ग्रिफिथ, डेव्हिड वॉर्क : (२२ जानेवारी १८७५ – २३ जुलै १९४८). मूकपटांच्या काळातील एक युगप्रवर्तक अमेरिकन निर्माता व दिग्दर्शक. त्यांचा जन्म क्रेस्टवुड येथे झाला. त्यांचे वडील जेकब वार्क ग्रिफिथ हे सैन्यात होते. डेव्हिड दहा वर्षांचे असतानाच त्यांचे निधन झाले. डेव्हिड यांच्या आई मेरी पर्किन्स यांनी व्यवसायाची सुरुवात केली, पण त्यास फारसे यश मिळाले नाही. त्यामुळे डेव्हिड यांनी शिक्षण सोडून नोकरीस सुरुवात केली. वयाच्या अठराव्या वर्षापासून ते नाटकात दुय्यम भूमिका करू लागले. १८९७ मध्ये अभिनेता म्हणून ते मेफर्ट स्टॉक कंपनी या नाट्यसंस्थेत गेले; पण या क्षेत्रात काम करायला त्यांना कमीपणा वाटला, म्हणून त्यांनी आपले मूळ नाव बदलून ‘लॉरेन्स’ हे टोपणनाव धारण केले. ग्रिफिथ यांचा ओढा रंगभूमीपेक्षा साहित्याकडे अधिक होता. १९o७ मध्ये त्यांनी अ फूल अँड अ गर्ल हे आपले नाटक अभिनेता जेम्स हॅकेट याला विकले, पण त्याला यश मिळाले नाही. त्यानंतर त्यांनी द ग्रेट ट्रेन रॉबरी या पहिल्या चलच्चित्रपटाच्या ई. एस्. पोर्टर या निर्मात्याला एक पटकथा दिली. ती नापसंत ठरली, पुढे रेसक्यूड फ्रॉम ॲन ईगल्स नेस्ट या चित्रपटात त्यांना प्रमुख भूमिका मिळाली (१९o७).
यानंतर बायोग्राफ या चित्रपट संस्थेने त्यांच्या बऱ्याच पटकथा घेतल्या, त्यांत त्यांनी प्रमुख भूमिकाही केल्या. तेथेच ते दिग्दर्शकही झाले (१९o८). ॲड्व्हेंचर ऑफ डॉली हा नऊ मिनिटांचा चित्रपट त्यांनी सर्वप्रथम दिग्दर्शित केला. या वेळेपासून ते आपले मूळ नाव वापरू लागले. यानंतर त्यांनी असे छोटे सुमारे ५oo चित्रपट दिग्दर्शित केले; परंतु त्यांचे खरे नाव झाले ते द बर्थ ऑफ अ नेशन या बारा रिळांच्या (म्हणजे सु. ३,६५८ मी. लांबीचा) दोन तास चालणाऱ्या संपूर्ण लांबीच्या चित्रपटामुळे (१९१५). हा चित्रपट छायाचित्रणाची वेगळी पद्धत व प्रयोगशील पटकथेची मांडणी यांमुळे गाजला. त्यातील वंशवादाच्या आशयामुळे या चित्रपटास कृष्णवर्णीय संघटनांच्या विरोधाचा सामना करावा लागला. त्या पाठोपाठ त्यांनी दिग्दर्शित केलेले इन्टॉलरन्स (१९१६), ब्रोकन ब्लॉसम (१९१९), वे डाउन ईस्ट (१९२o), ऑर्फन ऑफ द स्टॉर्म (१९२१) व इजन्ट लाइफ वंडरफुल (१९२४) हे चित्रपट अतिशय गाजले.
१९२७ साली बोलपट निघू लागले आणि यानंतरच्या कालखंडात ग्रिफिथ यांच्या चित्रपटांना यश मिळाले नाही. त्यातूनही त्यांनीअब्राहम लिंकन (१९३o) हा चित्रपट काढला; पण तोही अपयशी ठरल्यामुळे त्यांनी १९३१ पासून चित्रपट संन्यास घेतला. त्यावर्षी त्यांना सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक म्हणून बहुमान मिळाला होता. स्ट्रगल हा त्यांचा शेवटचा चित्रपट (१९३१). त्यानंतर त्यांनी आपल्या चित्रपटकथांवर चित्रपट निर्मिती व्हावी म्हणून प्रयत्न केला परंतु त्याला यश आले नाही. शेवटी वयाच्या त्र्याहत्तराव्या वर्षी हॉलिवुडमधील एका सामान्य हॉटेलात विपन्नावस्थेमध्ये ग्रिफिथ यांचा अंत झाला.
कॅमेऱ्याच्या काही हालचाली, रात्रीची दृश्ये, निकट छायाचित्र (क्लोजअप), दूरवेध (लाँगशॉट), दृश्यमिश्रण (मॉन्टाज), चलवेध (मूव्हिंग शॉट), दृश्यांतरण (डिस्सॉल्व्ह्) यांसारख्या तांत्रिक सुधारणा घडवून चित्रपटसृष्टीला त्यांनी उपकृत करून ठेवले आहे. त्यांच्या या कर्तृत्वामुळे त्यांचा ‘द शेक्सपिअर ऑफ द मोशन पिक्चर’ म्हणून गौरव केला जातो. ते अकादमी ऑफ मोशन पिक्चर्स आर्ट्स अँड सायन्स या संस्थेच्या संस्थापकांमधील एक होते.
संदर्भ :
- Barry, Iris, D. W. Griffith, American Film Master, Chicago, 1940.
- Croy, Homer, Star Maker : The Story of D. W. Griffith, New York, 1959.
