(वुडपिकर). एक आकर्षक पक्षी. सुतार पक्ष्यांचा समावेश पिसिफॉर्मिस गणाच्या पिसिडी कुलात केला जातो. या कुलात सु. ३० प्रजाती आणि सु. २०० जाती आढळून येतात. भारतात सुतार पक्ष्याच्या सु. १३ प्रजाती आणि सु. २३ जाती आढळून येतात. त्यांपैकी सोनेरी पाठीचा सुतार पक्षी डायनोपियम बेंगॉलेन्सिस भारतात सर्वत्र आढळतो. सदाहरित वनांत, झाडाझुडपांत, आमराईत, नारळांच्या बागेत, शुष्क प्रदेशांत तसेच शहरांतदेखील त्याचा वावर असतो. अन्न मिळवण्यासाठी तसेच घरटे करण्यासाठी तो एखाद्या सुताराप्रमाणे झाडाच्या खोडावर ‘ठक् ठक्’ असा आवाज करीत लाकूड पोखरतो आणि घरटे तयार करतो. म्हणून त्याला ‘सुतार पक्षी’ हे नाव पडले असावे.
सोनेरी पाठीच्या सुतार पक्ष्याच्या शरीराची लांबी २६–२९ सेंमी. असते. पोटाकडील भाग पांढरा असून त्यावर लहान काळे-पांढरे पट्टे असतात. डोक्याचा भाग पांढरा असून गळा व मानेची मागील बाजू काळी असते. डोळ्यांचा भाग राखाडी असतो. प्रौढ नर सुतार पक्ष्याच्या डोक्यावर लाल तुरा असतो. मादीच्या तुऱ्याचा पुढचा भाग पांढरा, तर मागचा भाग लाल असतो. चोच सरळ व टोकदार असते. पायांना बोटे असून तिच्याद्वारे झाडांच्या बुंध्याला पकडून राहायला मदत होते. पायांच्या चार बोटांपैकी दोन बोटे पुढे, तर दोन मागे अशी असतात. त्यांच्या साहाय्याने तो झाडाच्या खोडाला घट्ट पकडून राहतो. तसेच तो फांदीला पकडून लटकू शकतो. शेपूट ताठ असल्यामुळे तिचा उपयोग झाडाच्या खोडाला धरून राहायला उपयोगी पडते.
सुतार पक्षी सामान्यपणे जोडीने किंवा लहान गटांत आढळतात. क्वचित ते अन्य पक्ष्यांच्या घोळक्यांत दिसून येतात. अन्न मिळविण्यासाठी ते जमिनीवर उतरतात किंवा आकाशात उड्डाण करतात. ते मुख्यत: खोडातील, फांद्यांतील भुंगेऱ्याच्या अळ्या काढून खातात. कधीकधी मुंग्या, वाळव्या, मकरंद इ. खातात. सुतार पक्ष्याचा वावर बहुधा झाडांवर असतो. त्याच्या बोटांवर असलेल्या अणकुचीदार नखांनी तो खोडाला घट्ट पकडून सरसर वर चढतो. वर चढताना तो मळसूत्राप्रमाणे वळणे घेत चढत राहतो आणि शेंड्यापाशी पोहोचल्यावर उडून दुसऱ्या झाडाच्या खोडावर जाऊन बसतो. झाडावर चढत असताना तो चोचीने सालीवर भराभर घाव घालून ती फोडतो आणि आतील अळ्या खातो.
सुतार पक्ष्याची चोच व जीभ वैशिष्ट्यपूर्ण असते. चोच छिन्नीप्रमाणे असून तो चोचीनेच झाडाचे लाकूड पोखरतो व घरटे बनवितो. जीभ चोचीच्या तिप्पट लांब असून काटेरी व टोकदार असते. तिच्यावर लाळेचा चिकट स्राव असतो. जीभ कवटीच्या आतल्या भागातून मानेपर्यंत जाऊन डोळ्याच्या खोबणीतून कंठिकांग या अस्थीला जुळलेली असते. कंठिकांगाला स्नायू जोडलेले असतात. ते नळीसारखे असून जिभेला आधार देते व आवरण तयार करते. कंठिकांग गलोलीच्या रबराप्रमाणे काम करून जिभेची हालचाल घडविते. त्याद्वारे जीभ बाहेर फेकली जाऊन कीटक, कीटकांच्या अळ्या पकडायला मदत होते. सुतार पक्ष्याच्या कवटीची हाडे जाड आणि स्पंजासारखी असल्यामुळे तो चोचीने आघात करत असतो तेव्हा धक्का मेंदूपर्यंत पोहोचत नाही.
सुतार पक्ष्यांचा प्रजननकाळ ऋतुमानानुसार बदलतो. या काळात ते घरटे बनविताना दिसतात. एखाद्या खोडात मोठे जमिनीला समांतर बीळ तयार करून ते घरटे म्हणून वापरतात. कधीकधी दुसऱ्या पक्ष्यांची बिळे घरट्यासाठी बळकावतात. मादी चकचकीत पांढऱ्या रंगाची तीन अंडी घालते. सु. ११ दिवसांनी अंडी फोडून पिले बाहेर येतात. पिले २० दिवसांनी घरट्याबाहेर पडतात.
भारतात सुतार पक्ष्याच्या अन्य काही जाती सर्वत्र दिसून येतात; पायकस झँथोपिजियस या सुतार पक्ष्याची पाठ हिरव्या रंगाची असते. लिओपायकस मराटेन्सिस या सुतार पक्ष्याचा डोक्याचा भाग पिवळ्या रंगाचा असतो. मायक्रोटर्नस ब्राकीउरस या सुतार पक्ष्याचा रंग फिकट तपकिरी असून त्यावर लहानलहान काळ्या खुणा असतात. युंगीपायकस नॅनस या सुतार पक्ष्याचा रंग करडा आणि पांढरा असतो. ड्रायोकॉपस जावेन्सिस या सुतार पक्ष्याचा पाठीचा रंग काळा, तर पोटाचा रंग पांढरा असतो.
