मराठी विश्वकोश

परेंगा जमात (Parenga Tribe)

भारतातील एक अनुसूचित जमात. हे लोक मुख्यत꞉ ओडिशा राज्यातील कोरापूट जिल्ह्यात आणि काही प्रमाणात विशाखापट्टणम जिल्ह्यातील पर्वतीय भागात वास्तव्यास आहे. गदाबा या मूळ जमातीची परेंगा ही उपजमात असून या जमातीला…

बिंझिया जमात (Binjhiya Tribe)

भारतातील एक अनुसूचित जमात आहे. या जमातीस बिझिओ, ही जमात मुख्यत꞉ झारखंड, ओडिशा, बिहार, पश्चिम बंगाल या राज्यांत आढळून येते. छोटा नागपूर, दक्षिण लोहारगढ, पालामाऊ, गंगापूर, सलगुजा, पाटुआ, संबळपूर, सुंदरगड…

नोक्ते जमात (Nocte Tribe)

अरुणाचल प्रदेशातील एक अनुसूचित जमात. तेराव्या शतकाच्या सुरुवातीला ही जमात तिराप जिल्ह्यात स्थायिक झाले असून ते त्याच जिल्ह्यातील पातकई टेकडीच्या पूर्वेकडील भागातून स्थलांतरित झाले आहेत. हे लोक चांगलांग जिल्ह्यातही आढळतात.…

श्रीधर शांताराम आजगावकर (Shridhar Shantaram Ajagaonkar)

आजगावकर, श्रीधर शांताराम : (१७ जून १९०६ — १२ जून १९९४). मधुमेहतज्ञ, संशोधक व विज्ञानप्रसारक. त्यांचा जन्म मालवण (महाराष्ट्र) येथे झाला. तेथेच त्यांचे प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण झाले. इंटरपर्यंतचे शिक्षण…

स्वेच्छा घोषणा योजना (Voluntary Disclosure Scheme)

अघोषित उत्पन्न जाहीर करण्याची एक योजना. ही अपारंपरिक योजना असून या योजनेस ‘ऐच्छिक घोषणा योजना’ असेही म्हणतात. ही योजना म्हणजे भारताच्या आर्थिक धोरणानी यशस्वीरित्या उचलले पाऊल आहे. या योजनेद्वारा कर…

लुईस काफारेल्ली (Luis Caffarelli)

काफारेल्ली, लुईस : (८ डिसेंबर १९४८). अर्जेंटिना-अमेरिकन गणितज्ञ. मुक्त-सीमा समस्या आणि मोंझ-अँपिअर समीकरण यांच्यासह अरेषीय आंशिक अवकल समीकरणासाठी नियमितता सिद्धांतातील मूलभूत योगदानाबद्दल त्यांना आबेल पारितोषिकाने २०२३ ला सन्मानित करण्यात आले…

डायोमीड बेटे (Diomede Islands)

बेरिंग सामुद्रधुनीतील दोन छोटी बेटे. सायबीरिया (रशिया) व अलास्का (संयुक्त संस्थाने) या दोन भूखंडांदरम्यान असणारा चिंचोळा सागरी भाग म्हणजे बेरिंग सामुद्रधुनी होय. या सामुद्रधुनीने दक्षिणेकडील बेरिंग समुद्र (पॅसिफिक महासागराचा भाग)…

भालचंद्र गोविंद जोशी (Bhalchandra Govind Joshi)

जोशी, भालचंद्र गोविंद : ( २५ आगष्ट १९३१ - २८ मे १९९५ ). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध ढोलकी, तबला, दिमडी, एकतारी, हलगी, संबळ, टाळ वादक. त्यांचा जन्म सोलापूर येथे शेतकरी कुटुंबात झाला.…

रॉकी मौंटन उत्स्फोटक ज्वर / रिकेट्सिया (Rocky Mountain spotted fever / Rickettsia)

युनायटेड स्टेट्समधील रॉकी पर्वताच्या परिसरात असलेल्या कुत्र्यांवरील आणि जंगलातील गोचीड (Wood tick) यांच्या चावण्यामुळे रिकेट्सिया रिकेट्सिआय जीवाणूचा (बॅक्टेरिया) प्रसार होतो. हा जीवाणुजन्य आजार आहे. रॉकी पर्वत व परिसरातील कुत्र्यांवरील विशिष्ट…

वेस्ट नाईल विषाणू (West Nile Virus)

वेस्ट नाईल विषाणू फ्लॅव्हिव्हिरिडी कुळातील एक महत्त्वाचा विषाणू मानला जातो. मनुष्य, घोडे, पक्ष्यांच्या काही प्रजाती आणि कुत्र्यांसह इतर ३० प्रजातींना तो संसर्ग घडवू शकतो. त्याच्या कुलातील इतर विषाणू म्हणजे डेंग्यू/डेंगी,…

विश्वासराव साळुंखे ( Vishwasrao Salunkhe)

साळुंखे, विश्वासराव : (०१ मार्च १९४७ - २ जून १९९९ ). मराठवाड्यातील लोककला आणि नाट्यचळवळीतील प्रसिद्ध लोककलावंत. सर्वगुणसंपन्न नट अशी त्यांची ओळख होती. भद्रावती नदीच्या किनारी साक्रीच्या पूर्वेस शेवाळी (जिल्हा…

नारू / गिनी वर्म ( Guinea worm/ Dracunculiasis)

नारू हा आजार शरीरात प्रवेश केलेल्या गिनी वर्म नावाच्या परजीवी सूत्रकृमीमुळे होतो. गिनी वर्म या सामान्य इंग्रजी नावाने तर वैद्यकीय भाषेमध्ये ड्रॅकन्क्युलायसिस या नावाने हा आजार ओळखला जातो. हा आजार…

अच्युत महाराज ( Achyut Maharaj )

अच्युत महाराज : (२७ जानेवारी १९२७ -७ सप्टेंबर२०१२). श्री संत अच्युत महाराज हे योगी, प्रवचनकार, धर्मवाड्.मयाचे निर्वचक, नाट्यरचियता, वैदर्भीय संतांचे चरित्रकार, देशप्रेम व धर्मसेवेचा समन्वय साधणारे संत. वैदर्भीय संतांच्या मालिकेतील…

औद्योगिक सांडपाणी : शुद्धीकरण व व्यवस्थापन (Industrial Wastewater : Purification and Management)

कारखान्यांमध्ये उत्पादन करण्यासाठी निसर्गातील उपलब्ध स्रोत; उदा., माती, पाणी, हवा आणि सौरऊर्जा ह्यांचा कमी-अधिक प्रमाणात उपयोग केला जातो. यांपैकी माती, पाणी आणि हवा हे स्रोत मर्यादित असून त्यांचा वापर वारंवार…

केरळ कलामंडलम (Kerala Kalamandalam)

अभिजात शास्त्रीय नृत्यप्रकार आणि नाट्यप्रकारांचे प्रशिक्षण देणारी भारतातील एक प्रमुख संस्था. या संस्थेला केंद्रशासनाच्या विद्यापीठ अनुदान आयोगाकडून अभिमत (डीम्ड) विद्यापीठाचा दर्जा मिळालेला आहे (२००६). या संस्थेची स्थापना आधुनिक मलयाळम् साहित्यातील…