अख्तर, जावेद : (१७ जानेवारी १९४५). भारतीय हिंदी चित्रपटसृष्टीतील नामवंत कथा-पटकथाकार, गीतकार आणि कवी. हिंदी चित्रपटसृष्टीत सत्तरऐंशीच्या दशकात जावेद अख्तर यांनी सलीम खान यांच्यासोबत लिहिलेल्या यशस्वी कथा-पटकथांमुळे सलीम-जावेद ही जोडी…
दोदिया, अतुल : (२० जानेवारी १९५९). भारतातील उत्तर आधुनिक चित्रकलेतील आघाडीचे प्रसिद्ध चित्रकार. त्यांचा जन्म मुंबई येथे एका गुजराती कुटुंबात झाला. त्यांच्या आईचे नाव नंदकुँवर होते, तर त्यांचे वडील बच्चूलाल…
शिंदे, जनाक्का : (१८७८ – २८ एप्रिल १९५६). महाराष्ट्रातील एक सामाजिक कार्यकर्त्या आणि थोर समाजसुधारक विठ्ठल रामजी शिंदे यांच्या लहान भगिनी. त्यांचा जन्म रामजी व यमुनाबाई या दांपत्यापोटी जमखंडी (कर्नाटक)…
चिटणीस, म. भि. : (११ नोव्हेंबर १९०७ - १४ नोव्हेंबर १९८३). महाराष्ट्राच्या सामाजिक परिवर्तनाच्या चळवळीतील एक महत्त्वपूर्ण व्यक्तिमत्त्व आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या अनेक सवर्ण सहकाऱ्यांपैकी एक महत्त्वाचे सहकारी. त्यांचा जन्म…
घरगुती सांडपाण्यामध्ये ९९.८ टक्क्यांहून अधिक पाणी असते; उरलेल्या ०.२ टक्क्यांपर्यंत दूषितके असतात. आजकाल उपलब्ध असलेल्या शुद्धीकरण प्रक्रियांमुळे ही दूषितके काढून टाकणे आर्थिक दृष्टीने शक्य आहे, असे शुद्ध केलेले सांडपाणी पुन्हा…
घरगुती सांडपाण्यामध्ये असणारे जीवजंतू वेगवेगळ्या शुद्धीकरण प्रक्रियांमुळे काही अंशी कमी होतात (कोष्टक क्र. १), पण शुद्ध केलेल्या सांडपाण्याला पर्यावरणात सोडण्यापूर्वी त्यामधील रोग उत्पन्न करणारे आणि पर्यावरणास हानी पोहोचवणारे जीवजंतू आणि…
सिसमाँडी, जीन चार्ल्स लिओनार्ड द (Sismondi, Jean Charles Léonard de) : (९ मे १७७३ – २५ जून १८४२). प्रसिद्ध फ्रेंच अर्थशास्त्रज्ञ व इतिहासकार. सिसमाँडी यांचा जन्म स्वित्झर्लंडमधील जिनिव्हा येथे एका…
बोधात्मक रूपक सिद्धांत : रूपकांची निर्मिती ही मानवाच्या विविध अनुभूतींमधून झाली आहे. उदा. शेअर घसरला यामधील प्रतिमा ‘घसरणे’ या जीवनातील नित्य क्रियेशी जोडली आहे, तसेच शेअरमधील वृद्धीविरोधी संकल्पना व्यक्त करण्यासाठी…
बोधात्मक अर्थविज्ञान: बोधात्मक भाषाविज्ञानाची सैद्धांतिक शाखा. अमेरिकन भाषावैज्ञानिक लिओनार्द टाल्मी यांनी केलेल्या भाषाविज्ञानातील मौलिक संशोधनातून ही शाखा निर्माण झाली व विकसित होत गेली. बोधात्मक अर्थविज्ञानात टाल्मीप्रमाणेच जॅकेनडॉफ, लेकॉफ, जॉहान्सन, लँगाकर,…
बोधात्मक व्याकरण: बोधात्मक भाषाविज्ञानाची उपयोजित शाखा. बोधात्मक भाषाविज्ञान ही भाषाविज्ञानाची एक शाखा आहे. लिओनार्द टाल्मी, रोनाल्ड लॅंगाकर व जॉर्ज लॅकॉफ हे बोधात्मक भाषाविज्ञानाचे तीन जनक मानले जातात. बोधात्मक व्याकरण ही…
कोरनई, जानोस (Kornai, Janos) : (२१ जानेवारी १९२८ – १८ ऑक्टोबर २०२१). विख्यात हंगेरियन अर्थतज्ज्ञ. कोरनई यांचा जन्म बुडापेस्ट येथे एका सुशिक्षित कुटुंबात झाला. त्यांचे शिक्षण हंगेरीमधील जर्मन शाळेत झाले.…
संगीताचा प्रचार आणि प्रसार यासाठी कार्यरत असणारे जुने मासिक. हे मासिक हिंदी, मराठी व गुजराती या तीनही भाषांतून प्रसिद्ध होत असून ते अखिल भारतीय गांधर्व महाविद्यालय मंडळाचा एक नियमित उपक्रम…
फुले, सावित्रीबाई : (३ जानेवारी १८३१—१० मार्च १८९७). भारतातील पहिल्या शिक्षिका, भारतीय स्त्रीमुक्ती चळवळीच्या आद्य प्रणेत्या आणि आद्य आधुनिक विद्रोही मराठी कवयित्री. त्यांचा जन्म सातारा जिल्ह्याच्या खंडाळा तालुक्यातील नायगाव येथे…
तुर्कस्तानच्या (सध्याचे नाव तुर्की) दक्षिण ॲनातोलिया प्रांतातील एक पुरातत्त्वीय स्थळ आणि जागतिक वारसास्थळ. नवाश्म व ताम्रपाषाणयुगातील आद्य शेतकऱ्यांची मोठी वसाहत येथे होती. तुर्की भाषेत ‘चताल’ म्हणजे ‘दुभंगलेले’ आणि ‘हुयुक’ म्हणजे…
छद्मपुरातत्त्व अथवा भ्रामक पुरातत्त्व ही पुरातत्त्वविद्येची अधिकृत शाखा नसून हा एक वैचारिक गैरप्रकार अथवा खोटेपणा आहे. विश्वसनीय पुरातत्त्वीय माहितीचा चुकीचा वापर करणे ते अस्तित्वातच नसलेली माहिती खरी असल्याचे भासवणे अशा…