भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि विख्यात अर्थतज्ज्ञ यांनी विविध आर्थिक विषयांवर विचार मांडलेत. त्यांचे आर्थिक विचार, धोरणे आणि कृती अत्यंत महत्त्वाची असून ती आजही भारतात उपयुक्त आहे. त्यांनी राजस्वविषयक सांगितलेले…
जगनाडे, संत संताजी महाराज : (८ डिसेंबर १६२४—?१६८८?). संत तुकाराम महाराजांनी रचलेल्या अभंगांचे लेखनिक व संग्राहक; संत तुकारामांच्या भजन-कीर्तनातील १४ टाळकऱ्यांपैकी एक प्रमुख टाळकरी आणि वारकरी संप्रदायातील तुकारामांच्या प्रभावळीतील संतकवी.…
श्रॉफ, गोविंददास मन्नुलाल (Shroff, Govinddas Munnulal) : (२४ जुलै १९११ – २१ नोव्हेंबर २००२). बिटिशांकित हिंदुस्थानातील हैदराबाद संस्थानामधील जनतेच्या मुक्तिलढ्याचे एक नेते व स्वामी रामानंद तीर्थ यांचे निकटचे सहकारी. त्यांचा जन्म विजापूर (कर्नाटक…
डामरॉश, बार्बरा : (१९४२). अमेरिकन व्यावसायिक उद्यानविद्या तज्ज्ञ. त्या एक लेखिका आणि फोर सीझन फार्म या नावाने असणाऱ्या कृषिक्षेत्राचे सह-संस्थापक आहेत. डामरॉश यांचे प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षण न्यू यॉर्क येथील…
दक्षिण आफ्रिकेतील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय आणि जागतिक वारसा स्थळ. मानवजातीच्या उत्क्रांतीसंदर्भात दक्षिण आफ्रिकेची राजधानी जोहान्सबर्गच्या (जोहॅनिसबर्ग) पश्चिमेस स्थित काही महत्त्वपूर्ण स्थळे असणाऱ्या प्रदेशाला मानवी उत्क्रांतीचा पाळणा (Cradle of Humankind) असे…
जॉन्सन, सायमन (Johnson, Simon) ꞉ (१६ जानेवारी १९६३). प्रसिद्ध अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ आणि २०२४ च्या नोबेल स्मृती पुरस्काराचे सहमानकरी. त्यांचा जन्म युनायटेड किंगडम मधील शेफील्ड येथे झाला. त्यांनी आपले शालेय शिक्षण…
मूलपेशींचा वैद्यकीय उपचारासाठी वापर करण्याचे प्रयत्न १९७० पासून चालू आहेत. मूलपेशी उपचार पद्धतीचे पुढील प्रकार आहेत – (१) उपचारांसाठी रुग्णाच्याच शरीरातील मूलपेशी वापरल्या जातात तेव्हा त्याला ‘स्वपेशी उपचार’ (Autologous treatment)…
अर्न्स्ट, रिचर्ड : (१४ ऑगस्ट १९३३ — ४ जून २०२१). स्व‍िस रसायनशास्त्रज्ञ. अणुकेंद्रीय चुंबकीय अनुस्पंदन किंवा न्यूक्लीय चुंबकीय पंक्तीदर्शनाच्या (एनएमआर; High resolution Nuclear Magnetic Resonance; NMR) उच्च वियोजनावर तंत्रज्ञान विकसित…
यकृत ही मानवी शरीरातील सर्वांत मोठी ग्रंथी आहे. यकृत हा शब्द संस्कृतमधील ‘यं करोति इति यकृत’ म्हणजेच नियमन किंवा नियंत्रण करणारी ग्रंथी अशा अर्थाने घेण्यात आला आहे. यकृताचा आकार पाचरीसारखा…
महाराष्ट्राच्या कोल्हापूर जिल्ह्यातील गारगोटी (ता. भुदरगड) येथील एक विद्यापीठवजा शिक्षणसंस्था. ही संस्था इ. स. १९४६ मध्ये ‘मौनी विद्यामंदीर’ या नावाने गारगोटी येथे ग्रामीण शाळेच्या स्वरूपात स्थापन झाली. याचे श्रेय प्रिन्स…
एकाच क्रमांकाच्या गुणसूत्र जोडीतील समान जनुकाची जोडी म्हणजे युग्मविकल्पी होय. बहुपेशीय केंद्रकी (Eukaryotic) सजीवांमध्ये अनेक वेळा एका जनुकाचे एकाहून अधिक विकल्प आढळून येतात. हे विकल्प त्या जनुकाची नैसर्गिक वैकल्पिक रूपे…
मौंट एटना. इटलीच्या सिसिली बेटावरील एक जागृत (सक्रीय, क्रियाशील) ज्वालामुखी. ग्रीक शब्द ऐटने (मी जळत आहे - ‘I burn’) यावरून एटना हा शब्द आलेला आहे. जगातील प्रसिद्ध जागृत ज्वालामुखींपैकी हा…
सजीवांच्या समूह जनुकस्थिरता व उत्क्रांती यांस कारणीभूत ठरणाऱ्या घटकातील परस्परसंबंध स्पष्ट करणारे समीकरण म्हणजे हार्डी-वाईनबर्ग नियम होय. लैंगिक प्रजनन असणाऱ्या सजीवांमध्ये ‘सजीवांचा समूह’ (Population) हे अनुवंशिक बदल घडण्याचे आणि संक्रमित…
उभयचर वर्गातील अन्युरा (Anura; शेपटी विरहित) गणातील पीपीडी (Pipidae) कुलात झेनोपस या बेडकाच्या प्रजातीचा समावेश होतो. याला आफ्रिकी नखरी बेडूक (African clawed frog) असेही म्हणतात. अन्नाचे तुकडे करण्यासाठी याच्या मागच्या…
अर्णीकर, हरी जीवन : (६ ऑक्टोबर १९१२ — २१ नोव्हेंबर २०००). भारतीय बहुआयामी आणि आणवीय रसायनशास्त्राचे मूलगामी अभ्यासक, ज्येष्ठ अध्यापक आणि लेखक. अर्णीकर यांचा जन्म आंध्रप्रदेशातील श्रीकालहस्ती येथे झाला. पितृछत्र…