सेऊल. दक्षिण कोरिया (कोरियन प्रजासत्ताक)ची राजधानी आणि देशातील सर्वांत मोठे शहर. लोकसंख्या सुमारे १,१२,४४,००० (२०१८). हे देशातील सांस्कृतिक, राजकीय, आर्थिक, 
शैक्षणिक, वित्तीय, प्रशासकीय आणि सार्वजनिक सेवा कार्यांचे प्रमुख केंद्र आहे. दक्षिण कोरियाच्या वायव्य भागात हान नदीच्या दोन्ही काठांवर हे शहर वसले आहे. पीत समुद्रकिनार्‍यावरील इंचॉन शहरापासून आत सुमारे ६० किमी.वर हे आहे. पर्वतीय प्रदेशाने वेढलेल्या सखल भागात याचे स्थान आहे. सोल येथील हवामान मॉन्सून प्रकारचे असून हिवाळे थंड व कोरडे, तर उन्हाळे उष्ण व आर्द्र असतात. ऋतूंनुसार तापमानात बरीच तफावत आढळते. जानेवारीचे सरासरी तापमान -३° से., तर ऑगस्टमध्ये ते २५° से. असते. सरासरी वृष्टिमान १३७ सेंमी. असून वृष्टी प्रामुख्याने उन्हाळ्यात होते. वसंत व शरद ऋतूंमध्ये येथील हवामान विशेष आल्हाददायक असते.
या शहराचा प्राचीन इतिहास इ. स. पू. पहिल्या शतकापासूनचा आढळतो. त्या काळी सध्याच्या शहराच्या ईशान्य भागात वसाहत असावी व त्यानंतर दक्षिणेकडे तिचा विस्तार झाला असावा. वेगवेगळ्या राजवटींमध्ये एक मोक्याचे ठिकाण म्हणून सोलला महत्त्व होते. इ. स. १०६७ मध्ये कोर्यो राजघराण्याने याला नामग्याँग (सदर्न कॅपिटल) हे नाव दिले होते. त्यानंतर काही काळ ते हानयांग नावाने ओळखले जात होते. १३९४ मध्ये साँगग्ये (१३३५ – १४०८) या ‘यी’ घराण्यातील राजाने सोल शहरास आपल्या राज्याची राजधानी केली होती. सेऊल म्हणजे राजधानी; यावरूनच या शहराला सेऊल हे नाव पडले. जपानी राजवटीत (१९१० – १९४५) सेऊल हे क्याँगसाँग नावाने ओळखले जाई. जपानी सत्ता संपुष्टात आल्यानंतर सेऊल हे आधिकृत नाव म्हणून स्वीकारण्यात आले. १९५० ते १९५३ या काळात झालेल्या कोरियन युद्धात सोलमधील अनेक इमारतींचा विध्वंस झाला होता; परंतु नंतर त्यांची पुनर्बांधणी करण्यात आली. १९४८ मध्ये झालेल्या कोरियाच्या विभाजनानंतर सेऊल या अधिकृत नावाने ही दक्षिण कोरियाची राजधानी बनली. सेऊलचे पुढे सोल हे अधिकृत नाव स्वीकारण्यात आले.
सोलचा साधारणपणे १९५० नंतर वेगाने विस्तार होत गेला. १९६३ मध्ये सोलची आधुनिक सीमा निश्चित करण्यात आली. त्यामुळे १९४८ च्या तुलनेत शहराचे क्षेत्र जवळजवळ दुप्पट झाले. कारखानदारी, व्यापार व सेवा व्यवसाय हे शहरातील प्रमुख आर्थिक व्यवसाय आहेत. वस्त्रोद्योग, मोटारी, यंत्रनिर्मिती, रसायननिर्मिती, मद्यनिर्मिती, इलेक्ट्रॉनिकी उत्पादने (उदा., रेडिओ, दूरदर्शनसंच इत्यादी), माहिती तंत्रज्ञान, अन्नप्रक्रिया, छपाई व प्रकाशन हे येथील प्रमुख उद्योग आहेत. सोल हे रस्ते, लोहमार्ग व हवाईमार्ग यांनी देशातील प्रमुख शहरांशी जोडलेले असून येथे भुयारी लोहमार्ग सुविधा आहे. हान नदीतून जलवाहतूक केली जाते. इंचॉन हे सोलचे सागरी बंदर आहे. येथे वारंवार आंतरराष्ट्रीय व्यापारी परिषदा व बैठका होत असतात.
शहराच्या मध्यवर्ती भागात सरळ व काटकोनात छेदणारे रस्ते आहेत; परंतु टेकड्यांच्या पायथ्यालगतचा शहरी भाग उंचसखल असल्यामुळे तेथील रस्ते अनियमित आढळतात. शहरातील चाँग-नो, म्याँग-डाँग व उल्ची-रो हे केंद्रीय व्यापारी विभाग (सेंट्रल बिझिनेस डिस्ट्रिक्ट-सीबीडी) आहेत. सीबीडीमध्ये बँका, विभागीय वस्तुभांडारे, उपहारगृहे, दुकाने व रंगमंदिरे तसेच अनेक प्रशासकीय कार्यालये आहेत.
सोल हे देशातील उच्च शिक्षणाचे प्रमुख केंद्र असून येथे सोल नॅशनल, योन्सेई, कोरिया आणि ह्वा ही प्रमुख विद्यापीठे आहेत. राष्ट्रीय सिम्फनी वाद्यवृंद, राष्ट्रीय शास्त्रीय संगीत संस्था, राष्ट्रीय संगीतिका गृहे, खाजगी रंगमंदिरे व सार्वजनिक ग्रंथालये या येथील प्रमुख सांस्कृतिक संस्था आहेत.
शहरात अनेक गगनचुंबी इमारती असून २०१७ मध्ये सर्वांकरिता खुली करण्यात आलेली ‘लोट्टे वर्ल्ड टॉवर’ ही ५५५ मीटर उंचीची इमारत शहरातील सर्वांत उंच इमारत आहे. आधुनिक इमारतींबरोबरच येथे अनेक ऐतिहासिक वास्तू व स्थळे आढळतात. त्यांमध्ये रोमन कॅथलिक चर्च, संगमरवरी पॅगोडा (तेरावे शतक), चाँगम्यो रॉयल स्मारक (१३९५), चांगडोक राजवाडा व सीक्रेट बगीचा (१४०५), आधुनिक कला व राष्ट्रीय वस्तुसंग्रहालय, तटबंदीचे अवशेष इत्यादी प्रसिद्ध आहेत. हान नदीतील योईदो बेटावरील आधुनिक इमारतीत दक्षिण कोरियाच्या विधानमंडळाचे कामकाज चालते. येथे १९८८ मधील ऑलिंपिक क्रीडासामने झाले होते. युनेस्कोने चाँगम्योचा १९९५ मध्ये, तर चांगडोकचा १९९७ मध्ये जागतिक वारसा स्थळांत समावेश केला आहे. वाढते कारखाने व वाहने यांमुळे हवा आणि नदीच्या पाण्याचे प्रदूषण खूप वाढले होते. या समस्येवर मात करण्यासाठी १९८० च्या दशकाच्या सुरवातीपासून प्रदूषणनियंत्रक विविध उपाययोजना करण्यात आल्या. त्यामुळे प्रदूषणाची पातळी बरीच घटली.
समीक्षक : ना. स. गाडे
