जळगावकर, आप्पासाहेब : (४ एप्रिल १९२६ — १६ सप्टेंबर २००९). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध हार्मोनियम वादक. त्यांचे पूर्ण नाव सखाराम प्रभाकर जळगावकर असे आहे. त्यांचा जन्म महाराष्ट्राच्या जालना जिल्ह्यातील जळगाव या गावी…
चिटणीस, एकनाथ वसंत : (२५ जुलै १९२५). भारतीय अवकाशशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील कोल्हापूर येथे झाला. वडील पुण्याच्या कँप परिसरात वैद्य असल्याने त्यांचे प्राथमिक शिक्षण कँप एज्युकेशन सोसायटीच्या शाळेत झाले. मॅट्रिकची…
रसूलनबाई : (१९०२ — १५ डिसेंबर १९७४). हिंदुस्थानी उपशास्त्रीय संगीतातील बनारस घराण्याच्या भारतामधील प्रमुख गायिका. रसूलनबाई यांचा जन्म उत्तर प्रदेश राज्यातील कच्छवा बाजार, मिर्झापूर येथे एका सर्वसाधारण कुटुंबात झाला. त्यांना…
(पडवी; क्लॉइस्टर). चर्च, मठ किंवा महाविद्यालयाच्या चौकोनी अंगणाभोवती असणारा कमानधारी बंदिस्त पथ. बंदिस्त अर्थाच्या क्लाउस्ट्रम (claustrum) या लॅटिन शब्दावरून क्लॉइस्टर ही संज्ञा तयार करण्यात आली आहे. विविध संप्रदायांच्या वास्तुशैलीत विशेषत:…
इंडोनेशियामधील एक पुरातत्त्वीय स्थळ. ते पूर्व जावा येथील सोलो नदीच्या काठावर वसले असून १९ व्या शतकाच्या शेवटच्या दशकापासून पुरामानवशास्त्राच्या दृष्टीने ते एक महत्त्वपूर्ण स्थान आहे. मानव आणि वानर यांच्यातील ‘हरवलेला…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. ही जमात राजस्थानमधील एक मोठी जमात असून ते जयपूर, अलवार, भरतपूर, सवाई माधोपूर, टोंक, बुंडी, दौसा, नाईन, कैरोली, धुंधर, कोटा, झलवार, भवरगृह, चोपाली, भिलवाडा, उदयपूर इत्यादी…
सर्वसाधारण क्युपोला भट्टीत इंधन म्हणून दगडी कोळशाचा वापर करण्यात येतो. या क्युपोला भट्टीत कोळशासह सल्फरचे (गंधक) प्रमाण जास्त असल्याने व धातू गंधक शोषून घेत असल्याने वितळलेल्या रसातदेखील सल्फराचे प्रमाण वाढते.…
धातुकपासून (Ore) धातूचे निष्कर्षण करताना म्हणजेच धातू मिळवताना मोठ्या प्रमाणात उर्जा खर्च होते. म्हणून नैसर्गिक वातावरणात सगळेच धातू अस्थिर असतात. संक्षरण (corrosion) किंवा गंजण्यामुळे अस्थिर धातूचे रूपांतर स्थिर संयुगात (compounds) …
(द्रावणी भट्टी). मोठ्या प्रमाणात बिडाचा रस तयार करण्यासाठी उभ्या भट्टीचा प्रकार. या भट्टीची रचना सर्वसाधारणपणे पुढे वर्णन केल्याप्रमाणे असते. अ) क्युपोलाची रचना व भट्टीतील विविध क्षेत्रे (Zones) : क्युपोलामध्ये ज्वलनासाठी…
प्रवर्तन भट्टी परिवर्तकाच्या (Transformer) तत्त्वावर कार्य करते. प्राथमिक वेटोळ्यातून विजेचा प्रवाह पाठवला असता दुय्यम वेटोळ्यात प्रवर्तनामुळे विद्युत भोवरा प्रवाह (Eddy Currents) निर्माण होतात. या प्रवाहास विरोध झाल्यास उष्णता निर्माण होते.…
या प्रकारचा धातू शक्ती लावून नेहमीच्या तापमानास वेडावाकडा केला व नंतर विशिष्ट तापमानापर्यंत गरम केला असता तो मूळ आकार लक्षात ठेवतो आणि आपले मूळ स्वरूप धारण करतो. यालाच आकार स्मृती…
तांबे व कथिल यांच्या मिश्रधातूस कासे असे म्हणतात. कासे ही सर्वसामान्य संज्ञा आहे. तांबे व कथिल विशिष्ट प्रमाणात मिसळून तयार केलेल्या मिश्रधातूस बेल मेटल किंवा घंटेचा धातू असे म्हणतात. यामध्ये…
गुरू अंगददेव : (३१ मार्च १५०४—२९ मार्च १५५२). शिखांचे दुसरे गुरू आणि ‘गुरुमुखी’ या पवित्र लिपीचे निर्माते. त्यांचा जन्म पंजाबमधील फिरोजपूर येथे झाला. त्यांचे मूळ नाव भाई लेहना (लहणा) असे…
पार्श्वभूमी : १९४५ साली अमेरिकेने जपानवर दोन अणुबाँब टाकले आणि जपानने शरणागती पतकरली. त्या शरणागतीमागचे मुख्य कारण म्हणजे तेथे मोठ्या प्रमाणात झालेली जीवित व वित्तहानी होय. या हानींमुळे अणुशस्त्राचे दुष्परिणाम…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. ही जमात अरुणाचल प्रदेशातील कामेंग, टिप्पी, कुरुंग कुमेय जिल्ह्यात वास्तव्यास आहे. त्यांना साजलोंग किंवा दमाई असेही म्हणतात. अरुणाचलमधील कामेंग जिल्ह्यातील अबू गोपेन गोमा हे त्यांचे वंशज…