मोजकर्तो. पर्निंग. दक्षिणपूर्व आशियातील पूर्व जावा (इंडोनेशिया) मधील एक पुरातत्त्वीय स्थळ. मानवी उत्क्रांती आणि स्थलांतर यांवर प्रकाश टाकणारे हे महत्त्वपूर्ण स्थळ आहे. नेदर्लंड्स इंडीजचे भूगर्भीय सर्वेक्षण संस्थेचे जीवाश्मशास्त्रज्ञ गस्टाव्ह हेन्रिक…
अब्बूरी छायादेवी : (१३ ऑक्टो १९३३ - २८ जून २०१९). तेलुगू साहित्यातील एक अग्रगण्य लेखिका. त्यांनी आपल्या साहित्यिक कृतींद्वारे विशेषतः स्त्रियांच्या जीवनातील साध्या-सोप्या परंतु खोलवर परिणाम करणाऱ्या अनुभवांचे चित्रण केले…
भारतातील सांख्यिकीय संशोधनातील एक प्रमुख संस्था. या संस्थेची सुरुवात प्रेसिडेंसी महाविद्यालयातील भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक व प्रसिद्ध सांख्यिकीतज्ज्ञ प्रशांत चंद्र महालनोबिस व त्यांचे काही सहकारी यांनी एका छोट्या सांख्यिकी प्रयोगशाळेत केली. संस्थेची…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. या जमातीचे वास्तव्य जम्मू व काश्मीर राज्यातील लडाख जिल्ह्यातील मुख्यतः गारकून, दारचीक, चुलीचान, गुरगुरडो, बटालिक, दाह, हानो, गार्कोन या खेड्यांमध्ये व सिंधू नदीच्या खोऱ्यांत आढळते. लडाखी…
इंडोनेशियातील एक पुरातत्त्वीय स्थळ. ते मध्य जावा बेटावरील सोलो शहराच्या उत्तरेस सु. ५६ चौ. किमी. क्षेत्रावर पसरलेले आहे. मानवी तसेच विविध प्राण्यांच्या आणि वनस्पतींच्या जीवाश्मांचा खजिना सापडल्यामुळे सांगिरान हे स्थळ…
जोशी, ज्येष्ठराज भालचंद्र : (२८ मे १९४९). भारतीय रासायनिक अभियंता आणि अणुशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म महाराष्ट्राच्या सातारा जिल्ह्यातील मसूर या गावी झाला. त्यांनी मुंबई विद्यापीठाच्या युनिव्हर्सिटी डिपार्टमेंट ऑफ केमिकल टेक्नॉलॉजी (आताचे…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. कर्नाटक राज्याच्या दक्षिण कन्नड, चिकमंगळूर, शिवमोगा, दावणगिरी, उडुपी, हसन, कोडगू या जिल्ह्यांच्या पर्वतीय व इतर प्रदेशांत विखुरलेली आहे. त्यांची २०११ च्या जनगणनेनुसार कर्नाटक राज्यातील लोकसंख्या ४४०…
जळगावकर, आप्पासाहेब : (४ एप्रिल १९२६ — १६ सप्टेंबर २००९). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध हार्मोनियम वादक. त्यांचे पूर्ण नाव सखाराम प्रभाकर जळगावकर असे आहे. त्यांचा जन्म महाराष्ट्राच्या जालना जिल्ह्यातील जळगाव या गावी…
चिटणीस, एकनाथ वसंत : (२५ जुलै १९२५ - २२ ऑक्टोबर २०२५). भारतीय अवकाशशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील कोल्हापूर येथे झाला. वडील पुण्याच्या कँप परिसरात वैद्य असल्याने त्यांचे प्राथमिक शिक्षण कँप एज्युकेशन सोसायटीच्या…
रसूलनबाई : (१९०२ — १५ डिसेंबर १९७४). हिंदुस्थानी उपशास्त्रीय संगीतातील बनारस घराण्याच्या भारतामधील प्रमुख गायिका. रसूलनबाई यांचा जन्म उत्तर प्रदेश राज्यातील कच्छवा बाजार, मिर्झापूर येथे एका सर्वसाधारण कुटुंबात झाला. त्यांना…
चर्च, मठ किंवा महाविद्यालयाचे चौकोनी अंगण आणि त्याभोवती असणारा कमानधारी बंदिस्त पथ म्हणजे क्लॉइस्टर. बंदिस्त अर्थाच्या क्लाउस्ट्रम (claustrum) या लॅटिन शब्दावरून क्लॉइस्टर ही संज्ञा तयार करण्यात आली आहे. विविध संप्रदायांच्या…
इंडोनेशियामधील एक पुरातत्त्वीय स्थळ. ते पूर्व जावा येथील सोलो नदीच्या काठावर वसले असून १९ व्या शतकाच्या शेवटच्या दशकापासून पुरामानवशास्त्राच्या दृष्टीने ते एक महत्त्वपूर्ण स्थान आहे. मानव आणि वानर यांच्यातील ‘हरवलेला…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. ही जमात राजस्थानमधील एक मोठी जमात असून ते जयपूर, अलवार, भरतपूर, सवाई माधोपूर, टोंक, बुंडी, दौसा, नाईन, कैरोली, धुंधर, कोटा, झलवार, भवरगृह, चोपाली, भिलवाडा, उदयपूर इत्यादी…
सर्वसाधारण क्युपोला भट्टीत इंधन म्हणून दगडी कोळशाचा वापर करण्यात येतो. या क्युपोला भट्टीत कोळशासह सल्फरचे (गंधक) प्रमाण जास्त असल्याने व धातू गंधक शोषून घेत असल्याने वितळलेल्या रसातदेखील सल्फराचे प्रमाण वाढते.…
धातुकपासून (Ore) धातूचे निष्कर्षण करताना म्हणजेच धातू मिळवताना मोठ्या प्रमाणात उर्जा खर्च होते. म्हणून नैसर्गिक वातावरणात सगळेच धातू अस्थिर असतात. संक्षरण (corrosion) किंवा गंजण्यामुळे अस्थिर धातूचे रूपांतर स्थिर संयुगात (compounds) …