स्पेनमधील एक महत्त्वाचे पुरातत्त्वीय स्थळ. विसाव्या शतकात यूरोपमधील आयबेरिअन द्वीपकल्पात (पोर्तुगाल आणि स्पेन) स्पेनमधील बर्गोस प्रांतामधील सिएरा दे अतापुएर्का पर्वतरांगामध्ये अनेक ठिकाणी मोठ्या प्रमाणात प्रागैतिहासिक स्थळांचे उत्खनन सुरू झाले. या…
सूर्योदय ते सूर्यास्त म्हणजे जो उजेडाचा कालावधी असतो, त्याला दिवस आणि सूर्यास्त ते सूर्योदय यांदरम्यान जो अंधाराचा कालावधी असतो, त्याला रात्र म्हणतात; परंतु कालगणनेच्या बाबतीत सामान्यत: चोवीस तासांच्या कालावधीला ‘अहोरात्र’…
भौगोलिक दृष्ट्या पृथ्वीवरील एखाद्या ठिकाणी प्रत्यक्ष उजेडाचा कालावधी म्हणजे दिनमान, तर प्रत्यक्ष अंधाराचा कालावधी म्हणजे रात्रिमान होय. म्हणजेच सूर्योदय ते सूर्यास्त या काळाला दिनमान आणि सूर्यास्त ते सूर्योदय या काळाला…
पारंपरिक शिक्षण न घेता प्रत्यक्ष अनुभवातून शिकणे. अनुभवात्मक अध्ययनामध्ये ज्ञान व सिद्धांत यांचा प्रत्यक्ष जीवनाच्या परिस्थितीशी संबंध येत असतो. प्रसिद्ध विचारवंत ॲरिस्टॉटल यांनी ‘ज्या गोष्टी आपण शिकण्यापूर्वी शिकल्या पाहिजेत, त्या…
(बिशप चर्च). ख्रिश्चन पंथांच्या बिशपाचे चर्च. ते बिशपाच्या नेतृत्वाखालील असणारे प्रशासकीय मुख्यालय असून बिशपांना तेथे अधिकृतपणे बसण्याचे आसन असते. ग्रीक शब्द काथेड्रा पासून कॅथीड्रल हा शब्द तयार झाला असून त्याचा…
दक्षिण अमेरिकेतील अँडीज पर्वतातील कॉर्डिलेरा ऑक्सीडेंटाल या पर्वतश्रेणीतील एक ज्वालामुखी पर्वत शिखर. एक्वादोर या देशाच्या मध्यवर्ती भागात हे शिखर असून त्याची सस. पासून उंची ६,३१० मी. आहे. हे एक्वादोरमधील सर्वोच्च…
दक्षिण अमेरिकेतील अँडीज पर्वताच्या कॉर्डिलेरा सेंट्रल या पर्वतश्रेणीतील एक जागृत ज्वालामुखी आणि शिखर. स्थानिक भाषेनुसार ‘Coto’ चा अर्थ होतो ‘मान’ आणि ‘paxi’ चा अर्थ ‘चंद्र’ असा होतो. या ज्वालामुखीच्या माथ्यावरील…
भौगोलिक दृष्ट्या सूर्याच्या दक्षिणेकडून उत्तरेकडे आणि उत्तरेकडून दक्षिणेकडे होणाऱ्या भासमान भ्रमणाला अनुक्रमे उत्तरायण व दक्षिणायन असे म्हणतात. २२ डिसेंबर ते २१ जून या कालावधीत सूर्याचे उत्तरायण चालू असते, तर २१…
गौतम : न्यायदर्शनाच्या परंपरेत गौतम या नावाचा उल्लेख दोन प्रकारे येतो. (१) मेधातिथी गौतम, (२) अक्षपाद गौतम. मेधातिथी गौतम हे इ.स.पू. सहाव्या शतकात होऊन गेलेले ऋषी व 'न्यायशास्त्रा'चे प्रणेते मानले…
गोल्डिन, क्लॉडिया (Goldin, Claudia) : (१४ मे १९४६). प्रसिद्ध अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ आणि अर्थशास्र विषयामध्ये नोबेल पारितोषिक मिळविणाऱ्या तिसऱ्या महिला. स्वतःच्या बळावर अर्थशास्त्रात नोबेल पारितोषिक जिंकणारी इतिहासातील पहिली महिला म्हणून त्यांचा…
[मूळ स्थळ : अल्-हिल्ला, (बॅबिलोनिया) इराक; स्थलांतरित : पर्गमान संग्रहालय, बर्लिन, जर्मनी] स्थापना : साधारणत: इ.स.पू ५६९. तत्कालीन बॅबिलोनिया प्रांतात (आजचा इराक) प्रवेश करण्यासाठी असणाऱ्या आठ द्वारांपैकी उत्तरेचा एक द्वार.…
अन्विती : वाक्यांमधील काही शब्दांची रूपे अनेकदा त्याच वाक्यातील इतर शब्दांवर अवलंबून असतात. उदा., मराठी भाषेत वाक्यातील क्रियापदाचे रूप हे वाक्याच्या कर्ता किंवा कर्माच्या गुणधर्मांनुसार बदलते. एकाच पदसमूहातील, उपवाक्यातील किंवा…
तत्त्वज्ञानातील एक संकल्पना. जमिनीवर एखाद्या ठिकाणी आपल्याला एखादी वस्तू (समजा, 'घडा’) दिसत नाही त्यावेळी आपण म्हणतो की, "जमिनीवर घडा नाही". या वाक्याचा अर्थ नेमका कसा करायचा? यावर भारतीय दर्शनांमधे मतभिन्नता…
मन्रो, ॲलिस : (१० जुलै १९३१- १३ मे २०२४). नोबेल पुरस्कार प्राप्त विख्यात कॅनेडियन लघुकथा लेखिका. मूळ नाव ॲलिस ॲन लेडलॉ. जन्म कॅनडा येथील विंघॅम, ऑन्टॅरियो येथे. आई शिक्षिका होती,…
आचार्य बुद्धघोषांनी निर्धारित केलेला पाली त्रिपिटक साहित्यातील सुत्तपिटकाच्या खुद्दकनिकायातील (पाचव्या निकायातील) आठव्या क्रमांकाचा ग्रंथ. थेरगाथा भिक्खूंनी, तर थेरीगाथा या भिक्खुंणीनी रचलेल्या आहेत. थेरगाथा हे भिक्खूंचे स्वकथन असून सामान्य जीवन आणि…