रुबिडियम (Rubidium)
रुबिडियम हे आवर्त सारणीच्या गट १ अ मधील धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याचा अणुक्रमांक ३७ इतका असून अणुभार ८५.४७ इतका आहे. रुबिडियमाची रासायनिक संज्ञा Rb अशी आहे. इतिहास : रोबेर्ट व्हिल्हेल्म…
टंगस्टन संयुगे (Tungsten compounds)
टंगस्टनाची ऑक्सिडीकरण अवस्था २+ पासून ६+ पर्यंत असू शकते. जास्त ऑक्सिडीकरण क्रमांक असलेली संयुगे अधिक स्थिर असतात. आवर्त सारणीतील सहाव्या गटातील अ विभागात असलेल्या क्रोमियम आणि मॉलिब्डेनम यांप्रमाणेच टंगस्टनाचे रासायनिक…
टंगस्टन (Tungsten)
टंगस्टन या धातुरूप मूलद्रव्याला वुल्फ्रॅम (Wolfram) असेही म्हणतात. याची रासायनिक संज्ञा W अशी असून अणुक्रमांक ७४ आणि अणुभार १८३·९२ इतका आहे. इतिहास : टंगस्टनच्या शोधाचे श्रेय डब्ल्यू. ए. शेले यांच्याकडे…
कोथिंबीर (Coriander)
कोथिंबीर : (हिं. धनिया; गु. कोनफिर; क. कोथंब्री, कोतुंबरी; सं. धान्यक, कुस्तुंबरी, अल्लका; इं. कोरिअँडर, लॅ. कोरिअँड्रम सॅटायव्हम; कुल-अंबेलिफेरी). ही परिचित ओषधीय वनस्पती भारतात सर्वत्र पिकविली जाते. ती मूलतः दक्षिण…
ॲल्युमिनियम (Aluminium)
ॲल्युमिनियम हे आवर्त सारणीच्या गट ३ मधील धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याचा अणुक्रमांक १३ असून अणुभार २६.९८ इतका आहे. हा धातू हलका, रुपेरी व चकचकीत असतो. शुद्ध धातू मऊ असतो. इतिहास…
झेंडू ( African Marygold )
झेंडू : (मखमल; हिं. गुलजाफरी, गेंद; सं. स्थूलपुष्प; इं. आफ्रिकन मॅरीगोल्ड; लॅ. टॅजेटस इरेक्टा; कुल-कंपॉझिटी). ही वर्षायू (एक वर्ष जगणारी) ओषधी मूळची मेक्सिकोमधील असून हिचे विविध प्रकार बागेमधून सर्वत्र शोभेकरिता…
केवडा (Screw Pine)
केवडा : (केतकी; हिं. केवरा, केटगी; गु. केवडो, क. केदगे, मुंडिगे; सं. केतक, गंध पुष्प; इ. स्क्रू पाइन; लॅ. पँडॅनस ओडोरॅटिसिमस ; कुल - पँडॅनेसी). बाजारात मिळणाऱ्या एक प्रकारच्या सुवासिक…
सिलिनियम (Selenium)
सिलिनियम हे गट ६ अ मधील धात्वाभ (धातुसदृश) मूलद्रव्य आहे. याचा अणुक्रमांक ३४ असून अणुभार ७८.९६ आहे. इतिहास : इ. स. १८१७ मध्ये स्वीडिश रसायनशास्त्रज्ञ यन्स याकॉप बर्झीलियस यांनी (जे. सी.…
टँटॅलम (Tantalum)
टँटॅलम हे आधुनिक आवर्त सारणीमधील गट ५ अ मधील धातुरूप मूलद्रव्य आहे. या मूलद्रव्याची रासायनिक संज्ञा Ta अशी असून अणुक्रमांक ७३ आणि अणुभार १८०.८८ इतका आहे. याचे इलेक्ट्रॉन संरूपण…
जिरे (Cumin)
जिरे : (गोडे जिरे; हिं. झिरा; गु. जीरू; क. जिरिगे; सं. जीरक, दीर्घक; इं. क्यूमीन, व्हाइट जीरा; लॅ. क्युमीनम सायमियम; कुल-अंबेलिफेरी वा एपिएसी).गाजर,कोथिंबीर,ब्राह्मी, हिंग,बडीशेप,ओवा इ.नावांनी परिचित असलेल्या वनस्पतींच्या कुलातील (चामर…
इसबगोल वनस्पती
इसबगोल (Blonde psyllium)
इसबगोल : (हिं. इस्पद्युल; गु. उथमुं जिरुं; सं. ईशदगोल; इं. ब्‍लाँड सिलियम, प्लँटेन; लॅ. प्‍लँटॅगो ओव्हॅटा; कुल - प्लँटॅजिनेसी). ही खोडहीन, लवदार व वर्षायू (एक वर्ष जगणारी) वनस्पती भूमध्यसामुद्रिक प्रदेशात…
कर्दळ (Indian shot)
कर्दळ : (हिं. सब्बजय; गु. अकल बेरा; क. कळेहू, कावाळी; सं. देवकेली, सर्वजया; इं. इंडियन शॉट; लॅ. कॅना इंडिका; गण-सिटॅमिनी; कुल-कॅनेसी). शोभादायक, मोठी व बहुवर्षायू (अनेक वर्षे जगणारी) ओषधी; मूलस्थान-वेस्ट…
केशर (saffron)
केशर : (हिं. केसर, झाफ्रॉन; गु. केशर; सं. कुंकुम; इं. मेडो क्रॉकस, सॅफ्रन क्रॉकस; लॅ. क्रॉकस सॅटायव्हस; कुल – इरिडेसी). केशरच्या झाडाचे मूलस्थान आशिया मायनरमधील लेव्हँट होय. सध्या त्याची लागवड…