जरदाळू (Apricot)

रोझेलिस या गणातील रोझेसी कुलामधील प्रूनस या प्रजातीत पीच, चेरी, अलुबुखार व बदाम अशा वनस्पती येतात. याच प्रजातीत जरदाळू याचा समावेश होतो. या वृक्षाच्या फळालाही जरदाळू म्हणतात. भारतातील वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव प्रूनस आर्मेनियाका आहे. हा मूळचा चीन व मध्य आशियातील असून आर्मेनियामार्गे त्याचा प्रसार इजिप्त, इराण, भारत आणि ग्रीस या देशांत झाला. म्हणून त्याची जाती आर्मेनियाका या नावाने ओळखली जाते. भारतात काश्मीर व हिमाचल प्रदेशात खास करून हा वृक्ष आढळतो. ॲप्रिकॉट या नावाने प्रुनस प्रजातीतील आणखी तीन जाती ओळखल्या जातात : (१) प्रूनस म्यूम (चिनी जरदाळू), (२) प्रूनस सिबिरिका (सायबेरियन जरदाळू), (३) प्रूनस ब्रिगान्तिना (बियनकॉन जरदाळू).

जरदाळूचा वृक्ष सु.१० मी. उंचीपर्यंत वाढतो. खोडाचा व्यास सु. ४० सेंमी. असून साल लालसर असते. पर्णसंभार भरपूर असतो. पाने साधी, अंडाकृती, ५-९ सेंमी. लांब, ४-८ सेंमी. रुंद असतात. पानाचे टोक अणकुचीदार असून कडा दंतुर असतात. फुले लालसर असून २-४, एकेकटी आणि बिनदेठाची असून ५-८ पाकळ्या असतात. फळे आठळीयुक्त व आकाराने मोठ्या आवळ्याएवढी असून सुरुवातीला पिवळी असतात व पिकल्यानंतर शेंदरी होतात. फळांत लालसर व गोड मगज असून तो खाद्य आहे. फळावर एका बाजूने जाड कंगोरा असतो. फळाप्रमाणे बियांवरदेखील कंगोरे असतात.

जरदाळूच्या फळांना भरपूर मागणी असते. ते सुकवूनही खातात. वेगवेगळ्या मिठाया, आइसक्रीम आणि खाद्यपदार्थांत गर व बियांचा वापर करतात. बियांमधील तेल सौंदर्यप्रसाधने व औषधांत वापरतात. तेल काढून उरलेली पेंड इंधन व खत म्हणून वापरतात. जगात क्रमवार तुर्कस्तान, इराण आणि उझबेकिस्तान या देशांत जरदाळूचे सर्वाधिक उत्पादन होते.