अरियकुडि रामानुज अयंगार : (१९ मे १८९०–२३ जानेवारी १९६७). दाक्षिणात्य संगीतपद्धतीचे एक ख्यातनाम गायक. त्यांचा जन्म तमिळनाडूमधील शिवगंगा जिल्ह्यातील अरियकुडी येथे झाला. त्यांचे वडील वेद, फलज्योतिष आणि संगीताचे जाणकार होते.…
उत्तर हिंदुस्थानी अभिजात संगीतातील एक लोकप्रिय आणि विकसित स्वरूपाचा गायनप्रकार. ‘ख्याल’ याचा मूळ अर्थ ‘कल्पना’. ख्याल हा धृपदापासून विकसित झालेला गायनप्रकार आहे, हे स्थायी (अस्ताई), अंतरा या धृपदाशी साधारण असलेल्या…
अल्लादियाखाँ : ( १० ऑगस्ट १८५५—१६ मार्च १९४६ ). कोल्हापूर-दरबारचे सुप्रसिद्ध प्रभावशाली गायक व जयपूर-अत्रौली घराण्याचे प्रवर्तक. खाँसाहेबांच्या घराण्याचे मूळ पुरुष नाथ विश्वंभर. मूळचे हे घराणे शांडिल्यगोत्री आद्यगौड ब्राह्मणांचे. पण नंतर…
थिरकवा, अहमदजान : (१८९१ ? – ११ जानेवारी १९७६). प्रख्यात हिंदुस्थानी तबलावादक. त्यांचे जन्मवर्ष १८८४ किंवा १८८६ असेही दर्शविले जाते. त्यांचा जन्म उत्तरप्रदेशातील मुरादाबाद येथे झाला. ते तबल्यावर ‘थिरक–थिरक’ असे…
अब्दुल करीमखाँ : ( ११ नोव्हेंबर १८७२–२७ ऑक्टोबर १९३७ ). किराणा घराण्याचे सुविख्यात गायक. आज किराणा घराणे हे खाँसाहेबांच्या गानशैलीमधील वैशिष्ट्यांवरूनच ओळखण्यात येते. या घराण्याचे मूळ पुरूष नायक धोंडू. खाँसाहेबांचे घराणे…
भातखंडे, विष्णु नारायण : (१० ऑगस्ट १८६० - १९ सप्टेंबर १९३६). हिंदुस्थानी संगीतक्षेत्रातील एक थोर संशोधक, संगीतशास्त्रकार व संगीतप्रसारक. जन्म वाळकेश्वर, मुंबई येथे. मूळ गाव कोकणातील नागाव (जि. रायगड). त्यांचे वडील…
‘कथाकालक्षेपम्‌’ हा दक्षिण भारतीय संगीतातील मनोरंजनाचा अनेकजिनसी प्रकार आहे. जाणकारांपासून सर्वसाधारण जनांपर्यंत सर्वांना त्याचे आवाहन पोहोचते. त्यात कंठसंगीत (गायन) आणि वाद्यसंगीत (वादन) अशा दोन्ही प्रकारच्या संगीताचा अंतर्भाव असतो. प्रसंगी थोडे…
हिंदुस्थानी अभिजात संगीत पद्धतीच्या गायनप्रकारांतील गीताचे (चीज) दोन भाग आहेत : पहिला अस्ताई (स्थायी), दुसरा अंतरा. पूर्वांगप्रधान रागात अस्ताईचा विस्तार व रागाचे स्वरूप साधारणत: मंद्र व मध्य सप्तकांतील स्वर घेऊन…
चीज गाताना अथवा वादनात रागाचा आविष्कार करताना रागस्वरूपाचे क्रमाने व सविस्तर दिग्दर्शन करण्यासाठी गायक अथवा वादक प्रथम रागवाचक स्वरांचे आरोहावरोही गुच्छ बांधतो, त्याला आलाप म्हणतात. ख्यालगायनात आरंभीच्या आलापाला तालाची अथवा…
मध्यसप्तकाचा षड्ज हा भारतीय आणि पाश्चात्त्य संगीतातील अचल आधार स्वर होय. यालाच प्राण स्वर किंवा जीव स्वर अशीही संज्ञा आहे. हा षड्ज साधारणपणे गायकाला सहजतेने लावता येण्यासारखा आणि रागानुरूप इष्ट…
हिंदुस्थानी संगीतातील एक ललित गायनप्रकार. तो मियाँ शौरी यांनी (सु. १८१०) प्रवर्तित केला. ‘टप्पा’ हा शब्द ‘टप्’ (लघू किंवा लहान) यावरून आलेला आहे. टप्प्याची भाषा पंजाबी किंवा पुश्तू असून उंटांच्या…
