(द्रावणी भट्टी). मोठ्या प्रमाणात बिडाचा रस तयार करण्यासाठी उभ्या भट्टीचा प्रकार. या भट्टीची रचना सर्वसाधारणपणे पुढे वर्णन केल्याप्रमाणे असते. अ) क्युपोलाची रचना व भट्टीतील विविध क्षेत्रे (Zones) : क्युपोलामध्ये ज्वलनासाठी…
प्रवर्तन भट्टी परिवर्तकाच्या (Transformer) तत्त्वावर कार्य करते. प्राथमिक वेटोळ्यातून विजेचा प्रवाह पाठवला असता दुय्यम वेटोळ्यात प्रवर्तनामुळे विद्युत भोवरा प्रवाह (Eddy Currents) निर्माण होतात. या प्रवाहास विरोध झाल्यास उष्णता निर्माण होते.…
या प्रकारचा धातू शक्ती लावून नेहमीच्या तापमानास वेडावाकडा केला व नंतर विशिष्ट तापमानापर्यंत गरम केला असता तो मूळ आकार लक्षात ठेवतो आणि आपले मूळ स्वरूप धारण करतो. यालाच आकार स्मृती…
तांबे व कथिल यांच्या मिश्रधातूस कासे असे म्हणतात. कासे ही सर्वसामान्य संज्ञा आहे. तांबे व कथिल विशिष्ट प्रमाणात मिसळून तयार केलेल्या मिश्रधातूस बेल मेटल किंवा घंटेचा धातू असे म्हणतात. यामध्ये…
गुरू अंगददेव : (३१ मार्च १५०४—२९ मार्च १५५२). शिखांचे दुसरे गुरू आणि ‘गुरुमुखी’ या पवित्र लिपीचे निर्माते. त्यांचा जन्म पंजाबमधील फिरोजपूर येथे झाला. त्यांचे मूळ नाव भाई लेहना (लहणा) असे…
पार्श्वभूमी : १९४५ साली अमेरिकेने जपानवर दोन अणुबाँब टाकले आणि जपानने शरणागती पतकरली. त्या शरणागतीमागचे मुख्य कारण म्हणजे तेथे मोठ्या प्रमाणात झालेली जीवित व वित्तहानी होय. या हानींमुळे अणुशस्त्राचे दुष्परिणाम…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. ही जमात अरुणाचल प्रदेशातील कामेंग, टिप्पी, कुरुंग कुमेय जिल्ह्यात वास्तव्यास आहे. त्यांना साजलोंग किंवा दमाई असेही म्हणतात. अरुणाचलमधील कामेंग जिल्ह्यातील अबू गोपेन गोमा हे त्यांचे वंशज…
भारतातील एक अनुसूचित जमात. यांची वसती मुख्यत꞉ बिहार राज्यातील छोटा नागपूर, रांची, हजारीबाग, गुमला, लोहारडगा, सिंगभूम आणि धनबाद या जिल्ह्यांमध्ये असून पश्चिम बंगाल तसेच ओडिशामधील मयूरभंज व सुंदरगढ या ठिकाणीसुद्धा…
कस्तुरीरंगन, कृष्णास्वामी : (२० ऑक्टोबर १९४० – २५ एप्रिल २०२५). भारतीय अवकाशशास्त्रज्ञ. जन्म एर्नाकुलम येथे. त्यांचे पूर्वज तमिळनाडूमधून केरळच्या विविध भागांत स्थायिक झालेत. त्यांच्या आजोबांना शिक्षणाचे महत्त्व माहीत असल्याने मुलांनी…
(आलंकारिक कला). अलंकरणाची एक शैली. ही साधारणत: १९१० ते १९२० च्या दरम्यान पश्चिम यूरोपात उदयास आली आणि १९३०च्या दशकात अमेरिकेची एक प्रमुख शैली म्हणून विकसित झाली. ती प्रामुख्याने वास्तुकलेतील सजावटीचे…
(स्थापना : १९१९). जर्मनीतील एक कलाशिक्षण संस्था. कला, कारागिरी व तंत्रविद्या यांचा समुचित समन्वय साधून या संस्थेने पश्चिमी कलाशिक्षणात क्रांती घडवून आणली. जर्मन वास्तुविशारद वॉल्टर ग्रोपिअस (१८८३ – १९६९) याने…
[latexpage] स्थापत्य अभियांत्रिकीतील महत्त्वाच्या घटकांपैकी एक म्हणजे मृदा. प्रत्येक मृदेची काही अंशी पाणी साठवून ठेवण्याची क्षमता असते. पारगम्यता किंवा पार्यता हा सरंध्र/सच्छिद्र (Porous) मृदेचा गुणधर्म आहे, ज्यामध्ये मृदेच्या आंतरबंधीय रिक्ततेमधून…
पूर्व आशियाच्या इंडोनेशिया द्वीपसमूहातील जावा बेटावरील एक मानवी जीवाश्म. जावा बेटावरील काही स्थळांवर मानवी उत्क्रांती आणि मानवी स्थलांतर या विषयासंदर्भात महत्त्वपूर्ण पुरावे सापडले. भूशास्त्रीय दृष्ट्या हे बेट एक अत्यंत सक्रिय…
भारतातील मध्य प्रदेशातील विशेषतः मंडला, विलासपूर, बालाघाट दुर्ग, दिंडोरी, शाहडोल, सिद्धी, कटनी, सिंग्रौली, अनुपूर या जिल्ह्यांत आढळणारी एक अनुसूचित जमात. मध्य प्रदेशमध्ये अनुसूचित जमातीच्या यादीत ही तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. छत्तीसगढ…
(क्वायर). चर्चमधील धार्मिक गायकवृंदाची जागा. धार्मिक संगीत गाणाऱ्या गायनसमूहाला आणि गायनस्थळ या दोन्हीला इंग्रजी संज्ञा ‘क्वायर’ अशीच आहे. ही जागा बहुदा वेदी (altar) आणि लोकसभागृह (nave) यांमधील असून जेथे धर्मगुरू…