(स्थापना : १९८८). पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेले राष्ट्रीय मध्यम कालावधी हवामान पूर्वानुमान केंद्र आहे. हे केंद्र हवामानाच्या पूर्वानुमानासाठी लागणारी विविध प्रारूपे तयार करते. विश्वासार्ह व अचूक अशा सांख्यिकी हवामान…
(स्थापना : १९८९). समुद्री सजीव संसाधन आणि परिसंस्थाशास्त्र केंद्राचे मुख्य कार्यालय केरळमधील कोची येथे आहे. समुद्री सजीव संसाधन या विषयात निरीक्षणे, मुलभूत संशोधन आणि अभ्यास करणे हे या केंद्राचे प्रमुख…
(स्थापना : नोव्हेंबर १९९३). चेन्नई येथे स्थापन झालेली राष्ट्रीय महासागर तंत्रज्ञान संस्था ही भारत सरकारच्या महासागर विकास विभागाच्या अखत्यारीत होती. जुलै २००६ पासून ती भारत सरकारच्या नव्याने स्थापन झालेल्या पृथ्वी…
जठर हा अन्नमार्गातील सर्वांत रुंद व फुगीर पिशवीसारखा स्नायुयुक्त भाग आहे. मानवी शरीरात जठर वरील बाजूस ग्रासनलीमध्ये / ग्रसिकामध्ये (घशापासून जठरापर्यंतचा अन्ननलिकेचा भाग) आणि खालील बाजूस जठर पोकळी आद्यांत्रामध्ये (लहान…
(स्थापना : ऑगस्ट २०१४). भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेले राष्ट्रीय भूकंपशास्त्र केंद्र हे देशातील भूकंपांवर लक्ष ठेवणारी शासनाची एक मध्यवर्ती संस्था आहे. भूकंपांमुळे होणाऱ्या जीवित, वित्त व मालमत्ता…
(स्थापना : १ जानेवारी २०१४). भूप्रदेश, समुद्र व वातावरण यांचा समन्वय व समस्यांचा अभ्यास हे राष्ट्रीय पृथ्वी विज्ञान अध्ययन केंद्राचे उद्दिष्ट आहे. या केंद्रात पृथ्वीच्या विविध भागांचा, विशेषतः घन पृथ्वीचा…
समुद्राचा जमिनीकडे घुसलेला इंग्रजी ‘यू’ आकाराचा, लांब, खोल आणि अरुंद फाटा किंवा दरी म्हणजे फ्योर्ड होय. हिमनदीच्या अपघर्षण (झीज) कार्यामुळे ‘यू’ आकाराची दरी निर्माण होते. त्यामुळे फ्योर्ड किनाऱ्याचा आकार ‘यू’…
अगदी कमी पावसाच्या प्रदेशात पठारी भागापासून मैदानातील एखाद्या नदीकडे उतरत जाणाऱ्या भूप्रदेशाचे स्वरूप काही ठिकाणी मोठे विलक्षण दिसते. टेकड्यांच्या रांगा आणि सपाट माथ्याच्या लहान मोठ्या एकाकी टेकड्या (मेसा आणि बुट्टे…
भूसांरचनिक प्रक्रियेतून या किनाऱ्याची निर्मिती होते. महासागर, समुद्र किंवा मोठ्या सरोवरांचे पाणी आणि त्याशेजारची कोरडी जमीन यांमधील सीमारेषेला किनारा म्हणतात. जेव्हा समुद्र किनाऱ्यालगत आखात किंवा सामुद्रधुनी (चॅनेल) असते आणि त्याच्या…
झाकी, शेरिफ : ( २४ नोव्हेंबर १९५५ — २१ नोव्हेंबर २०२१). अमेरिकन रोगनिदानशास्त्रज्ञ. ते सेंटर फॉर डिसीज कंट्रोल (सीडीसी) येथील संक्रामण रोगाच्या रोगनिदान शाखेचे (विकृतिशास्त्र) प्रमुख होते. त्यांना रोग शोधक यानावानेही…
नदीच्या मुखाशी आढळणारी नरसाळ्याच्या आकाराची नदीमुख खाडी म्हणजे रिया किनारा होय. रिया हा शब्द पोर्तुगीज व स्पॅनिश शब्द रिओ (रिव्हर = नदी) या शब्दावरून आलेला आहे. महासागर, समुद्र किंवा मोठ्या…
सांगवान, वीरेन्दर सिंग : (२२ ऑगस्ट १९६४). भारतीय नेत्रशल्यचिकित्सक. ते डॉ. पॉल डुबॉर्ड चेअर प्राध्यापक आणि एल.व्ही. प्रसाद आय इन्स्टिट्यूट, हैदराबाद या संस्थेचे संचालक आहेत. डोळ्यातील पारपटल आणि श्वेतपटल यांदरम्यान…
(स्थापना : १९९८). भारतीय किनारपट्टी ही वैशिष्ट्यपूर्ण किनारपट्टी (तटीय प्रदेश) म्हणून ओळखली जाते. यांची उत्पादकक्षमता प्रचंड असल्याने ते टिकवून ठेवण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. त्यासाठी तटीय क्षेत्रातील समस्यांवर उपाययोजना…
स्वित्झर्लंडच्या दक्षिण भागातील स्वित्झर्लंड व इटली यांच्या सरहद्दीजवळील पेनाइन आल्प्स व लिपाँटाइन आल्प्स पर्वतरांगांतील एक खिंड. ऱ्होन नदीची उत्तरवाहिनी उपनदी व टोचे नदीची दक्षिणवाहिनी उपनदी यांच्या जलविभाजकावर, समुद्र सपाटी (सस.)…
मैथिली साहित्य (प्राचीन ) : मैथिली ही भारतीय-आर्य भाषासमूहाची आहे आणि ती सुमारे एक वर्षांपासून प्रचलित आहे. ती ब्राह्मणग्रंथांमध्ये निर्दिष्ट 'प्राच्य' भाषासमूहांपैकी एक आहे. मैथिलीला 'अवहठ्ठ', 'मिथिला अपभ्रंश' अशा विविध…