बार्बरा डामरॉश (Damrosch, Barbara)

डामरॉश, बार्बरा : (१९४२). अमेरिकन व्यावसायिक उद्यानविद्या तज्ज्ञ. त्या एक लेखिका आणि फोर सीझन फार्म या नावाने असणाऱ्या कृषिक्षेत्राचे सह-संस्थापक आहेत. डामरॉश यांचे प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण न्यू यॉर्क येथील…

Read more about the article स्वार्टक्रान्स गुहा (Swartkrans Cave)
उत्खनन स्तर (मेंबर), स्वार्टक्रान्स गुहा.

स्वार्टक्रान्स गुहा (Swartkrans Cave)

दक्षिण आफ्रिकेतील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय आणि जागतिक वारसा स्थळ. मानवजातीच्या उत्क्रांतीसंदर्भात दक्षिण आफ्रिकेची राजधानी जोहान्सबर्गच्या (जोहॅनिसबर्ग) पश्चिमेस स्थित काही महत्त्वपूर्ण स्थळे असणाऱ्या प्रदेशाला मानवी उत्क्रांतीचा पाळणा (Cradle of Humankind) असे…

सायमन जॉन्सन (Simon Johnson)

जॉन्सन, सायमन (Johnson, Simon) ꞉ (१६ जानेवारी १९६३). प्रसिद्ध अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ आणि २०२४ च्या नोबेल स्मृती पुरस्काराचे सहमानकरी. त्यांचा जन्म युनायटेड किंगडम मधील शेफील्ड येथे झाला. त्यांनी आपले शालेय शिक्षण…

मूलपेशी उपचार पद्धती (Stem cell treatment)

मूलपेशींचा वैद्यकीय उपचारासाठी वापर करण्याचे प्रयत्न १९७० पासून चालू आहेत. मूलपेशी उपचार पद्धतीचे पुढील प्रकार आहेत – (१) उपचारांसाठी रुग्णाच्याच शरीरातील मूलपेशी वापरल्या जातात तेव्हा त्याला ‘स्वपेशी उपचार’ (Autologous treatment)…

रिचर्ड अर्न्स्ट (Richard Ernst)

अर्न्स्ट, रिचर्ड : (१४ ऑगस्ट १९३३ — ४ जून २०२१). स्व‍िस रसायनशास्त्रज्ञ. अणुकेंद्रीय चुंबकीय अनुस्पंदन किंवा न्यूक्लीय चुंबकीय पंक्तीदर्शनाच्या (एनएमआर; High resolution Nuclear Magnetic Resonance; NMR) उच्च वियोजनावर तंत्रज्ञान विकसित…

मानवी यकृत (Human liver)

यकृत ही मानवी शरीरातील सर्वांत मोठी ग्रंथी आहे. यकृत हा शब्द संस्कृतमधील ‘यं करोति इति यकृत’ म्हणजेच नियमन किंवा नियंत्रण करणारी ग्रंथी अशा अर्थाने घेण्यात आला आहे. यकृताचा आकार पाचरीसारखा…

श्री मौनी विद्यापीठ (Shree Mouni Vidyapeeth)

महाराष्ट्राच्या कोल्हापूर जिल्ह्यातील गारगोटी (ता. भुदरगड) येथील एक विद्यापीठवजा शिक्षणसंस्था. ही संस्था इ. स. १९४६ मध्ये ‘मौनी विद्यामंदीर’ या नावाने गारगोटी येथे ग्रामीण शाळेच्या स्वरूपात स्थापन झाली. याचे श्रेय प्रिन्स…

बहुविध युग्मविकल्पी (Multiple Alleles)

एकाच क्रमांकाच्या गुणसूत्र जोडीतील समान जनुकाची जोडी म्हणजे युग्मविकल्पी होय. बहुपेशीय केंद्रकी (Eukaryotic) सजीवांमध्ये अनेक वेळा एका जनुकाचे एकाहून अधिक विकल्प आढळून येतात. हे विकल्प त्या जनुकाची नैसर्गिक वैकल्पिक रूपे…

एटना ज्वालामुखी (Etna Volcano)

मौंट एटना. इटलीच्या सिसिली बेटावरील एक जागृत (सक्रीय, क्रियाशील) ज्वालामुखी. ग्रीक शब्द ऐटने (मी जळत आहे - ‘I burn’) यावरून एटना हा शब्द आलेला आहे. जगातील प्रसिद्ध जागृत ज्वालामुखींपैकी हा…

हार्डी-वाईनबर्ग नियम/तत्त्व (Hardy-Weinberg principle)

सजीवांच्या समूह जनुकस्थिरता व उत्क्रांती यांस कारणीभूत ठरणाऱ्या घटकातील परस्परसंबंध स्पष्ट करणारे समीकरण म्हणजे हार्डी-वाईनबर्ग नियम होय. लैंगिक प्रजनन असणाऱ्या सजीवांमध्ये ‘सजीवांचा समूह’ (Population) हे अनुवंशिक बदल घडण्याचे आणि संक्रमित…

प्रातिनिधिक सजीव : झेनोपस (Model organism : Xenopus)

उभयचर वर्गातील अन्युरा (Anura; शेपटी विरहित) गणातील पीपीडी (Pipidae) कुलात झेनोपस या बेडकाच्या प्रजातीचा समावेश होतो. याला आफ्रिकी नखरी बेडूक (African clawed frog) असेही म्हणतात. अन्नाचे तुकडे करण्यासाठी याच्या मागच्या…

हरी जीवन अर्णीकर (Hari Jeevan Arnikar)

अर्णीकर, हरी जीवन : (६ ऑक्टोबर १९१२ — २१ नोव्हेंबर २०००). भारतीय बहुआयामी आणि आणवीय रसायनशास्त्राचे मूलगामी अभ्यासक, ज्येष्ठ अध्यापक आणि लेखक. अर्णीकर यांचा जन्म आंध्रप्रदेशातील श्रीकालहस्ती येथे झाला. पितृछत्र…

कार्स्ट भूमिस्वरूप (Karst Topography)

कार्स्ट ही चुनखडी, डोलोमाइट आणि जिप्सम यांसारख्या पाण्यात विरघळणाऱ्या कार्बोनेट खडकांच्या विरघळण्यापासून निर्माण होणारी स्थलाकृती आहे. चुनखडक किंवा डोलोमाइट खडकांच्या प्रदेशात हवेतील कार्बन डाय-ऑक्साइडामुळे किंचित अम्लधर्मी झालेले पृष्ठभागावरील पाणी खडकांच्या…

ॲरिस्टॉटल (Aristotale)

ॲरिस्टॉटल : (इ.स. पूर्व ३८४ ते ३२२). ग्रीक तत्त्वज्ञ. ॲरिस्टॉटल यांनी प्लेटो या प्रसिद्ध तत्त्वज्ञाकडे शिक्षण घेतले. त्यांनी लेखियम या संस्थेची स्थापना करून ॲरिस्टॉटलीयन परंपरा सुरू केली. त्यांनी भौतिकशास्त्र, जीवशास्त्र,…

Read more about the article अजिंक्यतारा किल्ला (Ajinkyatara Fort)
अजिंक्यतारा किल्ला (सातारा).

अजिंक्यतारा किल्ला (Ajinkyatara Fort)

अजिंक्यतारा : सातारा जिल्ह्यातील एक इतिहासप्रसिद्ध डोंगरी किल्ला. सह्याद्रीच्या बामणोली-घेरादातेगड डोंगररांगेत हा तटबंदीयुक्त किल्ला असून किल्ल्याच्या पायथ्याशीच उत्तरेस सातारा शहर वसले आहे. पुणे-बंगळुरू राष्ट्रीय महामार्गावर पुण्यापासून दक्षिणेस सु. १२० किमी.…