्या घटकांमध्ये मिळालेल्या या खनिजाचा उल्लेख सर्वप्रथम १८१३ मध्ये आलेला आढळतो. रत्नपारखी व रत्नसंग्राहक सर अब्राहम ह्यूम यांच्यावरून ह्यूमाइट हे नाव पडले असून हे…