भातखंडे-पद्धतीनुसार रूढ असलेल्या रागवर्गीकरणात कल्याण थाटाचा समावेश होतो. दाक्षिणात्य संगीतपद्धतीवरील ग्रंथांत या थाटाचे नाव कल्याणी असे आहे. मध्यम या स्वराचे शुद्ध व तीव्र असे दोन्हीही किंवा त्यांपैकी एक भेद घेणे व बाकीचे सर्व स्वर शुद्ध ठेवणे, असे या थाटाचे स्वरूप असते. या थाटात प्रमुख असे तेरा राग मोडतात. या रागांचे तीन उपवर्ग असे : (१) मध्यम व निषाद हे स्वर वर्ज्य असलेले किंवा त्यांचा फक्त अवरोहात उपयोग करणारे राग, (२) आरोहात वा अवरोहात तीव्र मध्यम हा स्वर घेणारे राग, (३) दोन्ही मध्यम स्वर घेणारे राग. प्रमुख काही रागांची वरील तीन वर्गांतली विभागणी खालीलप्रमाणे :
पहिला वर्ग : भूप, शुद्ध कल्याण, चंद्रकांत.
दुसरा वर्ग : यमन, श्रीहिंदोल. यांपैकी यमन हा गुरुप्रकृतीचा राग मानला जातो.
तिसरा वर्ग : हमीर, केदार, छायानट, कामोद, श्यामकल्याण, गौडसारंग, यमनी बिलावल.
संदर्भ :
- भातखंडे, वि. ना. भातखंडे संगीतशास्त्र, (भाग पहिला ), हाथरस, १९५७.
समीक्षण : सुधीर पोटे
Discover more from मराठी विश्वकोश
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
