भारतीय संगीतविषयक माहितीपर संस्कृत भाषेतील दुर्मीळ ग्रंथ. रागतत्त्वविबोध या ग्रंथाचे लेखन पंडित श्रीनिवास यांनी केलेले असून या ग्रंथाचा निश्चित कालावधी ज्ञात नाही. याची निर्मिती सुमारे १८व्या शतकामध्ये केलेली आहे. या…
गोड्या पाण्यातील एक खाद्य मत्स्य. याचा समावेश अँग्विलिफॉर्मिस (Anguilliformes) गणातील अँग्विलिडी (Anguillidae) कुलात होतो. या माशाचा आढळ गोड्या पाण्यात ३–१० मी. खोलीपर्यंत असतो. याचे शास्त्रीय नाव अँग्विला बेंगालेन्सिस (Anguilla bengalensis)…
कास्थिमत्स्य हा मत्स्य अधिवर्गाचा एक वर्ग आहे. ज्या माशांच्या शरीराचा अंत:कंकाल कूर्चेपासून (कास्थिंपासून) बनलेला असतो, त्यांना कास्थिमत्स्य म्हणतात. ग्रीक भाषेतील chondra (cartilage; कूर्चा/कास्थी) व ichthys (fish; मत्स्य/मासा) अशा दोन शब्दांच्या…
(स्थापना : १९६९). अंतराळक्षेत्रात संशोधन करणारी भारतातील एक महत्त्वपूर्ण संस्था. येथे अंतराळक्षेत्रात पृथ्वीबाह्य अवकाशाचा अभ्यास आणि संशोधन केले जाते. यामध्ये वातावरणातील घटकांपासून उपग्रह, ग्रह तसेच अन्य खगोलीय घटकांचा समावेश असतो.…
मणी अय्यर, पालघाट टी. एस. : (१२ जून १९१२ – ३० मे १९८१). स्वत:ची वेगळी वादन शैली निर्माण करून मृदंग वादनामध्ये ठळक योगदान दिलेले कर्नाटक संगीतातील एक महत्त्वपूर्ण कलाकार. कर्नाटक…
(स्थापना : सन १८८३). भारतातील एक जुनी विज्ञान संस्था. मुंबईतील काही हौसी निसर्गप्रेमींनी भटकंती अंती एकत्र येऊन जमा केलेली माहिती एकमेकांना सांगण्यासाठी व्हिक्टोरिया आणि आल्बर्ट पदार्थ संग्रहालयाची वास्तू निवडली. सध्या…
गोपालकृष्णन, मायलापोर सुंदरम् : (१० जून १९३१—३ जानेवारी २०१३). आपल्या विशिष्ट वादनशैलीमुळे आणि कर्नाटक तसेच हिंदुस्थानी संगीतावरील प्रभुत्वामुळे विख्यात झालेले एक प्रसिद्ध व्हायोलीन वादक. त्यांना एमएसजी या नावानेही संगीतजगतात ओळखले जाते.…
पिचू सांबमूर्ती : (१४ फेब्रुवारी १९०१ — २३ ऑक्टोबर १९७३). ज्येष्ठ संगीततज्ज्ञ, लेखक, संगीताचे प्राध्यापक आणि कर्नाटक संगीताबरोबरच पाश्चात्य संगीताची माहिती असलेले निपुण समीक्षक. पिचू सांबमूर्ती यांचा जन्म तत्कालीन मद्रास…
(स्थापना : १९९९). (एनईआरसीआय). नान्सेन इन्व्हायरन्मेंट रिसर्च सेंटर अर्थात नर्सी असे या संस्थेचे नाव नोबेल पारितोषिक विजेते नॉर्वेजियन समन्वेषक, प्राणिवैज्ञानिक, मुत्सद्दी संशोधक फ्रित्यॉफ नान्सेन (Fridtjof Nansen) यांच्या नावाने नॉर्वे देशात…
या पुरस्काराचे संपूर्ण नाव ‘राष्ट्रीय तानसेन सम्मान’ असे आहे. भारतीय शास्त्रीय संगीतातील हा एक मानाचा पुरस्कार असून तो मध्यप्रदेश शासनाकडून दिला जातो. भारतीय संगीतातील ऐतिहासिक महत्त्व असलेल्या तानसेन यांच्या नावाने…
भारताची एक प्रमुख राष्ट्रीयकृत बँक. भारतात इ. स. १८५७ मध्ये ईस्ट इंडिया कंपनीची राजवट संपुष्टात आल्यानंतर भारतातदेखील इंग्लंड प्रमाणे मध्यवर्ती बँक असावी असा विचार झाला. त्यामुळे इ. स. १८५७ च्या…
नदीच्या किंवा प्रवाहाच्या क्षरण (झीज) कार्यामुळे खडकाळ प्रदेशांत निर्माण होणाऱ्या अरुंद व खोल दरीला घळई किंवा निदरी असे संबोधले जाते. सामान्यपणे घळई हे भूमिस्वरूप पर्वतीय किंवा डोंगराळ प्रदेशांतील कठीण खडकांच्या…
(स्थापना : १९६२). विक्रम साराभाई अंतराळ केंद्र किंवा विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर (व्हीएसएससी; VSSC) हे भारत सरकारच्या अंतराळ विभाग (डिपार्टमेंट ऑफ स्पेस; DOS) अंतर्गत भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इंडियन स्पेस…
घळ हे पावसाच्या पाण्याच्या क्षरण (धूप) कार्यामुळे जमिनीवर, विशेषत: डोंगरउतारावर, नद्यांच्या पूरमैदानात किंवा पायऱ्यापायऱ्याच्या उतारावर तयार झालेले अरुंद, खोल, लांब व बहुदा वाकडेतिकडे भूमिस्वरूप आहे. धूप हे घळ निर्मितीचे प्रमुख…
हिमक्षेत्राच्या विशिष्ट तऱ्हेच्या निक्षेपण कार्याने निर्माण झालेले नागमोडी लाबंट आकाराचे उंचवटे वा डोंगर. एस्कर हा शब्द आयरिश शब्द ‘एइस्किर’पासून आला आहे, ज्याचा अर्थ ‘कटक किंवा लांबट उंचवटा, विशेषत: दोन मैदाने…