लेखकः वसंत चौधरी

इटलीतील दुसऱ्या क्रमांकाचे मोठे सरोवर. समुद्रसपाटीपासून १९३ मी. उंचीवर हे सरोवर स्थित आहे. या सरोवराची लांबी ५४ किमी., रुंदी ११ किमी., सरासरी खोली १७७ मी. आणि कमाल खोली ३७२ मी.…

बॅफिन, विल्यम (Baffin, William) : (१५८४ – २३ जानेवारी १६६२). ब्रिटिश मार्गनिर्देशक आणि समन्वेषक. बॅफिन यांच्या बालपणाविषयी विशेष माहिती उपलब्ध नाही. त्यांचा जन्म लंडन येथे झाला असावा असा अंदाज आहे.…

स्वित्झर्लंडमधील सर्वांत मोठे सरोवर. स्वित्झर्लंडच्या पश्चिम भागातील जुरा पर्वताच्या पायथ्यालगत असलेल्या स्वीस पठारावर, समुद्रसपाटीपासून ४२९ मी. उंचीवर हे सरोवर स्थित आहे. या सरोवराची लांबी ३८ किमी., रुंदी ६ ते ८…

आफ्रिकेतील मध्य सहारा प्रदेशातील एक पर्वतरांग. तिबेस्ती मासिफ या नावानेही ही पर्वतरांग ओळखली जाते. मध्य सहारामधील मिड-सहारा राइज प्रदेशाचा हा एक भाग आहे. चॅड या देशाच्या उत्तर भागात आणि लिबिया…

भूमध्य समुद्राचा एक फाटा. इटलीच्या वायव्य किनाऱ्यावर हा समुद्र पसरलेला आहे. उत्तरेस फ्रान्स व प्रामुख्याने इटालियन रिव्हिएरा (लिग्यूरिया) या इटलीच्या किनाऱ्यावरील अरुंद किनारपट्टी, इटलीच्या पश्चिम-मध्य भागातील तस्कनी प्रदेशाचा किनारा आणि…

फ्रान्समधील एक पर्वतश्रेणी. फ्रान्सच्या पूर्व भागातील ओ-रँ, बा-रँ आणि व्होज या विभागांत व्होज पर्वतश्रेणीचा (गिरिपिंडाचा) विस्तार झालेला आहे. फ्रान्स-जर्मनी यांच्या सरहद्दीजवळ या कमी उंचीच्या पर्वतरांगा आहेत. ऱ्हाईन नदीला समांतर, साधारणपणे…

ऑस्ट्रेलियातील न्यू साउथ वेल्स राज्याच्या पूर्व-मध्य भागातून वाहणारी प्रमुख नदी. लांबी ४६२ किमी., जलवाहन क्षेत्र सुमारे २२,००० चौ. किमी. लिव्हरपूल रेंज पर्वतश्रेणीचा भाग असलेल्या 'मौंट रॉयल रेंज' पर्वताच्या पश्चिम उतारावर…

पृथ्वीच्या उच्च अक्षवृत्तीय ध्रुवीय प्रदेशांमध्ये उन्हाळ्यात सूर्य एका दिवसात सलगपणे २४ तास क्षितिजाच्या वर दिसू शकतो. म्हणजे तेथे तो मध्यरात्रीही दिसतो. यावरून ही संज्ञा आली असून या प्रदेशाला ‘मध्यरात्रीच्या सूर्याचा…

प्लाइस्टोसीन हिमयुग सुमारे १०,००० वर्षांपूर्वी संपले. त्या वेळी सांप्रत सहारा प्रदेशातील हवामान बरेच आर्द्र स्वरूपाचे होते. अल्जीरिया व इतर वाळवंटी भागात सापडलेल्या गुहाचित्रांवरून एकेकाळी सहाराचे हवामान आर्द्र आणि जमीन सुपीक…

सहारा वाळवंट हे आफ्रिकेच्या ढालक्षेत्रावर स्थित आहे. या ढालक्षेत्रावर कँबियनपूर्व काळातील घडीचे व उघडे पडलेले खडक आढळतात. हे ढालक्षेत्र स्थिर झाल्यानंतर पुराजीव महाकल्पकालीन मूळ स्थितीतील क्षितिजसमांतर शैलसमूह निर्माण झाले. सहाराच्या…

सहारा वाळवंटामध्ये प्रामुख्याने विरळ व विखुरलेली वनश्री आढळते. उच्चभूमी प्रदेश, मरूद्यानाच्या द्रोणी आणि वाडींच्या काठांवर गवत, झुडुपे व वृक्ष अधिक आढळतात. वेगवेगळ्या प्रदेशांत सामान्यपणे गवत, विविध फुलझाडे, खजूर, ताड, ओषधी,…

नाईल नदीचे खोरे वगळता सहारा वाळवंट प्रदेशाची लोकसंख्या सुमारे २.५ द. ल. आहे. दर चौ. किमी.स एका व्यक्तिपेक्षाही कमी इतकी लोकसंख्या विरळ आहे. साधारणपणे अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने या देशाएवढे विस्तृत…

सहारातील वाळवंटी हवामान कधीपासून सुरू झाले, याबाबतीत तज्ज्ञांमध्ये एकवाक्यता आढळत नाही. येथील खडकांविषयी जे वेगवेगळे अभ्यास करण्यात आले, त्यानुसार २ ते ३ द. ल. वर्षांपूर्वी येथे वाळवंटी हवामान निर्माण झाले…

सहारा वाळवंटातील मानवी व्यवसाय काही अपवाद वगळता पूर्णपणे पाण्याच्या उपलब्धतेवर अवलंबून आहे. केवळ जेथे भूपृष्ठावर किंवा भूपृष्ठालगत पाणी उपलब्ध आहे, अशा मरूद्यानांतच कायमस्वरूपी मानवी वस्ती आढळते. अशी मरूद्याने सहाराच्या बहुतांश…

जगातील सर्वांत मोठे उष्ण कटिबंधीय वाळवंट. अरबी भाषेतील ‘सहारा’ म्हणजे ‘वाळवंट’ यावरून या प्रदेशाला हे नाव पडले आहे. भूमध्य समुद्राच्या किनाऱ्यावरील सुपीक प्रदेश, मगरबमधील अ‍ॅटलास पर्वत आणि ईजिप्त व सूदानमधील…