वातावरणातील ऑक्सिजनाने कित्येक धातू व मिश्रधातूंचे सहज ⇨ ऑक्सिडीभवन होते किंवा वातावरणातील वायू मिसळून धातू दूषित होतात. भट्टीत धातुक (कच्च्या स्वरूपातील धातू) तापवून धातू मिळवणे. धातू व मिश्रधातू वितळविणे, त्यांचे ओतकाम…
ताण किंवा दाब दिल्यावर धातूंना पाहिजे तसा आकार देता येतो. भार दिल्यावर पाहिजे तो आकार घेण्याच्या क्षमतेला ‘आकार्यता’ म्हणतात. कणीक किंवा मातीच्या गोळ्याप्रमाणे धातू नसल्याने त्यांची आकार्यता मर्यादित असते. ताणबल…
महाराष्ट्रातील धार्मिक भिक्षेकरी जमात. धार्मिक वृत्तीने भिक्षा मागणे हा या जमातीचा आजीविकेचा मुख्य मार्ग आहे. एका ब्राह्मण ज्योतिष्यास कुणबी स्त्रीपासून सहदेव नावाचा पुत्र झाला आणि या सहदेवापासून ही जमात उत्पन्न…
परशराम : (सु.१७५४–१८४४). मराठी शाहीर. जन्म नाशिक जिल्हयातील सिन्नर तालुक्यात गोदेकाठी वसलेल्या राजाची बावी येथे एका सामान्य कुटुंबात झाला.परशरामाचे वडील शिंपी काम करायचे. त्यामुळे त्याचा मूळ व्यवसाय हा शिंप्याचा होता.…
मुख्यत्वे निकेल व तांबे यांची बनलेली आणि संरक्षणरोधक (गंजरोधक) व उच्च बल असलेली मिश्रधातू. हे इंटरनॅशनल निकेल कंपनीच्या मिश्रधातूचे व्यापारी नाव आहे. मोठ्या प्रमाणावर बनविण्यात आलेली ही निकेलची सर्वांत जुनी…
द्रव लोखंडापासून पोलाद बानविताना ऑक्सिजनचा वापर करावा ही कल्पना बेसेमर यांच्या काळातही माहीत होती; परंतु १९३०-३५ नंतरच औद्योगिक दृष्ट्या पुरेशा स्वस्त दरात ऑक्सिजन निर्माण करणे शक्य झाले. त्यानंतर ऑक्सिजनचा उपयोग…
विद्युत्-प्रज्योतीच्या आधारे भट्टी बनविण्याची कल्पना १९ व्या शतकातही माहीत होती, परंतु विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस विदयुत्-प्रज्योतीच्या आधारे औद्योगिक पातळीवर पोलाद बनविण्यात यश मिळाले. त्रिकलात्मक प्रत्यक्ष प्रज्योत-भट्टीची (Three phase direct arc) पद्धत…
विद्युत्-शक्तीचे रूपांतर उष्णतेत करण्यासाठी उच्च- कंप्रता - प्रवाहाच्या (High frequency current) प्रवर्तनाची (Induction) कल्पना प्रथम एडविन नॉर्थ्रप (Edwin Northrup) यांनी सुमारे १९१६ मध्ये मांडली व तिचे एकस्व (Patent) घेतले. त्या…
लोक हा शब्द मानव, मानवी समूह,अखिल मानवजात या अर्थाने, भारतीय परंपरेत, अतिप्राचीन काळापासून प्रचलित आहे. भारतीय वैदिक वाङ्मयापासून या शब्दाचे उल्लेख सर्वत्र आढळतात. मौखिक परंपरेत हा शब्द वरील सर्व अर्थांनी…
लॅटिन भाषेतील संक्षिप्त प्रार्थनागीत. त्याला कोकणी भाषेत लातीन असे म्हणतात. पोर्तुगीज राजवटीत पाश्चात्त्य संगीताच्या प्रसारासाठी पॅरीश स्कूलमधून संगीताचे शिक्षण देण्यात येई. चर्चमधील सामूहिक प्रार्थनागीते पाश्चात्त्य संगीतशैलीने गाण्यास सुलभ व्हावे हा…
करवंद हे काटेरी व सदापर्णी झुडूप अ‍ॅपोसायनेसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव कॅरिसा करंडास असे आहे. ते भारतातील वनांत विशेषत: शु्ष्क व खडकाळ भागांत आढळते. याशिवाय श्रीलंका, जावा, तिमोर येथेही ते आढळते.…
लोकविधीप्रसंगी पूर्व विदर्भात गायला जाणारा गानप्रकार. विवाहप्रसंगी किंवा नामकरणविधीसमयी डाहाका गायनाचा जो विधी संपन्न होत असतो त्याला ‘रायनी’ किंवा ‘उतरन’ असे संबोधण्यात येते. रायनी शब्दाचे राहनी, राहानी व राहान असे…
आदिवासीतील कोलाम जमातीचा सण.कोलामी भाषेत या सणाला ‘बुर्री’ किंवा ‘भुर्री’ असे नाव आहे. या सणामध्ये मोहफूल आणि मोहाच्या झाडाचे महात्म्य असते, म्हणून कोलामांनी मराठी भाषिक लोकांसाठी ‘मोहडोंबरी’ हे नाव ‘बुर्री’…
महाराष्ट्रातील भटक्या व विमुक्त जमातीपैकी एक. कर्नाटकातील धारवाड आणि बिजापूर जिल्ह्यात मुख्यता त्यांची वस्ती आहे. महाराष्ट्रातील सोलापूर,कोल्हापूर तसेच सीमाभागात हे लोक आढळतात. तेलगु बोरा आणि तमिळ वेडन यांच्याशी या जमातीचा…
स्त्रीप्रधान गंमत प्रकारातील महाराष्ट्रातील नाट्याविष्कार. हा नाट्यप्रकार दलित कलावंतांनी जोपासलेला आणि विकसित केलेला कलाप्रकार असून स्त्रीवर्गात हा नाट्यप्रकार प्रसिद्ध होता. लप्पक या संज्ञेला ‘लापणिक’ किंवा ‘लापिका’ हे शब्द जवळचे आहेत.…