दत्त रघुनाथ कवठेकर ( Datt Raghunath Kawathekar)

कवठेकर, दत्त रघुनाथ :  (१८ सप्टेंबर १९०२ ते १६ ऑगस्ट १९७९).  कथाकार, कादंबरीकार. जन्म वाई येथे. मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यावर सैन्यातील कोष खात्यात नोकरी, सुरुवातीची चार वर्षे भारताबाहेर मेसापोटेमिया, इराण इत्यादी देशांत वास्तव्य. तेथून परतल्यावर खडकी येथे लष्करी कार्यालयात अधिकारी. विखुरलेले प्रेम (१९३१) ही त्यांची पहिली कादंबरी. त्या सुमाराला ते कथाही लिहीत होते. १९३५ ते १९४७हा कवठेकरांच्या लेखनाचा काळ आहे.

फडके आणि खांडेकर या दोन लेखकांच्या प्रभावकाळात  कवठेकर लेखन करीत होते.  उमाडलेल्या भावना (१९३७), अपुरा डाव (१९४१), रेशमाच्या गाठी (१९४२), शालन (१९४३), मंदा (१९४३), आभाळाची सावली (१९४६), रुपेरी कडा (१९५९) इत्यादी त्यांच्या कादंबऱ्या लोकप्रिय ठरल्या. गुलाबाच्या पाकळ्या (१९३७), उजेडातील अंधार (१९३७), नाद-निनाद (१९३९), चांदण्यातील सावल्या (१९४०), कवठेकरांच्या गोष्टी (निवडक कथा, संपा. वा. भा. पाठक, १९७०) इत्यादी कथासंग्रहांतील त्यांच्या कथाही कौटुंबिक स्वरूपाच्याच आहेत.

दत्त रघुनाथ कवठेकर यांच्या कादंबरी लेखनाचा काळ हा मराठी कादंबरी लेखनातील नव्या कादंबरी लेखनाचा काळ आहे. जेमतेम या काळातील कादंबऱ्यांमध्ये जीवनाविषयीचे ढोबळ आणि सर्वसामान्य तत्त्वज्ञान मांडले जात असल्याचे अभ्यासक देतात. त्याच काळात कवठेकर स्वतःची लेखनशैली , लेखनतंत्र आणि लेखक म्हणून स्वतंत्रपणे अभिव्यक्त होतात. भाषेचा विलास आणि निवेदनाचे चातुर्य अशा पद्धतीत साधे जीवन वाचकासमोर उभे राहावे हा प्रयत्न त्यांनी केला. नायक, नायिका, वातावरण आणि शैली या चौकटीतून नवी कादंबरी पुढे येत होती. जगण्याचा स्थितीजन्य विचार आणि त्याभोवतीची  निराशा यांचे  चित्र त्यांच्या कादंबऱ्यांतून दिसते. मध्यमवर्गीय कुटुंबाची जीवनदृष्टी, सुखदुःखे, श्रद्धा, आकांक्षा, त्यांची जीवनमूल्ये, मूल्यसंघर्ष  यांची चित्रे त्यांनी  आपल्या कादंबऱ्यांतून रंगवली. तत्कालीन  कुटुंबात, स्त्रीजीवनात निर्माण होणाऱ्या समस्यांचे चित्रण त्यांनी केले. ठसठशीत व्यक्तिरेखा, प्रवाही निवेदन, उत्कट भावाविष्कार यांमुळे फडके – खांडेकरांचा  प्रभाव असलेल्या काळातही त्यांचे लेखन लक्षणीय ठरले.

जीवनातील व्यस्तता, मध्यमवर्गीय जीवनातील एकटेपण, हतबलता या मुख्य विषयाद्वारा कवठेकरांच्या लेखनाने जीवनदर्शनाची उंची गाठल्याचे लक्षात येते.

संदर्भ :

• कुलकर्णी .अ अ., (संपादक), प्रदक्षिणा, कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, पुणे , १९९१.
• गणोरकर, प्रभा; टाकळकर, उषा ; डहाके, वसंत आबाजी; दडकर,जया; भटकळ, सदानंद (संपादक), संक्षिप्त मराठी वाङ्मयकोश (१९२० पासून २००३ पर्यंतचा कालखंड) : खंड दोन, मुंबई, २००४.

समीक्षक : जगतानंद भटकर