शिव-अनुग्रहमूर्ती (Shiva-Anugrahamurti)  

एक शिवरूप. शिव ही संहारदेवता असली तरीही वेळप्रसंगी तो आपल्या भक्तांवर प्रसन्न होऊन त्यांच्यावरील संकटांचे निवारण करणारा म्हणून अनुग्रह अर्थात कृपा करणाऱ्या शिवाची अनेक रूपे प्रसिद्ध आहेत. त्यांसंबंधी अनेक कथा…

­­­­शिवलिंग (Shivaling­­­a)

लिंगस्वरूप शिव. शिव-आराधनेत मूर्ती व लिंग या दोन्हींनाही महत्त्व आहे. त्यांसंबंधी अनेक कथा लोकमानसात प्रचलित आहेत. शिवमूर्तींचा अभ्यास हा लिंगस्वरूप शिवाच्या उल्लेखाशिवाय अपूर्ण आहे. लिंगपूजा ही फार प्राचीन काळापासून जगाच्या…

मेसोपोटेमियन शिल्पकला : ॲसिरियन काळ (Mesopotamia Sculpture : Assyrian Period)

मेसोपोटेमियन शिल्पकलेमध्ये बॅबिलोनियन कलेला समकालीन असणारी तिच्यापेक्षा वेगळी पण प्रभावी ठरलेली ॲसिरियन कालावधीतील कला इ.स.पू.सु. १५०० पासून निर्माण झाली होती. प्रामुख्याने इ.स.पू. ९११ – ६१२ या काळात नव-ॲसिरियन साम्राज्यात उभारलेल्या…

मेसोपोटेमियन शिल्पकला : बॅबिलोनियन काळ (Mesopotamia Sculpture : Babylonian Period)

मेसोपोटेमियन शिल्पकलेतील बॅबिलोनियन संस्कृतीतील शिल्पकला. ही कला मुख्यत्वे अनुप्रयुक्त स्वरूपाची होती. त्यांतील कलात्मक म्हणता येतील असे फारच थोडे शिल्पावशेष उपलब्ध आहेत. प्रारंभिक बॅबिलोनियन काळातील (इ.स.पू.सु. १८००) पक्व मृदेतील (टेराकोटातील) बर्ने…

घरगुती सांडपाणी : शुद्धीकरण व व्यवस्थापन (Household Wastewater : Purification and Management)

घरगुती सांडपाण्याच्या शुद्धीकरण व व्यवस्थापन यंत्रणेचा आराखडा तयार करत असताना अनेक मुद्द्यांचा विचार करावा लागतो. जसे, (१) सध्याची आणि भविष्यातील लोकसंख्या आणि तिला पुरविलेल्या पाण्याची मात्रा. (२) त्यातून होणार्‍या सांडपाण्याची…

Read more about the article लहुरादेवा (Lahuradewa)
धानाचे छाप असलेले खापर, लहुरादेवा (उत्तर प्रदेश ).

लहुरादेवा (Lahuradewa)

उत्तर प्रदेशच्या मध्य गंगा खोऱ्यातील एक महत्त्वपूर्ण पुरातत्त्वीय स्थळ. हे संत कबीर नगर जिल्ह्यात लहुरादेवा गावाच्या पश्चिमेकडे स्थित असून त्याचा विस्तार पूर्व-पश्चिम ५०० मी. आणि उत्तर-दक्षिण २००-२५० मी. इतका आहे.…

रमेश चंद्र शहा (Ramesh Chandra Shaha)

रमेश चंद्र शहा : रमेश चंद्र शहा हे हिंदी साहित्यातील एक प्रमुख नाव आहे. त्यांच्या सर्जनशीलतेची व्यापकता, गहन विचारसरणी, आणि त्यांच्या कार्याची विविधता यामुळे ते हिंदी साहित्यिक विश्वात एक अनमोल…

गौरी नाच (Gouri Nach)

गौरी नाच : गौरी नाच हा महाराष्ट्रातील एक अत्यंत लोकप्रिय आणि उत्साही नृत्यप्रकार आहे. हा नृत्यप्रकार विशेषतः गणेशोत्सवाच्या दरम्यान साजरा केला जातो. महाराष्ट्रातील विविध भागांमध्ये गौरी नाचाच्या विविध पद्धती आणि…

अवधान काव्य

अवधान काव्य: अवधानशक्तीने रचले गेलेले तेलुगु काव्य. तेलुगु कवितेतील हा एक  विशेष काव्यप्रकार आहे. यात कविच्या विलक्षण धारणा शक्तीची परीक्षा घेतली जाते. अनेक गोष्टींची स्मृती एकाच वेळी जिवंत ठेवून काव्यात…

बहिष्कृत हितकारिणी सभा (Bahishkrut Hitkarini Sabha)

बहिष्कृत हितकारिणी सभा : डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी स्थापन केलेली पहिली सार्वजनिक संघटना. २० जुलै, १९२४ रोजी या सभेची स्थापना केली गेली.  ‘शिकवा, चेतवा आणि संघटित करा’ हे या संघटनेचे…

मत्स्य अधिवर्ग : वर्गीकरण (Superclass Pisces : Classification)

रज्जुमान (Chordata) संघातील (समपृष्ठरज्जू किंवा पृष्ठवंशरज्जू असलेल्या) पृष्ठवंशी उपसंघात पाठीचा कणा (मेरुदंड) असलेल्या प्राण्यांचा समावेश होतो. पाठीचा कणा असणाऱ्या, क्लोमांद्वारे श्वसन करणाऱ्या व परांच्या साहाय्याने हालचाल करणाऱ्या शीतरक्ताच्या जलचर प्राण्यांचा…

मेसोपोटेमियन शिल्पकला : प्रारंभिक राजवंश काळ (Mesopotamia Sculpture : Early Dynastic Period)

मेसोपोटेमियन शिल्पकलेतील दुसरा महत्त्वपूर्ण कालावधी. प्रारंभिक कांस्य (ब्राँझ) युगात प्रारंभिक राजवंश काळा’मध्ये (इ.स.पू. २९०० ते २३३४) मेसोपोटेमियात सुमेरियन साम्राज्याचा उदय झाला. या काळाचे (१) इ.स.पू. २९०० ते २८००, (२) इ.स.पू.…

कृष्ण बलदेव वैद (Krushna Baldev Vaid)

कृष्ण बलदेव वैद : (२७ जुलै १९२७ - ६ फेब्रुवारी २०२०). आधुनिक हिंदी साहित्यातील सुप्रसिद्ध कथा आणि कादंबरीकार. नाटक आणि अनुवादाच्या क्षेत्रातही त्यांनी मोठे योगदान दिले आहे.लेखनातील नाविन्यपूर्ण रचनाशैली, आशय…

बी. रघुनाथ (B. Raghunath)

बी. रघुनाथ : (१५ ऑगस्ट १९१३-७ सप्टेंबर १९५३) मराठीतील सुप्रसिद्ध ललित लेखक, कवी, कथाकार, कादंबरीकार व लघुनिबंधकार. बी. रघुनाथ यांचा जीवन परिचय  भगवान रघुनाथ कुलकर्णी हे त्यांचे मूळ नाव. मराठवाड्यातील…

Read more about the article चिरांद (Chirand)
हाडांपासून निर्मित नवाश्मयुगीन अवजारे-उपकरणे, चिरांद (बिहार).

चिरांद (Chirand)

बिहार राज्यातील एक महत्त्वाचे नवाश्मयुगीन पुरातत्त्वीय स्थळ. हे बिहारच्या सारण जिल्ह्यात गंगा आणि घाघरा (घागरा) नदीच्या संगमावर छपरा या ठिकाणापासून दक्षिण-पूर्वेस ११ किमी. अंतरावर आहे. बौद्ध धर्मग्रंथात भिक्षू आनंदच्या संदर्भात,…