गंगावणे, परशुराम विश्राम : (१ जून १९५६). महाराष्ट्रातील कोकणातील चित्रकथी या लोककला प्रकाराचे सादरकर्ते. पद्मश्री पुरस्काराचे मानकरी. परशुराम गंगावणे स्वत: अशिक्षित असले तरी चित्रकथी या लोककला प्रकारातील त्यांचा अभ्यास सखोल…
वाकोडे, मधुकर रूपराव : (१ जानेवारी १९४३). महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध साहित्यिक. लोकसाहित्याचे अभ्यासक-संशोधक, समीक्षक, ललित लेखक, कादंबरीकार आणि वक्ते म्हणून लौकिक. त्यांचा जन्म अकोला जिल्ह्यातील पळसोद या गावी झाला. तेथेच प्राथमिक…
बोरकर, हरिश्चंद्र : ( ११ आक्टोबर १९४४ ). महाराष्ट्रातील झाडीबोली चळवळीचे प्रवर्तक आणि लोककर्मी व लोककलावंताचे संघटक लोककर्मी म्हणून प्रख्यात असणारे लेखक आणि संशोधक. त्यांनी ललित व ललितेत्तर विविध विषयांवरील…
नौटंकी : भारतातील प्रसिद्ध लोकनाट्यप्रकार. भारतात उत्तरप्रदेशातच नव्हे तर राजस्थान, बिहार, हरियाणा, पंजाब या राज्यात हा लोकनाट्य प्रकार लोकप्रिय आहे. उत्तर प्रदेशात तो अधिक प्रसिद्ध आहे. भारताच्या उत्तरेकडे नौटंकी या…
माकडाचे खेळ दाखवून मनोरंजन करीत उदरनिर्वाह करणारा समाज.गावाची यात्रा, गावातील हमरस्‍ता,चौक,शाळा,बाजार यांसारख्‍या सार्वजनिक ठिकाणी माणसाळवलेल्‍या माकडांचे खेळ दाखविणारा हा समाज संपूर्ण भारतात आढळतो.मदारी असेही प्रचलीत नाव त्‍यास आहे.महाराष्‍ट्रामध्‍ये कैकाडी ही…
सापाचे खेळ दाखवून उदरनिर्वाह करणारी जमात. गारूडी म्‍हणजे जादूगार. ह्या जमातीतील लोक विषाचे दात काढलेले साप बाळगतात आणि त्‍या सापांद्वारे जनमाणसांसमोर खेळ करतात. साप हे त्‍यांचे जीवन जगण्‍याचे मुख्य साधन…
बैलाचा खेळ दाखवून, लोकांची करमणूक करून पोट भरणारी महाराष्ट्रातील जमात. ही जमात तमीळनाडूमधून महाराष्ट्रात आली. पश्चिम महाराष्ट्रात त्यांना ढवळा नंदीवाले म्हणतात तर इतर भागात तिरमाळी वा तिरमल म्हणतात. तिरूपती देवस्थानच्या…
महाराष्ट्रातील धार्मिक भिक्षेकरी जमात. धार्मिक वृत्तीने भिक्षा मागणे हा या जमातीचा आजीविकेचा मुख्य मार्ग आहे. एका ब्राह्मण ज्योतिष्यास कुणबी स्त्रीपासून सहदेव नावाचा पुत्र झाला आणि या सहदेवापासून ही जमात उत्पन्न…
महाराष्ट्रातील भटक्या व विमुक्त जमातीपैकी एक. कर्नाटकातील धारवाड आणि बिजापूर जिल्ह्यात मुख्यता त्यांची वस्ती आहे. महाराष्ट्रातील सोलापूर,कोल्हापूर तसेच सीमाभागात हे लोक आढळतात. तेलगु बोरा आणि तमिळ वेडन यांच्याशी या जमातीचा…
वेषांतर करून लोकांच्या मनोरंजनासाठी निरनिराळी सोंगं धारण करणारा व्यक्ती. बहुरूपी जमातीचे लोक संपूर्ण भारतात आढळतात. राजस्थान, पश्चिम बंगाल, गुजरात, मध्यप्रदेश अशा अनेक राज्यांमध्ये बहुरूपी जमात आढळते. बहुरुप्यांची स्वतंत्र जातीसंस्था नाही.…
महाराष्ट्रातील मरीआई या ग्रामदेवतेचा उपासक आणि दक्षिण भारतातील ग्रामदेवतांच्या बलिक्रिया पार पाडणारा उपासक. पोतराज मुळचे आंध्रप्रदेशातील. आंध्रप्रदेशात मदगी किंवा मादगूड म्हणून ओळखला जाणारा हा समाज तमिळनाडू राज्यातही अस्तिवात आहे. पोतराज…
महाराष्ट्रातील भटक्या जमातीतील भराडी या जमातीतील नाथपंथी डवरी गोसावी ही एक उपजमात आहे. भिक्षा मागताना ते डमरू (डौर) वाजवीत असल्यामुळे डावरे गोसावी असेही म्हणतात. प्राचीनकाळी एकसंध असलेल्या नाथ संप्रदायाचे गुरुनिहाय,…
महाराष्ट्रातील विमुक्त जातीतील एक जात .मुंबई रायगड,ठाणे,रत्नागिरी,नाशिक,धुळे,जळगाव ,पुणे,अहमदनगर,सातारा,सांगली कोल्हापूर,सोलापूर,औरंगाबाद,नांदेड आणि चंद्रपूर या जिल्ह्यामध्ये ही जात आढळते.धोन्तले,कोरवा,माकडवाले किंवा कोन्चीकोरवा ,पामलोर आणि कोरवी या तत्सम पोटजाती आढळतात .चोर कैकाडी आणि गाव कैकाडी…
कुडमुडे जोशी : भविष्य सांगून उदरनिर्वाह करणारी महाराष्ट्रातील भटकी जमात. हातात कडबुडे घेऊन भीक मागणाऱ्या जोशांची (अब्राम्हण) एक जात असा उल्लेख महाराष्ट्र शब्दकोशात या जमातीसंदर्भात केला आहे. महाराष्ट्र शासनाने भटकी…