लेखकः अदिती जोगळेकर

मत्स्य वर्गातील अस्थिमत्स्य उपवर्गातील टेट्राओडोंटिफॉर्मिस (Tetraodontiformes) गणामध्ये या माशाचा समावेश होतो. पंखामध्ये अर (Finray) असलेल्या माशांतील त्वचेमध्ये काटे असलेल्या माशांपैकी हा एक मासा आहे. पाण्याबाहेर काढला असता याचा आकार फुग्याप्रमाणे…

बॅसिलस थुरिंजेन्सीस (Bacillus thuringiensis) हा मातीत नैसर्गिकरित्या आढळणारा, एक दंडगोलाकृती, ग्रॅम-पॉझिटिव्ह (Gram-positive) प्रकारचा जीवाणू आहे. जैवतंत्रज्ञानामध्ये बीटी (Bt) हे त्याचे संक्षिप्त नाव प्रचलित आहे. जगातील बहुतांश भागातील मातीच्या नमुन्यांमध्ये बॅ.…

झिब्राफिश ही उष्णकटिबंधातील गोड्या पाण्यातील माशांची एक प्रजाती आहे. या माशाचा समावेश सायप्रिनिडी (Cyprinidae) कुलातील डॅनिओ (Danio) या गणात होतो. ही प्रजाती मूळची दक्षिण आशिया येथील असून हिचे शास्त्रीय नाव…

सस्तन वर्गाच्या कृदंत (Rodentia) गणातील क्रिसेटिडी (Cricetidae) कुलातील ६८१ जातींपैकी सीरियन हॅमस्टर (Syrian hamster) किंवा गोल्डन हॅमस्टर (Golden hamster) ही एक जाती असून हीचे शास्त्रीय नाव मेसोक्रिसेटस ऑरॅटस (Mesocricetus auratus) असे…

संप्रेरकांचे वर्गीकरण (१) रासायनिक संरचना, (२) विद्राव्यता आणि (३) संप्रेरकांचे कार्यतंत्र यांनुसार केले जाते. (१) रासायनिक संरचना (Chemical Structure) : संप्रेरकांच्या रासायनिक संरचनेमध्ये वैविध्य आढळते. संप्रेरकांचे रासायनिक वर्गीकरण प्रथिन/पेप्टाइड (Protein/Peptide),…

जीवविज्ञानात मानवी रोग व मानवी आरोग्य यांचा अभ्यास करण्यासाठी उंदीर या सस्तन प्राण्याचा उपयोग प्रातिनिधिक सजीव म्हणून केला जातो. प्रातिनिधिक सजीव म्हणून उंदरांची मस मस्क्युलस (Mus musculus) ही जाती सर्वांत…

संसर्गजन्य रोगांना कारणीभूत होणाऱ्या अतिसूक्ष्म रोगकारकांचा मोठा गट म्हणजे विषाणू होय. मानव, मानवेतर प्राणी आणि वनस्पतींना संसर्ग करणाऱ्या विषाणूजन्य रोगांची संख्या मोठी आहे. प्राणी, वनस्पती तसेच जीवाणूंना संसर्ग करणारे असे…

सजीव पेशींची बांधणी आणि जैवरासायनिक प्रक्रिया यांमध्ये प्रथिनांची अग्रणी भूमिका असते. विकरे (Enzymes), संप्रेरके (Hormones) व अनेक प्रकारचे संदेशवाहक रेणू (Signalling molecules) प्रथिनांपासून बनलेले असतात. जनुक-अभिव्यक्ती (Gene expression) आणि जैवरासायनिक…

फळमाशी या कीटकाचा उपयोग मुख्यत: प्रातिनिधिक सजीव म्हणून केला जातो. ग्रीक भाषेत ड्रॉसो (Droso) म्हणजे दव (Dew) आणि फिला (Phila) म्हणजे आवडणे. सर्वप्रथम १८२३ मध्ये कार्ल फ्रेडरिक फालेन (Carl Fredrik…

सर्व जनुकांचा संच म्हणजेच सजीवांचा जीनोम (Genome) होय. काही विषाणूंचा अपवाद वगळता सर्व सजीवांचा जीनोम डीएनए रेणूच्या स्वरूपात असतो. इतिहास : रशियन वैज्ञानिक फीबस लेव्हीन (Phoebus Levene) यांनी डीएनए रेणूची…

रायबोन्यूक्लिइक अम्ल म्हणजेच आरएनए रेणू हे जनुक-अभिव्यक्तीच्या (Gene Expression) प्रक्रियेतील प्रमुख घटक आहेत. सजीव पेशींचा आराखडा आणि बांधणीसाठी आवश्यक माहिती सजीवांच्या डीएनएमध्ये साठवलेली असते. परंतु, डीएनए क्रमानुसार आवश्यक माहिती रायबोसोमपर्यंत…

सजीव पेशींची बहुतेक सर्व रचना आणि जैविक प्रक्रिया प्रथिनांद्वारे (Proteins) होतात. प्रथिनांचे कार्य त्यांच्या विशिष्ट रचनेवर अवलंबून असते. प्रथिन निर्मितीचा आराखडा सजीवांच्या जनुकांमध्ये सांकेतिक रूपात असतो. जनुकांमधील माहितीचा अर्थ लावणे…