मराठी विश्वकोश

सीताराम शिवतरकर (Sitaram Shivatarkar)

शिवतरकर, सीताराम नामदेव : (१५ जुलै १८९१ - २९ मार्च १९६६). महाराष्ट्रातील एक थोर सामाजिक कार्यकर्ते आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे सहकारी. ‘शिवतरकर गुरुजी’ म्हणूनही परिचित. मूळ गाव सातारा जिल्ह्यातील…

वली पर्वत (Fold Mountain)

भूकवचाला घड्या पडून किंवा त्याचे वलीभवन (वलीकरण) होऊन जे पर्वत निर्माण होतात, त्यांना वली पर्वत किंवा घडी पर्वत म्हणून ओळखले जाते. भूपट्ट सांरचनिकी सिद्धांतानुसार पृथ्वीचे भूकवच हे एकूण सहा मोठ्या…

केशवराव भोसले नाट्यगृह (Keshavrao Bhosale Natyagruha)

संगीतसूर्य केशवराव भोसले नाट्यगृह. वैशिष्ट्यपूर्ण रचना व ऐतिहासिक महत्त्व असलेले महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध रंगमंदिर अथवा नाट्यगृह. ते कोल्हापूर या शहरात आहे. केशवराव भोसले नाट्यगृह म्हणजेच पूर्वीचे ‘पॅलेस थिएटर’ होय. या नाट्यगृहाचे…

संवेदनाहरण / बधिरीकरण ( Anaesthesia )

संवेदनाहरण ही शरीराची अशी अवस्था आहे की, ज्यामध्ये तात्पुरती संवेदना किंवा वेदना जाणीव होत नाही. हे वैद्यकीय किंवा पशुवैद्यकीय उपचारासाठी आवश्यक असते. या अवस्थेत वेदना मुक्ती , स्नायू शिथिल असणे…

मूळ संख्यांचे प्रमेय (Prime Number Theorem)

[latexpage] मूळ संख्यांचे प्रमेय (Prime Number Theorem) सर्वप्रथम १८ व्या शतकात आद्रीअँ मारी लझांद्र आणि कार्ल फ्रीड्रिख गौस (गाउस) यांनी स्वतंत्रपणे मांडले. मूळ संख्याच्या प्रमेयाची सिद्धता १८९६ मध्ये जाक आदामार…

ठोकळ्या पर्वत (Block Mountain)

गट किंवा विभंग पर्वत. दोन खचदऱ्यांच्या मधला भाग की, ज्याचे कडे उंच असतात व माथा सपाट असतो, अशा भूविशेषाला किंवा खचदरीच्या दोन बाजूंस उंच कडे असणाऱ्या भूविशेषाला ठोकळ्या किंवा गट…

गोचीडजन्य आजार, भारतातील ( Tick borne diseases in India )

गोचीड हा अष्टपाद (Myriapoda) या संधिपाद संघातील प्राणी आहे. गोचीड ॲरॅक्निडा वर्गातील संधिपाद संघातील बाह्य परजीवी असून त्यांची लांबी सु. ३ – ५ मिमी. असते. वय, लिंग आणि प्रजातीप्रमाणे लांबीमध्ये…

इबोला विषाणू (Ebola virus)

इबोला विषाणू हा मनुष्य आणि इतर कपिवर्गीय प्राण्यांमध्ये (Primates) संसर्ग घडवणारा आक्रमक विषाणू आहे. फायलोव्हिरीडी (Filoviridae) कुळात त्याचा समावेश होतो. लॅटिन भाषेत फायलम (filum - filament) म्हणजे धागा किंवा तंतू…

आर्किमिडीज (Archimedes)

(इ. स. पू. सु. २८७ —२१२). सुप्रसिद्ध प्राचीन ग्रीक गणिती व संशोधक. त्यांनी भूमिती, यामिकी (बलांची वस्तूंवर होणारी क्रिया आणि त्यामुळे निर्माण होणारी गती यांचा अभ्यास करणारे शास्त्र) व अभियांत्रिकी…

घरे, परवडणारी (Affordable housing)

शहरीकरणाच्या वाढत्या विस्ताराने शहरात विविध संधी उपलब्ध होत असल्यामुळे नागरीक शहराकडे ओढले जातात. त्यामुळे शहरात झोपडपट्टयांचा विस्तार आणि दिवसागणिक जमिनीच्या वाढत्या किमती व बांधकाम साहित्याचे वाढते परिणाम अनुभवायला मिळतात. आर्थिक…

अब्दुलरझाक गुर्ना, छायाचित्र सौजन्य (nobelprize.org)

अब्दुलरझाक गुर्ना (Abdulrazak Gurnah)

गुर्ना, अब्दुलरझाक : (२० डिसेंबर १९४८). आधुनिक काळातील प्रसिद्ध टांझानियन-ब्रिटिश कादंबरीकार आणि नोबेल पारितोषिकाचे मानकरी. टांझानियातील झांझिबार बेटावर जन्म. बालपण झांझिबारमध्ये गेले. १९६४ च्या झांझिबार क्रांतीनंतर झालेल्या हिंसाचारामुळे त्यांना स्थलांतर…