(स्थापना : ऑगस्ट २०१४). भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेले राष्ट्रीय भूकंपशास्त्र केंद्र हे देशातील भूकंपांवर लक्ष ठेवणारी शासनाची एक मध्यवर्ती संस्था आहे. भूकंपांमुळे होणाऱ्या जीवित, वित्त व मालमत्ता…
(स्थापना : १ जानेवारी २०१४). भूप्रदेश, समुद्र व वातावरण यांचा समन्वय व समस्यांचा अभ्यास हे राष्ट्रीय पृथ्वी विज्ञान अध्ययन केंद्राचे उद्दिष्ट आहे. या केंद्रात पृथ्वीच्या विविध भागांचा, विशेषतः घन पृथ्वीचा…
समुद्राचा जमिनीकडे घुसलेला इंग्रजी ‘यू’ आकाराचा, लांब, खोल आणि अरुंद फाटा किंवा दरी म्हणजे फ्योर्ड होय. हिमनदीच्या अपघर्षण (झीज) कार्यामुळे ‘यू’ आकाराची दरी निर्माण होते. त्यामुळे फ्योर्ड किनाऱ्याचा आकार ‘यू’…
अगदी कमी पावसाच्या प्रदेशात पठारी भागापासून मैदानातील एखाद्या नदीकडे उतरत जाणाऱ्या भूप्रदेशाचे स्वरूप काही ठिकाणी मोठे विलक्षण दिसते. टेकड्यांच्या रांगा आणि सपाट माथ्याच्या लहान मोठ्या एकाकी टेकड्या (मेसा आणि बुट्टे…
भूसांरचनिक प्रक्रियेतून या किनाऱ्याची निर्मिती होते. महासागर, समुद्र किंवा मोठ्या सरोवरांचे पाणी आणि त्याशेजारची कोरडी जमीन यांमधील सीमारेषेला किनारा म्हणतात. जेव्हा समुद्र किनाऱ्यालगत आखात किंवा सामुद्रधुनी (चॅनेल) असते आणि त्याच्या…
झाकी, शेरिफ : ( २४ नोव्हेंबर १९५५ — २१ नोव्हेंबर २०२१). अमेरिकन रोगनिदानशास्त्रज्ञ. ते सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल (सीडीसी) येथील संक्रामण रोगाच्या रोगनिदान शाखेचे (विकृतिशास्त्र) प्रमुख होते. त्यांना रोग शोधक यानावानेही…
नदीच्या मुखाशी आढळणारी नरसाळ्याच्या आकाराची नदीमुख खाडी म्हणजे रिया किनारा होय. रिया हा शब्द पोर्तुगीज व स्पॅनिश शब्द रिओ (रिव्हर = नदी) या शब्दावरून आलेला आहे. महासागर, समुद्र किंवा मोठ्या…
सांगवान, वीरेन्दर सिंग : (२२ ऑगस्ट १९६४). भारतीय नेत्रशल्यचिकित्सक. ते डॉ. पॉल डुबॉर्ड चेअर प्राध्यापक आणि एल.व्ही. प्रसाद आय इन्स्टिट्यूट, हैदराबाद या संस्थेचे संचालक आहेत. डोळ्यातील पारपटल आणि श्वेतपटल यांदरम्यान…
(स्थापना : १९९८). भारतीय किनारपट्टी ही वैशिष्ट्यपूर्ण किनारपट्टी (तटीय प्रदेश) म्हणून ओळखली जाते. यांची उत्पादकक्षमता प्रचंड असल्याने ते टिकवून ठेवण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. त्यासाठी तटीय क्षेत्रातील समस्यांवर उपाययोजना…
स्वित्झर्लंडच्या दक्षिण भागातील स्वित्झर्लंड व इटली यांच्या सरहद्दीजवळील पेनाइन आल्प्स व लिपाँटाइन आल्प्स पर्वतरांगांतील एक खिंड. ऱ्होन नदीची उत्तरवाहिनी उपनदी व टोचे नदीची दक्षिणवाहिनी उपनदी यांच्या जलविभाजकावर, समुद्र सपाटी (सस.)…
मैथिली साहित्य (प्राचीन ) : मैथिली ही भारतीय-आर्य भाषासमूहाची आहे आणि ती सुमारे एक वर्षांपासून प्रचलित आहे. ती ब्राह्मणग्रंथांमध्ये निर्दिष्ट 'प्राच्य' भाषासमूहांपैकी एक आहे. मैथिलीला 'अवहठ्ठ', 'मिथिला अपभ्रंश' अशा विविध…
(स्थापना – १९५७). भारत सरकारच्या विज्ञान आणि प्रौद्योगिकी मंत्रालयाच्या वैज्ञानिक आणि औद्योगिक अनुसंधान परिषद (कौन्सिल फॉर सायंटिफिक अँड इंडस्ट्रियल रिसर्च) अखत्यारित सेंट्रल इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिसिनल अँड ॲरोमाटिक प्लांट्स अर्थात सीआयएमएपी…
साहित्यातील आदिमतावाद : साहित्यिक आणि कलात्मक चळवळ. आदिमतावादी साहित्यात निरागसता, पवित्रता, साधेपणा आणि नैसर्गिक जग यासारख्या संकल्पनांवर वारंवार भर दिला जातो. आदिमतावाद पश्चिमी साहित्य आणि कलेत १८ व्या शतकात विशेषतः…
(स्थापना – १९४४). जर्मनीमध्ये ब्लॅक फॉरेस्ट भागातील ओबरवोल्फाक येथे असलेली एक आंतरराष्ट्रीय गणित संस्था (एमएफओ). गणितज्ञ विल्हेम सुस (Wilhelm Süss; ७ मार्च १८९५ — २१ मे १९५८) हे या संस्थेचे…
(स्थापना : १४ सप्टेंबर २००७). भारतीय अंतराळ विज्ञान आणि तंत्रज्ञान (आयआयएसटी) ही शासकीय आर्थिक साहाय्य असलेली आणि विद्यापीठ मान्यता प्राप्त संस्था आहे. तिरुवअनंतपुरमच्या नेदुमनगल उपनगरात ही संस्था आहे. अंतराळ विज्ञानाचे…