वेण्णा धबधबा. सातारा जिल्ह्यातील महाबळेश्वर या प्रसिद्ध थंड हवेच्या ठिकाणी असलेला धबधबा. महाबळेश्वर येथील सह्याद्री पर्वतरांगेत आढळणारा हा विलोभनीय धबधबा आहे. तो 
महाबळेश्वर बसस्थानकापासून महाबळेश्वर-पाचगणी रस्त्याच्या दिशेने सुमारे ६ किमी. अंतरावर आहे. क्षेत्र महाबळेश्वर येथील कृष्णाबाई (पंचगंगा) मंदिरात पूर्ववाहिनी कृष्णा, कोयना, वेण्णा आणि कोकणच्या किनारपट्टीकडे वाहत जाणाऱ्या पश्चिमवाहिनी गायत्री व सावित्री या पाच नद्यांची उगमस्थाने आहेत. त्यांपैकी वेण्णा ही नदी इतर चारही नद्यांसमवेत एकाच गोमुखातून तेथील एका कुंडात येते. या कुंडातून ती लगतच्याच दुसऱ्या कुंडात येते व त्यानंतर पुढे प्रवाहित होते. पुढे तिच्या पात्रात एका सरोवराची निर्मिती झालेली असून ते सरोवर ‘वेण्णा लेक’ या नावाने प्रसिद्ध आहे. या सरोवरातून बाहेर पडणारे वेण्णा नदीचे पाणी सुरुवातीला घनदाट वृक्षराजीतून डोह स्वरूपात वाहत जाऊन जवळच असलेल्या लिंगमळा धबधब्यावरून खाली दरीत कोसळते. धबधब्यापासूनचे वेण्णा नदीची दरी बरीच खोल आहे. वेण्णा सरोवराकडे या धबधब्याचे जनकत्व असल्याने याला ‘वेण्णा धबधबा’ असेही म्हटले जाते.
लिंगमळा हा महाबळेश्वर येथील सर्वांत उंच धबधबा असून तो साधारण १८३ मी. खोल दरीत कोसळतो. या धबधब्याची संपूर्ण उंची १८३ मी. असली, तरी पात्रातील दगडमाथ्यावरून तो तीन टप्प्यांत खाली कोसळतो. त्यांपैकी पहिला टप्पा साधारण ७६ मीटरचा, दुसरा टप्पा ६१ मीटरचा आणि तिसरा टप्पा ४६ मी. उंचीचा आहे. पावसाळ्यात जेव्हा भरपूर पाणी असते, तेव्हा तर तो सलगच कोसळताना दिसतो. लिंगमळा धबधब्यापासून पुढे वाहात जाणारी वेण्णा नदी सातारा शहराजवळील माहुली येथे कृष्णा नदीला मिळते.
लिंगमळा धबधब्याच्या परिसरात सह्याद्रीच्या वनाच्छादित डोंगररांगा आणि त्यांत सुंदर दऱ्या व घळया पाहायला मिळतात. या धबधब्याच्या तळाला होणारा पाण्याचा संचय जणू तप्त होऊन उसळ्या घेतो आणि त्यांतून स्फटिकासारख्या शुभ्र व हिऱ्यासारख्या तेजोमय अंबुकणांच्या बाष्पांचे अनंत लोळ निघत असल्यासारखे भासते, तर कधी कधी सूर्याची किरणे पाण्याच्या प्रवाहावर तिरकस पडून पाण्याचे तुषार इंद्रधनुष्याचे रंग घेऊन उडताना दिसतात.
लिंगमळा धबधब्याला पर्यटक वर्षभर भेटी देतात; मात्र पावसाळ्यात या धबधब्याचे दृश्य मनोहारी असते. वर्षा पर्यटनासाठी आलेल्या पर्यटकांची झालेली प्रचंड गर्दी आणि धबधब्याचा
खळखळणारा आवाज यांमुळे निसर्गाचे सौंदर्य अधिकच खुलून दिसते. पावसाळ्यात आजूबाजूचे इतर झरे एकत्रित येऊन हा धबधबा पूर्ण क्षमतेने वाहतो. हिवाळ्यात या परिसराचे वातावरण शांत आणि प्रसन्न असते. धबधबा पाहण्यासाठी येणाऱ्या पर्यटकांना तेथपर्यंत सुलभतेने पोहचता यावे यासाठी संबंधित शासकीय यंत्रणेने सुरक्षिततेच्या दृष्टीने लाल फरसबंदी आणि सुरक्षा कठडे बांधले आहेत. महाबळेश्वर-पाचगणी रस्त्यावरील लिंगमळा फाट्यापासून उजवीकडे वळून मोटारगाडीने किंवा चालतही या धबधब्यापर्यंत जाता येते.
लिंगमळा धबधब्याच्या परिसरात स्ट्रॉबेरी, मलबेरी, तुती, गाजर, लाल रंगाचे बटाटे इत्यादी पिके घेतली जातात. इ. स. १८६५ मध्ये ब्रिटिशांनी या भागात सिंकोना वनस्पतींचे मळे तयार करण्याचे कार्य हाती घेतले होते; परंतु अतिवृष्टीनंतरच्या कोरड्या हवामानात त्या वनस्पती वाढू शकल्या नाहीत.
लिंगमळा धबधब्याशिवाय महाबळेश्वर परिसरात आढळणारे चायनामन (चिनी) धबधबा, धोबी धबधबा, वजराई धबधबा आणि पाचगणीजवळचा भिलार धबधबा हेसुद्धा प्रेक्षणीय व नयनरम्य आहेत. लिंगमळा धबधब्याबरोबरच महाबळेश्वर परिसरात क्षेत्र महाबळेश्वर, कृष्णाबाई (पंचगंगा) मंदिर, बाँबे (सनसेट) पॉइन्ट, आर्थरसीट पॉइन्ट, विल्सन पॉइन्ट, एल्फिन्स्ट्न पॉइन्ट, वेण्णा लेक (सरोवर), महाबळेश्वर-पाचगणी रस्त्यावरील मॅप्रो गार्डन इत्यादी अनेक सौंदर्यस्थळे असून तेथे वर्षभर पर्यटकांची वर्दळ असते.
संदर्भ :
- Government of Maharashtra, Satara District Gazetteers, Bombay, 1963.
- Parasnis, D. B., Mahabaleshwar, Byculla, 1916.
समीक्षक : वसंत चौधरी
Discover more from मराठी विश्वकोश
Subscribe to get the latest posts sent to your email.