आर्नल्ड, व्हल्द्यीम्यिर ईगरव्हिच : (१२ जून १९३७ – ३ जून २०१०). सोव्हिएत आणि रशियन गणितज्ञ. ते अविभाज्य प्रणालींच्या स्थिरतेच्या संदर्भात कोल्मोग्रोव्ह-आर्नल्ड-मोझर प्रमेयासाठी ओळखले जातात. आर्नल्ड यांचा जन्म ओदेसा, सोव्हिएत युनियन…
कॅलात्राव्हा, सांत्यागो : (२८ जुलै १९५१). स्पॅनिश वास्तुविशारद, संरचनात्मक अभियंते, शिल्पकार आणि चित्रकार. त्यांनी बांधलेल्या पूला आणि इमारतींबाबत ते जगप्रसिद्ध आहेत. कॅलात्राव्हा यांचा जन्म स्पेनमधील व्हॅलेंशियातील बेनिमानेत (Benimanet) या गावी…
जनसंपर्क आणि संघटन संपर्क यांमार्फत मिळविलेले संसाधन म्हणजे सामाजिक भांडवल. कुटुंबातील सदस्य, शेजारी, क्लब, राजकीय पक्ष, मित्रमैत्रिणी आणि सहकारी यांच्या संपर्कातून तयार होणारे सामाजिक संपर्काचे जाळे याद्वारे सामाजिक भांडवल मिळविता…
(स्थापना – १९६८). संस्थेचे संस्थापक बनबिहारी विष्णू निंबकर यांनी १९६८ मध्ये त्यांचे वडिल मुंबईचे उद्योगपती श्री. विष्णू रामचंद्र निंबकर यांच्या मार्गदर्शनाने सातारा जिल्ह्यातील फलटण येथे निंबकर कृषी संशोधन संस्था ऊर्फ…
घरगुती सांडपाण्यांत विविध स्रोतांमधून नायट्रोजन आणि फॉस्फरस वायू येतात. जसे वापरासाठी पुरवठा केलेल्या पाणी; सांडपाण्यातील यूरियाची पाण्याबरोबर होणारी प्रक्रिया (अमोनिया नायट्रोजन); सांडपाण्यातील प्रथिने (जैविक नायट्रोजन); प्रथिनयुक्त दूषितकांची अल्कधर्मी पाण्याबरोबर होणारी…
संस्कृती : संस्कृती ही मानवाच्या जीवनशैली, मूल्ये, विश्वास, आणि प्रथा यांचे एकसंधित प्रतिबिंब आहे. जगभरातील संस्कृती विविधता आणि वैशिष्ट्यांनी भरलेल्या आहेत, ज्यामुळे प्रत्येक समाजाची वेगळी ओळख तयार होते. या विविधतेतूनच…
अतीतराग : एक पाश्चात्य साहित्य संज्ञा. मानवी जीवनातील अतीत संज्ञेच्या मुळाशी आहे. ग्रीक शब्द 'nostos' म्हणजे गृह आणि दुसरा शब्द 'algos' म्हणजे वेदना. या दोहोंवरून हा 'nostalgia' (अतीतराग) शब्द तयार…
एक लुप्त पुरातन मानवी जाती. सु. ७ लाख ते २ लाख वर्षपूर्व या काळात अस्तित्वात असलेल्या या जातीच्या जीवाश्मांचा शोध १९०८ मध्ये जर्मनीतील हायडल्बर्ग शहराजवळील मौर येथे लागला. या जातीला…
विज्ञान शाखांतर्गत झपाट्याने होत गेलेल्या प्रगतीमुळे अब्जांश पदार्थ निर्मितीच्या नवनवीन पद्धती उदयास आल्या व कालानुरूप विकसित होत गेल्या. त्यामुळे हवा तसा आकार व प्रकार असलेल्या अब्जांश पदार्थांची निर्मिती आता शक्य…
ज्या माशांच्या शरीराचा अंत:कंकाल हाडांनी म्हणजे अस्थींनी बनलेला असतो, त्यांना अस्थिमत्स्य (Osteichthyes Or Bony fish) असे म्हणतात. मत्स्य अधिवर्गाचा अस्थिमत्स्य हा एक वर्ग आहे. Osteon (bone) म्हणजे हाडे किंवा अस्थी…
प्राचीन अभिजात ग्रीक कलेचा प्रभाव यूरोपीय कलाविश्वावर अत्यंत दीर्घकालीन आहे. तो साहित्य, तत्त्वज्ञान आणि सौंदर्यशास्त्र या क्षेत्रांतही दिसून येतो. प्रमाणबद्धता आणि सुसंवाद या ग्रीक सौंदर्यकल्पना या प्रभावाच्या मुळाशी आहेत. ग्रीक…
भौगोलिक, सामाजिक, आर्थिक इत्यादी स्वरूपांच्या कारणांस्तव भारतातील राज्यांना दिला जाणारा एक दर्जा. उदा., डोंगराळ प्रदेश, वादग्रस्त अंतर्गत सीमा, आर्थिक किंवा पायाभूत सुविधांमधील मागासलेपण, अपुरी आर्थिक प्राप्ती इत्यादी; मात्र अशा राज्यांना…
इरेक्टस मानव या जातीचे जीवाश्म प्रथम १८९१ मध्ये इंडोनेशियामधील जावा भागातील त्रिनील येथे सापडले. विख्यात डच वैज्ञानिक युजीन डुबॉ (१८५८-१९४०) यांनी प्रारंभी या मानवसदृश जीवाश्मांचे वर्गीकरण पिथेकॅन्थ्रोपस इरेक्टस (ताठ उभा…
मानवी जीवाश्मांतील सर्वांत प्राचीन जाती. पुरामानवशास्त्रामध्ये ही जाती एक महत्त्वाचा टप्पा मानली जाते. टांझानियातील पुराणाश्मयुगीन अवशेषांसाठी प्रसिद्ध असलेल्या ओल्डुवायी गॉर्ज येथे १९६० मध्ये एक आकाराने छोटा असलेला खालचा जबडा (ओएच-७)…
सांडपाणी शुद्धीकरणाच्या वेगवेगळ्या पद्धतींचा शोध लागून त्या प्रत्यक्षांत वापरल्या जाण्यापूर्वी ते शेतीसाठीच वापरले जात होते, त्यावेळी सांडपाण्याची विल्हेवाट लावण्याचा तो एक सर्वमान्य मार्ग समजला जात होता. ह्या पद्धतीचा सखोल अभ्यास…