Skip to content
मराठी विश्वकोश
  • आमच्याविषयी
    • मराठी विश्वकोश इतिहास
    • पूर्व अध्यक्ष तथा प्रमुख संपादक
    • विश्वकोश संरचना
    • मराठी विश्वकोश खंड – विक्री केंद्रे
    • ठळक वार्ता..
    • पुरस्कार..
    • बिंदूनामावली
  • विश्वकोश प्रथमावृत्ती
  • विश्वकोश प्रकाशन
    • कुमार विश्वकोश
    • मराठी विश्वकोश परिभाषा कोश
    • मराठी विश्वकोश परिचय-ग्रंथ
    • अकारविल्हे नोंदसूची
    • सूचिखंड
    • मराठी विश्वकोश अभिमान गीत
  • लेखनाकरिता
    • ज्ञानसरिता
      • नोंद
      • आशयसंपादन
      • भाषासंपादन
      • संदर्भ
      • भाषांतर
      • विश्वकोशीय नोंद लेखनाच्या सूचना
      • ज्ञानमंडळ
      • ज्ञानसंस्कृती
    • मराठी परिभाषा कोश
    • मराठी शुद्धलेखनाचे नियम
  • महत्त्वाचे दुवे
    • मराठी भाषा विभाग
    • भाषा संचालनालय
    • साहित्य संस्कृती मंडळ
    • राज्य मराठी विकास संस्था
  • अभिप्राय
Search this website
Menu Close
  • आमच्याविषयी
    • मराठी विश्वकोश इतिहास
    • पूर्व अध्यक्ष तथा प्रमुख संपादक
    • विश्वकोश संरचना
    • मराठी विश्वकोश खंड – विक्री केंद्रे
    • ठळक वार्ता..
    • पुरस्कार..
    • बिंदूनामावली
  • विश्वकोश प्रथमावृत्ती
  • विश्वकोश प्रकाशन
    • कुमार विश्वकोश
    • मराठी विश्वकोश परिभाषा कोश
    • मराठी विश्वकोश परिचय-ग्रंथ
    • अकारविल्हे नोंदसूची
    • सूचिखंड
    • मराठी विश्वकोश अभिमान गीत
  • लेखनाकरिता
    • ज्ञानसरिता
      • नोंद
      • आशयसंपादन
      • भाषासंपादन
      • संदर्भ
      • भाषांतर
      • विश्वकोशीय नोंद लेखनाच्या सूचना
      • ज्ञानमंडळ
      • ज्ञानसंस्कृती
    • मराठी परिभाषा कोश
    • मराठी शुद्धलेखनाचे नियम
  • महत्त्वाचे दुवे
    • मराठी भाषा विभाग
    • भाषा संचालनालय
    • साहित्य संस्कृती मंडळ
    • राज्य मराठी विकास संस्था
  • अभिप्राय

अब्दुल हक (Abdul Haq)

  • Post published:01/02/2021
  • Post author:आय्. जी. शेख,
  • Post category:भारतीय साहित्य
हक, अब्दुल : (१६ नोव्हेंबर १८७२-१६ ऑगस्ट १९६१). बाबा-ए-उर्दू. उर्दू भाषेचे नामवंत साहित्यिक व समीक्षक. त्यांचा जन्म गाझियाबाद (उत्तर प्रदेश) जिल्ह्यातील हपूर या गावी झाला. प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण जन्मगावी घेऊन अलीगढ मुस्लिम विद्यापीठातून ते बी.ए. झाले (१८९४). सुरुवातीस त्यांनी भारतातील ब्रिटिश सरकारच्या गृहखात्यामध्ये काही वर्षे भाषांतरकार म्हणून सेवा बजावली. पुढे त्यांना पदोन्नती मिळून त्यांची नेमणूक औरंगाबाद येथे शाळा निरीक्षक म्हणून करण्यात आली. अलीगढमध्ये असतानाच सर सय्यद अहमद खान, शिब्ली नोमानी, टी. डब्ल्यू. आर्नल्ड, बाबू मुखर्जी, रॉस मसूद, मोहसीन उल्-मुल्क आदी तत्कालीन उर्दू साहित्यिक आणि राजनीतिज्ञ यांच्याशी त्यांचा परिचयव मैत्री झाली होती.
अलीगढ येथे त्यांनी ‘अंजुमन-ई-तरक्की-ई-उर्दू’ ही संस्था स्थापन केली (१९०३). त्याचे पहिले अध्यक्ष आर्नल्ड आणि सचिव शिब्ली नोमानी होते. दक्षिणेत सतराव्या शतकात उर्दू-फार्सीला जो राजाश्रय लाभला, त्यामुळे उर्दू काव्य, मस्नवी, कसीदा यांसारखी खंडकाव्ये लिहिली गेली पण नंतर हे साहित्य दुर्लक्षित झाले. त्याला पुन्हा उजाळा देण्यासाठी अब्दुल हक दक्षिण भारतात गेले. हैदराबाद येथील उस्मानिया विद्यापीठामध्ये ते उर्दू भाषा विभाग प्रमुख म्हणून रुजू झाले. त्यांनी विद्यापीठात सर्व विषयांकरिता उर्दू माध्यमाचा आग्रह धरला व कृतीत आणला. तसेच आंध्र प्रदेशातील कुर्नूल येथे उस्मानिया महाविद्यालय सुरू केले. पुढे ते औरंगाबाद येथील उस्मानिया महाविद्यालयाच्या प्राचार्यपदी रूजू झाले व तेथून १९३० मध्ये निवृत्त झाले. अध्यापन करीत असताना त्यांनी उर्दू-इंग्रजीचा पहिला शब्दकोश तयार केला. हक हे सुरुवातीला इंडियन नॅशनल काँग्रेस या पक्षामध्ये होते; परंतु त्यांचे महात्मा गांधींशी मतभेद झाले व त्यांनी महंमद अली जिनांच्या नेतृत्वाखालील मुस्लिम लीगमध्ये प्रवेश केला. भारत-पाक फाळणी दरम्यान त्यांनी पाकिस्तानात स्थलांतर केले. तेथे त्यांनी उर्दू भाषेला उभारी देण्याचे काम सुरू केले. कराचीमध्ये ‘अंजुमन-ई-तरक्की-ई-उर्दू ‘ही संस्था नव्याने सुरू केली. उर्दू शाळा, ग्रंथालय यांची स्थापना केली आणि मोठ्या प्रमाणात उर्दू खंडकाव्यांचे प्रकाशन केले. त्यांच्या या प्रयत्नामुळे प्राचीन दुर्मिळ उर्दू ग्रंथांचे जतन झाले. त्यांत इंग्रजी व फार्सी भाषेतील काही अभिजात साहित्यकृतींचे अनुवाद होते. चंद हम असर, मुकद्दमात, तनकीदात ही त्यांची महत्त्वपूर्ण ग्रंथसंपदा. उर्दू भाषेला पाकिस्तानने राष्ट्रभाषेचा दर्जा द्यावा म्हणून त्यांनी अथक प्रयत्न केले, तसेच तेथील शिक्षणाचे माध्यम उर्दू असावे म्हणूनही त्यांनी शेवटपर्यंत आग्रह धरला. उर्दूबद्दलचे त्यांचे प्रेम व कार्य पाहून जनतेने त्यांना ‘बाबा-ए–उर्दू’ ही पदवी दिली. त्यांच्या उर्दू साहित्य सेवेच्या गौरवार्थ अलाहाबाद विद्यापीठाने त्यांना डी.लिट्. ही सन्माननीय पदवी बहाल केली (१९३७). कराची येथे त्यांचे निधन झाले.

 

संदर्भ :

  • https://www.goodreads.com/author/show/6868696.Molvi_Abdul_Haq

Share this:

  • WhatsApp
  • Tweet
  • Print
  • Email
Tags: उर्दू साहित्य

You Might Also Like

Read more about the article फिराक गोरखपुरी (Firaq Gorakhpuri)

फिराक गोरखपुरी (Firaq Gorakhpuri)

30/06/2021
Read more about the article आनंद नारायण मुल्ला (Anand Narayan Mulla)

आनंद नारायण मुल्ला (Anand Narayan Mulla)

30/03/2021
Read more about the article जोष मलीहाबादी (Josh Malihabadi)

जोष मलीहाबादी (Josh Malihabadi)

30/04/2021
Read more about the article  जोगिंदर पाल (Jogindar Paul)

 जोगिंदर पाल (Jogindar Paul)

28/02/2020
Read more about the article अली सरदार जाफरी (Ali Sardar Jafri)

अली सरदार जाफरी (Ali Sardar Jafri)

31/08/2020

लेखक..

आय्. जी. शेख,

इतर नोंदी..

ज्ञानमंडळे

  • अब्जांश तंत्रज्ञान
  • अभिजात साहित्य
  • अर्थशास्त्र
  • आधुनिक इतिहास
  • आधुनिक तत्त्वज्ञान
  • आधुनिक वैद्यक
  • आयुर्वेद
  • कायदा, न्याय-न्यायसंस्था
  • कृषिविज्ञान
  • गणित-सांख्यिकी
  • चित्रकला – शिल्पकला
  • चित्रपट
  • जागतिक धर्म-तत्त्वज्ञान
  • धातुविज्ञान
  • नाट्यशास्त्र
  • परिचर्या
  • प्रागैतिहासिक काळ
  • प्राचीन इतिहास
  • प्राणिविज्ञान
  • भारतीय धर्म – तत्त्वज्ञान
  • भारतीय साहित्य
  • भाषाशास्त्र
  • भूगोल
  • भूविज्ञान
  • भौतिकी
  • मध्ययुगीन इतिहास
  • मराठी साहित्य
  • मानवशास्त्र
  • मानसशास्त्र
  • माहिती तंत्रज्ञान
  • यंत्र – स्वयंचल अभियांत्रिकी
  • योगविज्ञान
  • रसायनशास्त्र
  • राज्यशास्त्र
  • लोकसाहित्य – लोकसंस्कृती
  • वनस्पतिविज्ञान
  • वास्तुविज्ञान-वास्तुकला
  • विद्युत अभियांत्रिकी
  • विश्वसाहित्य
  • वैज्ञानिक चरित्रे – संस्था
  • शिक्षणशास्त्र
  • संगीत – नृत्य
  • समाजशास्त्र
  • सामरिकशास्त्र – राष्ट्रीय सुरक्षा
  • स्थापत्य अभियांत्रिकी

सर्वाधिक लोकप्रिय..

  • जल प्रदूषण (Water pollution)
    जल प्रदूषण (Water pollution)
  • घन कचरा व्यवस्थापन (Solid Waste Management)
    घन कचरा व्यवस्थापन (Solid Waste Management)
  • पठ्ठे बापूराव (Patthe Bapurao)
    पठ्ठे बापूराव (Patthe Bapurao)
  • प्रदूषण, पर्यावरणीय (Pollution, Environmental)
    प्रदूषण, पर्यावरणीय (Pollution, Environmental)
  • अध्यापन प्रतिमाने (Teaching Models)
    अध्यापन प्रतिमाने (Teaching Models)
  • पंडिता रमाबाई (Pandita Ramabai)
    पंडिता रमाबाई (Pandita Ramabai)
  • पर्यावरण शिक्षण (Environment education)
    पर्यावरण शिक्षण (Environment education)
  • शिक्षण (Education)
    शिक्षण (Education)
  • इंद्रिये
    इंद्रिये
  • अयनदिन (Solstice)
    अयनदिन (Solstice)
  • 8,378,749 अभ्यागत

Blog Stats

  • 8,378,749 hits

ईमेलव्दारे सूचना मिळवा

विश्वकोशावर प्रसिद्ध होणारे लेख/माहिती आपल्या ईमेलवर मिळवण्यासाठी आपला ईमेल खाली नोंदवा..

Join 955 other subscribers

संपादकीय कार्यालय

  • मराठी विश्वकोश कार्यालय, गंगापुरी, वाई, जिल्हा सातारा, महाराष्ट्र ४१२ ८०३
  • (०२१६७) २२००५३
  • mvishwakosh@gmail.comOpens in your application

प्रशासकीय कार्यालय

  • महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, मुंबई रवींद्र नाट्यमंदिर इमारत, दुसरा मजला,सयानी मार्ग, प्रभादेवी, मुंबई - ४०० ०२५, भारत
  • (०२२) २४२२ ९०२०
  • vinimaprashasan@yahoo.co.inOpens in your application

महत्त्वाचे दुवे..

  • भारत सरकारOpens in a new tab
  • महाराष्ट्र शासनOpens in a new tab
  • नागरिकांची सनदOpens in a new tab
  • माहितीचा अधिकारOpens in a new tab
  • 8,378,749 अभ्यागत
मराठी विश्वकोष निर्मिती मंडळ - सर्व हक्क राखीव
स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव - हर घर झंडा

भारतीय स्वातंत्र्याला ७५ वर्षे पूर्ण होत असल्याच्या पार्श्वभूमीवर, जनतेच्या मनात या स्वातंत्र्य लढ्याच्या स्मृती तेवत रहाव्यात, स्वातंत्र्य संग्रामातील अज्ञात नायक/क्रांतीकारक/स्वातंत्र्य संग्रामात घडलेल्या विवीध घटना यांचे स्मरण व्हावे, स्वातंत्र्यासाठी चेतवलेले स्फुल्लिंग कायम तेवत रहावे व देशभक्तीची जाज्वल्य भावना कायमस्वरूपी जनमानसात रहावी, या उद्देशाने या दैवदप्यमान इतिहासाचे अभिमानपूर्वक संस्मरण करण्यासाठी “आजादी का अमृत महोत्सव” अर्थात “स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सव” अंतर्गत “हर घर झंडा” हा उपक्रम राबववण्यात येत आहे.

Skip to content
Open toolbar

Accessibility Tools

  • Increase Text
  • Decrease Text
  • Grayscale
  • High Contrast
  • Negative Contrast
  • Light Background
  • Links Underline
  • Readable Font
  • Reset