दक्षिण अमेरिकेतील अँडीज पर्वतातील कॉर्डिलेरा ऑक्सीडेंटाल या पर्वतश्रेणीतील एक ज्वालामुखी पर्वत शिखर. एक्वादोर या देशाच्या मध्यवर्ती भागात हे शिखर असून त्याची सस.
पासून उंची ६,३१० मी. आहे. हे एक्वादोरमधील सर्वोच्च शिखर असून चुकीने दीर्घकाळपर्यंत हेच अँडीजमधील सर्वोच्च शिखर असल्याचे मानले जात होते. अर्जेंटिना-चिली सरहद्दीवरील अ‍ॅकन्काग्वा (६,९५९ मी.) हे अँडीज पर्वतातील सर्वोच्च शिखर आहे. चिंबोराझो शिखर विषुववृत्तालगत १.५° द. अक्षवृत्तावर स्थित आहे. पृथ्वीच्या परिवलनामुळे निर्माण होणाऱ्या केंद्रत्यागी शक्तीमुळे पृथ्वीचा विषुववृत्तीय भाग फुगीर झाला आहे. त्यामुळे पृथ्वीच्या केंद्रभागापासूनचे सर्वांत दूरतम ठिकाण हे शिखर असल्याचे मानले जाते. असे असले, तरी सस. पासूनच्या उंचीचा विचार करता चिंबोराझो शिखर हे अँडिजमधील सर्वांत उंच नाही.
एक्वादोरची राजधानी कीटो या शहरापासून साधारणपणे नैर्ऋत्येस १५० किमी. अंतरावर हे ज्वालामुखी शिखर आहे. हा एक निद्रिस्त ज्वालामुखी असून त्यावर अनेक ज्वालामुखी कुंड असून ती प्रामुख्याने हिमाच्छादित असतात. त्यामुळे या शिखराच्या उतारवरून पुढे सरकत जाणाऱ्या हिमनद्या आढळतात. त्या हिमनद्यांमुळे एक्वादोरमधील बलीव्हार व चिंबोराझो प्रांतातील लोकांसाठी पाण्याची उपलब्धता होते. हवामानबदलामुळे गेल्या काही दशकांत या हिमनद्यांमधील बर्फाचे प्रमाण कमी झालेले 
आहे. स्ट्रॅटोव्होल्कॅनो (संमिश्र) प्रकारचा हा ज्वालामुखी असून त्याच्या पायथ्याकडील उतार मंद होत जातो, तर शिखराकडे हा उतार अधिकाधिक तीव्र होत गेला आहे. चिंबोराझो पर्वताच्या पायथ्यालगतच्या परिघाची एकूण लांबी १२६ किमी. असून त्याचा व्यास सुमारे ४८ किमी. आहे. त्याचा अखेरचा ज्ञात उद्रेक इ. स. ५५० मध्ये झाल्याचे मानले जाते. सस. पासून साधारण ४,७०० मी. पेक्षा अधिक उंचीचा भाग तर सातत्याने बर्फाच्छादितच असतो. पूर्वीच्या काळी येथील बर्फ शीतलीकरणासाठी लगतच्या बाबाहोयो किंवा विन्सेस या शहरी बाजारपेठांत नेऊन विकला जात असे.
अठराव्या आणि एकोणिसाव्या शतकांत अनेकदा हे शिखर सर करण्याचे प्रयत्न झाले होते. हिमाच्छादन आणि खडकाळ भूपृष्ठ यांमुळे हे शिखर सर करणे अतिशय आव्हानात्मक असते. ब्रिटिश गिर्यारोहक एडवर्ड व्हिंपर यांनी इ. स. १८८० मध्ये हे शिखर दोनदा सर केले होते. प्रसिद्ध भूगोलज्ञ व प्रवासी अलेक्झांडर फोन हंबोल्ट हे इ. स. १८०२ मध्ये या शिखरावर ५,८७८ मी. पर्यंत पोहोचले होते. आकाश निरभ्र असताना हे शिखर १४० किमी. अंतरावरील ग्वायाकील या किनारी शहरापासूनही दिसते. रीओबांबा, आंबाटो, ग्वारांदा ही या शिखरापासून २५ ते ३० किमी. अंतरातील प्रमुख शहरे आहेत. या शिखराच्या परिसरातील परिसंस्थांच्या संवर्धनासाठी चिंबोराझो अभयारण्य राखीव ठेवण्यात आले आहे.
संदर्भ : Horrell, Mark, Feet and Wheels to Chimborazo, 2019.
समीक्षक : चौधरी, शंकर
Discover more from मराठी विश्वकोश
Subscribe to get the latest posts sent to your email.