नंद चतुर्वेदी (Nand Chaturwedi)
चतुर्वेदी, नंद : ( २१ एप्रिल १९२३ - २५ डिसेंबर २०१४). हिंदी साहित्यातील लोकप्रिय प्रसिद्ध कवी, गद्यकार, संपादक आणि अनुवादक. त्यांचा जन्म रावजी का पीपत्या या स्वातंत्र्यपूर्व मेवाड संस्थानातील (राजस्थान)…
सत्यवत शास्त्री (Satyawat Shastri)
शास्त्री,सत्यवत : ( २९ सप्टेंबर १९३० – १४ नोव्हेंबर २०११ ). भारतीय साहित्यातील संस्कृत भाषेचे विद्वान, लेखक, प्रतिभासंपन्न कवी, संस्कृत व्याकरणाचार्य आणि समीक्षक. त्यांचा जन्म लाहोर इथे झाला. त्यांचे वडील…
रवींद्र केळेकार (Ravindra Kelekar)
केळेकार, रवींद्र : ( ७ मार्च १९२५ - २७ ऑगस्ट २०१० ). कोकणी आणि मराठी भाषेतील प्रसिद्ध लेखक, पत्रकार, भाषातज्ञ आणि विचारवंत. त्यांचा जन्म गोव्यातील कुकळ्ळी या गावी झाला. त्यांच्या…
जुलूएन मानवाचे जीवाश्म
जुलूएन मानव (Homo juluensis)
प्राचीन मानवी जाती (स्पीशीझ). अवघ्या काही दशकांपूर्वी मानवी उत्क्रांतीच्या चर्चेत आधुनिक मानव ही एकमेव मानवी जात काही लक्ष वर्षांपासून अस्तित्वात असल्याचे मानले जात होते. रशियातील अल्ताई पर्वतरांगेत असलेल्या डेनिसोव्हा गुहेत…
जोहान डीझेनहोफर (Johann Deisenhofer)
डीझेनहोफर, जोहान : (३० सप्टेंबर १९४३). जर्मन-अमेरिकन जीवरसायनशास्त्रज्ञ. प्रकाशसंश्लेषणासाठी आवश्यक प्रथिनांच्या त्रिमितीय संरचना निश्चित केल्याबद्दल त्यांना हार्टगुट मिखेल आणि रॉबर्ट ह्यूबर यांच्यासमवेत १९८८ सालचे रसायनशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक विभागून मिळाले. डीझेनहोफर…
अंदाजपत्रक, कौटुंबिक (Family Budget)
मिळकत व खर्च यांत ताळमेळ राहण्याकरिता कुटुंबाने बनविलेले जमा, खर्च व शिल्लक यांचे अंदाजपत्रक. याचे स्वरूप सरकारी किंवा मोठ्या उद्योगधंद्याच्या अंदाजपत्रकासारखेच, पण लहान प्रमाणात असते. एकीकडे वर्षाची अंदाजी प्राप्ती व…
हथनोरा (मध्य प्रदेश) येथे मिळालेला कवटीचा तुकडा.
नर्मदा मानव (Homo narmadensis)
नर्मदा मॅन. भारतीय उपखंडातील एक महत्त्वाचे मानवी जीवाश्म. भारतात अत्यंत कमी मानवी जीवाश्म मिळाले आहेत. हथनोरा, नेतांखेडी, गुर्ला, उमरिया, देवाकाचार, बुधनीघाट व धनाघाट या फक्त सात स्थळांवर मिळून अवघे १५…
अडत्या (Commission Agent)
उत्पादक, घाऊक व्यापारी व किरकोळ व्यापारी यांच्यातर्फे आर्थिक व्यवहार करणारा एक मध्यस्थ. याला दलाल असेही म्हणतात. उत्पादकाकडून माल खरेदी करून त्यावर आवश्यक संस्कार करण्याचे काम घाऊक व्यापाऱ्‍यांचे असले, तरी बाजारव्यवहारांच्या…
पॉल स्वीझी (Paul Sweezy)
स्वीझी, पॉल (Sweezy, Paul) : (१० एप्रिल १९१० – २७ फेब्रुवारी २००४). एक प्रसिद्ध अमेरिकन नव-मार्क्सवादी अर्थशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म न्यूयॉर्क राज्यातील न्यूयॉर्क शहरात झाला. त्यांचे वडील न्यूयॉर्क येथील फर्स्ट नॅशनल…
अग्नीचा वापर केल्याची महत्त्वाची स्थळे
अग्नीच्या वापराचा शोध (Invention of Fire Use)
मानवी उत्क्रांतीच्या टप्प्यातील एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य. भाषेप्रमाणेच अग्नीचा वापर करणे हे मानव प्रजातींचे एक निश्चित असे वैशिष्ट्य असून चार्ल्स डार्विन यांनी त्याला भाषेखालोखाल महत्त्वाचे मानले आहे. मानवी उत्क्रांतीच्या प्रवासात अग्नीसंबंधी…
जलावरोधन पद्धती (Methods of waterproofing)
सपाट छपराकरिता जलावरोधन पद्धती : सपाट छपराच्या (Flat roof) बाबतीत पावसाचे पाणी छपराच्या फुटलेल्या कौलांमधून, दोषयुक्त कठडाभिंतीमधून (Parapet wall) तसेच तुटलेल्या दरजांमधून आत येते आणि छपराला ओल येते. भारतामध्ये प्रदेशनिहाय…
अभिरूप अध्यापन (Simulation Teaching)
वर्गामध्ये अध्यापन पद्धतीचे अभिरूप वातावरण तयार करून अध्यापन करणे म्हणजे अभिरूप अध्यापन होय. त्यात एका वस्तुस्थितीसारखी दुसरी, परंतु भासमय स्थिती तयार करून किंवा एखाद्या घटनेची, परिस्थितीची किंवा वस्तुची हुबेहूब दिसणारी…
स्वतंत्र संचालक (An Independent Director)
कंपनीचे व्यवस्थापन नियंत्रित ठेवणे व कंपनी सुरळीत चालविणे यांकरिता समभागधारकांच्या (खरे मालक) प्रतिनिधीतून निवडणुकीद्वारे निवडून देण्यात येणाऱ्या प्रतिनिधीस स्वतंत्र संचालक म्हणतात. अनेक वेळा समभागधारक हे कंपनीच्या दैनंदिन व्यवहारात अथवा व्यवस्थापनात…
हॉर्मझ सामुद्रधुनी (Strait of Hormuz)
पर्शियन आखात (इराणचे आखात) आणि ओमानचे आखात यांना जोडणारी एक अरुंद सामुद्रधुनी. ओमानच्या आखातातूनच पुढे अरबी समुद्र व हिंदी महासागरात जाता येते. या सामुद्रधुनीची लांबी सुमारे १६७ किमी. व रुंदी…
कलाविष्काराची उत्क्रांती (Evolution of Artistic Expression)
मानवी उत्क्रांतीच्या टप्प्यावरील एक महत्त्वाचे कौशल्य. आधुनिक मानव आणि उत्क्रांतीच्या विविध टप्प्यांवर असलेले जीवाश्म स्वरूपातील मानव यांचा अभ्यास केल्यावर असे दिसते की, मानवांमध्ये अमूर्त संकल्पनांचा विचार करण्याची क्षमता असल्याने नवनिर्मितीक्षम…