नव-निसर्गवाद (New-Determinism)
नव-निश्चयवाद.थांबा व जा निसर्गवाद (स्टॉप अँड गो डिटरमिनिजम). नव-निसर्गवाद हा एक भौगोलिक सिद्धांत असून त्यात निसर्गवाद आणि संभववाद या दोन्हींमधील घटकांचा एकत्रित विचार करून पर्यावरणाचा मानवी क्रिया आणि त्याच्या कृतीवर…
निसर्गवाद (Determinism)
पर्यावरणवाद, अशक्यतावाद, नियतिवाद, पर्यावरणीय किंवा भौगोलिक निसर्गवाद अशा नावांनीही ही संज्ञा वापरली जाते. तत्त्वज्ञान, साहित्य व कला या विषयांतही निसर्गवाद, नियतिवाद या संज्ञा वापरल्या जातात; परंतु सदर नोंदीत केवळ भौगोलिक…
स्कॅगरॅक समुद्र (Skagerrak Sea)
डेन्मार्क, नॉर्वे व स्वीडन यांदरम्यानचा समुद्र. त्याला स्कॅगरॅक सामुद्रधुनी असेही संबोधले जाते. उत्तर समुद्राचा हा एक आयताकार फाटा असून त्याच्यामुळे उत्तर समुद्र कॅटेगॅट व बाल्टिक समुद्रांशी जोडला गेला आहे. हा…
Falls in Zimbabwe
लिव्हिंग्स्टन धबधबे (Livingstone Falls)
आफ्रिकेतील काँगो नदीच्या (झाईरे नदी) मुखाकडील (नदीचा तिसरा टप्पा) प्रवाहमार्गातील ३२ द्रुतवाह व धबधब्यांची मालिका (प्रपातमाला). झाईरे (काँगो लोकसत्ताक गणतंत्र) या देशातील किन्शासा (लिओपोल्डव्हिल) ते माताडी या शहरांच्या दरम्यानच्या ३५४…
झां गॉटमन (Jean Gottman)
गॉटमन, झां (Gottman, Jean) : (१० ऑक्टोबर १९१५ – २८ फेब्रुवारी १९९४). फ्रेंच भूगोलज्ञ. युक्रेनमधील खारकॉव्ह येथे एली गॉटमन व सोनिया फॅनी एटिंगर या दांपत्याच्या पोटी त्यांचा जन्म झाला. इ.…
सलॉनिकाचे आखात (Gulf of Salonica)
ग्रीसच्या पूर्वेकडील इजीअन समुद्राच्या वायव्य भागामधील ग्रीक मॅसिडोनियाच्या दक्षिण किनाऱ्यावरील आखात. या आखाताच्या ईशान्येस ग्रीसचे सलॉनिक (थेसालोनायकी) हे शहर आहे. या शहराच्या प्राचीन थर्मा या नावावरून या आखातास थर्मिक आखात…
कॅटेगॅट समुद्र (Kattegat Sea)
याला कॅटेगॅट सामुद्रधुनी असेही संबोधले जाते. उत्तर-दक्षिण दिशेत पसरलेल्या या समुद्राच्या पश्चिमेस डेन्मार्कचे जटलंड द्वीपकल्प, दक्षिणेस डेन्मार्कचेच झीलंड बेट, पूर्वेस स्वीडन हा देश; तर उत्तरेस स्कॅगरॅक समुद्र (उत्तर समुद्राचा फाटा)…
लहान आतडे / लघ्वांत्र (Small intestine)
मानवी पचनसंस्थेतील एक महत्त्वाचा अवयव. जठराच्या निर्गमद्वारापासून गुदद्वारापर्यंतच्या अन्नमार्गाच्या भागास आतडे (आंत्र) म्हणतात. आतड्याची रचना व कार्य यांवरून त्याचे लहान आतडे (लघ्वांत्र) व मोठे आतडे (बृहदांत्र) असे दोन प्रमुख भाग…
टॉरेन्स सरोवर (Torrens Lake)
ऑस्ट्रेलियाच्या दक्षिणमध्य भागातील एक खाऱ्या पाण्याचे सरोवर. पोर्ट ऑगस्टाच्या उत्तरेस ६५ किमी., तर अ‍ॅडिलेड शहराच्या वायव्येस ३४५ किमी. वर असलेले हे सरोवर समुद्र सपाटीपासून सुमारे ३० मीटर उंचीवर आहे. फ्लिंडर्स…
A scene in northern Baffin Island at 73 degrees north latitude. Mountains in the distance are 20 kilometres away. Admiralty Inlet at the village of Pond Inlet, Nunavut, Canada's arctic.
बॅफिन बेट (Baffin Island)
कॅनडाची मुख्य भूमी आणि ग्रीनलंड बेट यांदरम्यानचे कॅनडाचे ईशान्येकडील एक बेट. याची दक्षिणोत्तर लांबी सुमारे १,५३० किमी. आणि पूर्व-पश्चिम रुंदी सुमारे ३२०-४८० किमी. असून क्षेत्रफळ ५,०७,४५१ चौ. किमी. आहे. कॅनडाच्या…
नेपल्सचा उपसागर (Bay of Naples)
यालाच नेपल्सचे आखात असेही संबोधले जाते. भूमध्य समुद्राचा फाटा असलेल्या टिरीनियन समुद्रातील हा एक लहानसा उपसागर आहे. इटलीच्या नैर्ऋत्य किनाऱ्यावर अर्धवर्तुळाकारात पसरलेल्या या उपसागराचा विस्तार उत्तरेस मिसेनो भूशिरापासून दक्षिणेस सेरंतो…
राष्ट्रीय मध्यम कालावधी हवामान पूर्वानुमान केंद्र (National Centre for Medium Range Weather Forecasting; NCMRWF)
(स्थापना : १९८८). पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेले राष्ट्रीय मध्यम कालावधी हवामान पूर्वानुमान केंद्र आहे. हे केंद्र हवामानाच्या पूर्वानुमानासाठी लागणारी विविध प्रारूपे तयार करते. विश्वासार्ह व अचूक अशा सांख्यिकी हवामान…
समुद्री सजीव संसाधन आणि परिसंस्थाशास्त्र केंद्र (Centre for Marine Living Resources & Ecology; CMLRE)
(स्थापना : १९८९). समुद्री सजीव संसाधन आणि परिसंस्थाशास्त्र केंद्राचे मुख्य कार्यालय केरळमधील कोची येथे आहे. समुद्री सजीव संसाधन या विषयात निरीक्षणे, मुलभूत संशोधन आणि अभ्यास करणे हे या केंद्राचे प्रमुख…
राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्था (National Institute of Ocean Technology; NIOT)
(स्थापना : नोव्हेंबर १९९३). चेन्नई येथे स्थापन झालेली राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्था ही भारत सरकारच्या महासागर विकास विभागाच्या अखत्यारीत होती. जुलै २००६ पासून ती भारत सरकारच्या नव्याने स्थापन झालेल्या पृथ्वी…
जठर (Stomach)
जठर हा अन्नमार्गातील सर्वांत रुंद व फुगीर पिशवीसारखा स्नायुयुक्त भाग आहे. मानवी शरीरात जठर वरील बाजूस ग्रासनलीमध्ये / ग्रसिकामध्ये (घशापासून जठरापर्यंतचा अन्ननलिकेचा भाग) आणि खालील बाजूस जठर पोकळी आद्यांत्रामध्ये (लहान…