दमनिसी (Dmanisi)

जॉर्जियातील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय स्थळ. हे स्थळ जॉर्जियाची राजधानी तबलिसी येथून नैर्ऋत्येला ८५ किमी. अंतरावरील गवताळ प्रदेशातील सिल्क रोड व्यापारी मार्गावर असून येथील मध्ययुगीन चर्च हे एक नाविन्यपूर्ण प्रागैतिहासिक स्थळ…

गोंडवनभूमि (Gondwanaland)

दक्षिण गोलार्धातील एक कल्पित प्राचीन भूखंडीय भूभाग. त्यामध्ये सध्याचे दक्षिण अमेरिका, आफ्रिका, अरेबिया, मादागास्कर, भारत, ऑस्ट्रेलिया आणि अंटार्क्टिका या भूखंडीय प्रदेशांचा समावेश होतो; जो एकूण खंडांच्या दोन तृतीयांश भूभाग आहे.…

लॉरेशिया (Laurasia)

उत्तर गोलार्धातील कल्पित प्राचीन भूखंडीय भूभाग. त्यामध्ये उत्तर अमेरिका, यूरोप, ग्रीनलंड आणि भारतीय द्वीपकल्प वगळून आशिया खंडाचा समावेश होतो. जर्मन भूवैज्ञानिक रूडॉल्फ स्टॉब यांनी लॉरेंशियन पर्वत (कॅनडाच्या ढालक्षेत्राचा भाग) व…

Read more about the article कूबी फोरा (Koobi Fora)
आदिमानवांच्या पावलांचे ठसे, कूबी फोरा (केनिया).

कूबी फोरा (Koobi Fora)

पूर्व आफ्रिकेच्या केन्या (केनिया) येथील रूडॉल्फ (तुर्काना) सरोवर भागातील एक विख्यात पुराजीवशास्त्रीय स्थळ. कूबी फोरा हे मानवजातीच्या उत्क्रांतीच्या अभ्यासासाठी जगातील एक अग्रगण्य पूर्व-ऐतिहासिक स्थळ असून अश्मयुगीन आणि त्या पूर्वीच्या काळातील…

Read more about the article ओल्डुवायी गॉर्ज (Olduvai Gorge) (Oldupai Gorge)
ओल्डुवायी गॉर्ज (टांझानिया).

ओल्डुवायी गॉर्ज (Olduvai Gorge) (Oldupai Gorge)

आफ्रिका खंडाच्या पूर्वेकडील ‘द ग्रेट रिफ्ट व्हॅली’ (महाखचदरी) भागातील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय स्थळ. ‘ओल्डुपायी गॉर्ज’ या नावानेही प्रसिद्ध. हे स्थळ आफ्रिकेच्या टांझानिया देशातील आरूश प्रांतातील एन्गोराँगगोरो जिल्ह्यात असून ओल्डुवायी गॉर्ज…

Read more about the article रूडॉल्फ मानव (Homo rudolfensis)
कल्पनाचित्र : होमो रूडोल्फेन्सिस

रूडॉल्फ मानव (Homo rudolfensis)

एक प्रारंभिक मानव जाती. प्रख्यात केनियन पुरामानवशास्त्रज्ञ रिचर्ड लीकी (१९४४-२०२२) यांना रूडॉल्फ मानव (होमो रूडोल्फेन्सिस) या जीवाश्माचा शोध केन्या (केनिया) येथील रूडॉल्फ (आताचे नाव तुर्काना) सरोवराजवळील पुराजीव शास्त्रीय अवशेषांसाठी प्रसिद्ध…

व्हल्द्यीम्यिर ईगरव्हिच आर्नल्ड (Vladimir Igorevich Arnold)

आर्नल्ड, व्हल्द्यीम्यिर ईगरव्हिच : (१२ जून १९३७ – ३ जून २०१०). सोव्हिएत आणि रशियन गणितज्ञ. ते अविभाज्य प्रणालींच्या स्थिरतेच्या संदर्भात कोल्मोग्रोव्ह-आर्नल्ड-मोझर प्रमेयासाठी ओळखले जातात. आर्नल्ड यांचा जन्म  ओदेसा, सोव्हिएत युनियन…

सांत्यागो कॅलात्राव्हा व्हाल्स (Santiago Calatrava Valls)

कॅलात्राव्हा, सांत्यागो : (२८ जुलै १९५१). स्पॅनिश वास्तुविशारद, संरचनात्मक अभियंते, शिल्पकार आणि चित्रकार. त्यांनी बांधलेल्या पूला आणि इमारतींबाबत ते जगप्रसिद्ध आहेत. कॅलात्राव्हा यांचा जन्म स्पेनमधील व्हॅलेंशियातील बेनिमानेत (Benimanet) या गावी…

सामाजिक भांडवल (Social Capital)

जनसंपर्क आणि संघटन संपर्क यांमार्फत मिळविलेले संसाधन म्हणजे सामाजिक भांडवल. कुटुंबातील सदस्य, शेजारी, क्लब, राजकीय पक्ष, मित्रमैत्रिणी आणि सहकारी यांच्या संपर्कातून तयार होणारे सामाजिक संपर्काचे जाळे याद्वारे सामाजिक भांडवल मिळविता…

निंबकर कृषी संशोधन संस्था (Nimbkar Agricultural Research Institute – NARI)  

(स्थापना – १९६८). संस्थेचे संस्थापक बनबिहारी विष्णू निंबकर यांनी १९६८ मध्ये त्यांचे वडिल मुंबईचे उद्योगपती श्री. विष्णू रामचंद्र निंबकर यांच्या मार्गदर्शनाने सातारा जिल्ह्यातील फलटण येथे निंबकर कृषी संशोधन संस्था ऊर्फ…

घरगुती सांडपाणी : नायट्रोजन व फॉस्फरसचे निष्कासन (Household Wastewater : Removal of Nitrogen and Phosphorus)

घरगुती सांडपाण्यांत विविध स्रोतांमधून नायट्रोजन आणि फॉस्फरस वायू येतात. जसे वापरासाठी पुरवठा केलेल्या पाणी; सांडपाण्यातील यूरियाची पाण्याबरोबर होणारी प्रक्रिया (अमोनिया नायट्रोजन); सांडपाण्यातील प्रथिने (जैविक नायट्रोजन); प्रथिनयुक्त दूषितकांची अल्कधर्मी पाण्याबरोबर होणारी…

संस्कृती (Culture)

संस्कृती : संस्कृती ही मानवाच्या जीवनशैली, मूल्ये, विश्वास, आणि प्रथा यांचे एकसंधित प्रतिबिंब आहे. जगभरातील संस्कृती विविधता आणि वैशिष्ट्यांनी भरलेल्या आहेत, ज्यामुळे प्रत्येक समाजाची वेगळी ओळख तयार होते. या विविधतेतूनच…

अतीतराग (Nostalgia)

अतीतराग : एक पाश्चात्य साहित्य संज्ञा. मानवी जीवनातील अतीत संज्ञेच्या मुळाशी आहे.  ग्रीक शब्द 'nostos' म्हणजे गृह आणि दुसरा शब्द 'algos' म्हणजे वेदना. या दोहोंवरून हा  'nostalgia' (अतीतराग) शब्द तयार…

Read more about the article हायडल्बर्ग मानव (Homo heidelbergensis)
होमो हायडेलबर्गेन्सिस जीवाश्म.

हायडल्बर्ग मानव (Homo heidelbergensis)

एक लुप्त पुरातन मानवी जाती. सु. ७ लाख ते २ लाख वर्षपूर्व या काळात अस्तित्वात असलेल्या या जातीच्या जीवाश्मांचा शोध १९०८ मध्ये जर्मनीतील हायडल्बर्ग शहराजवळील मौर येथे लागला. या जातीला…

अब्जांश पदार्थ निर्मितीच्या पद्धती (Methods for Synthesis of Nanocomposites)

विज्ञान शाखांतर्गत झपाट्याने होत गेलेल्या प्रगतीमुळे अब्जांश पदार्थ निर्मितीच्या नवनवीन पद्धती उदयास आल्या व कालानुरूप विकसित होत गेल्या. त्यामुळे हवा तसा आकार व प्रकार असलेल्या अब्जांश पदार्थांची निर्मिती आता शक्य…