अणुकेंद्रीय भौतिकीत वस्तुमानांक [A] तोच परंतु भिन्न अणुक्रमांक [Z] असलेल्या अणूंना समवस्तुमानांक असे म्हणतात. म्हणजेच न्यूक्लिऑनांची (न्यूट्रॉन व प्रोटॉन यांची एकूण; Nucleons) संख्या सारखी असते; परंतु प्रोटॉन (Proton) आणि न्यूट्रॉन (Neutron) यांची संख्या वेगवेगळी असते. उदा., क्लोरीन-37 (Cl-37; Cl^{37})आणि आर्‌गॉन-37 (Ar-37; Ar^{37}) हे समवस्तुमानांक आहेत. क्लोरीन-37 च्या अणुकेंद्रात 17 प्रोटॉन व 20 न्यूट्रॉन असतात. तर आर्‌गॉन-37 च्या अणुकेंद्रात 18 प्रोटॉन व 19 न्यूट्रॉन असतात. आणखी एक उदाहरण म्हणजे ऑक्सिजन (18, Z = 8), फ़्लुओरिन (18, Z= 9) आणि निऑन (18, Z= 10) हे त्रिकूट. स्वाभाविकपणे समवस्तुमानांकांचे रासायनिक व भौतिक गुणधर्म वेगवेगळे दिसतात. कारण वस्तुमान जवळजवळ सारखेच असले, तरी ते अणू निरनिराळ्या मूलद्रव्यांचे असतात.

अणुक्रमांकांमध्ये एक अंकाचा फरक असलेल्या समवस्तुमानांकामधील दोन्ही अणू स्थिर असू शकत नाहीत. अपरिहार्यपणे \beta^- उत्सर्जनाने [Z \to Z + 1], \beta^+ उत्सर्जनाने [Z \to Z - 1] किंवा इलेक्ट्रॉन-प्रग्रहण करून [Z + e^- \to Z] एक अणू दुसऱ्या अणूमध्ये ऱ्हास पावतो. अशा प्रकारे बीटा क्षयात (\beta decay; बीटा ऱ्हास) जनक व अपत्य अणुकेंद्रे नेहमीच समवस्तुमानांक असतात. कारण या प्रक्रियेत एक तर न्यूट्रॉनाचे प्रोटॉनात अथवा प्रोटॉनाचे न्यूट्रॉनात परिवर्तन होते. वस्तुमानांकांच्या [A] बहुतेक मूल्यांच्या बाबतीत किरणोत्सर्गी समवस्तुमानांकांची संख्या स्थिर समवस्तुमानांकांच्या संख्येपेक्षा बरीच जास्त असते.

समीक्षक माधव राजवाडे


Discover more from मराठी विश्वकोश

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

प्रतिक्रिया व्यक्त करा