कर्ज सापळा (Debt Trap)

एखादा व्यक्ती जेव्हा घेतलेल्या कर्जाची परतफेड करण्यास सक्षम नसतो, तेव्हा कर्जाचा सापळा सुरू होतो. जेव्हा व्यक्ती आपल्या उत्पन्नाच्या मर्यादेपलिकडे उपभोग्य वस्तू व सेवांवर खर्च करू शकत नाही, तेव्हा तो कर्ज…

अब्जांश तंत्रज्ञान : शारीरिक अवयवावरील मुद्रण (Nanotechnology : Tattooing )

शरीराच्या अवयवांवर गोंदवून घेणे ही सर्वपरिचित अशी बाब आहे. शरीरावर गोंदवून घेतल्याने आपल्या सौंदर्यामध्ये भर पडते असे अनेकांना वाटते. काहीजण आपल्या ओळखीची एक खूण म्हणून हात, मान अशा एखाद्या अवयवावर…

शांता हुबळीकर (Shanta Hublikar)

हुबळीकर, शांता : (१४ एप्रिल १९१४–१७ जुलै १९९२). मराठी चित्रपटसृष्टीच्या सुरुवातीच्या काळात आपल्या अभिनयाने व गायनाने विख्यात झालेल्या अभिनेत्री. त्यांचा जन्म कर्नाटकातील हुबळीजवळच्या अदरगुंची या गावात एका शेतकरी कुटुंबात झाला.…

Read more about the article शिव-संहारमूर्ती (Shiva-Samharamurti)
अंधकासुरवधमूर्ती, घारापुरी, महाराष्ट्र.

शिव-संहारमूर्ती (Shiva-Samharamurti)

एक शिवरूप. शिवशंकराचे रूप एकीकडे  शांत, वरदायी, त्याचवेळी दुसरीकडे उग्र, विध्वंसक असे दिसून येते. शंकराने आपल्या भक्तांच्या साहाय्यार्थ आणि अन्याय करणाऱ्यांना शासन करण्यासाठी जी प्रखर व संहारक रूपे धारण केली…

समाजसेवा (Social Service)

समाजसेवा म्हणजे संघटित कार्यरचना, जिच्या मार्फत मुख्यतः सामाजिक संसाधनांचे संवर्धन, संरक्षण व सुधारणा साध्य करण्याचे योजनाबद्ध प्रयत्न केले जातात. तसेच कायद्याच्या आणि नैतिक चौकटीच्या आत केली जाणारी हेतूपूर्वक कृती म्हणजे…

डोगरी भाषा आणि लोकसाहित्य (Dogri Language and Folklore)

डोगरी भाषा आणि लोकसाहित्य : डोगरांचे भाषा आणि साहित्य, जे पहाडी-कांगरा चित्रशैलीचे कलाकार तसेच योद्धे म्हणून ओळखले जातात.  अकराव्या शतकातील चंबाच्या ताम्रपत्रांत आढळणाऱ्या 'दुर्गर' शब्दाशी त्याचा संबंध आहे. या डुग्गरमध्ये…

ऊर्मिला पवार (Urmila Pawar)

ऊर्मिला पवार :  (७ मे इ.स. १९४५). ऊर्मिला हरिश्चंद्र पवार. मराठी साहित्यातील ज्येष्ठ लेखिका वैचारिक, समीक्षात्मक,संशोधनात्मक लेखन,एकांकिका व कथालेखन आत्मचरित्रलेखन असे विविध लेखनप्रकार हाताळणाऱ्या आंबेडकरी चळवळीतील कार्यकर्त्या.  ऊर्मिला पवार यांच्या…

घार (Black kite)

पक्षी वर्गाच्या फॅल्कोनिफॉर्मीस (Falconiformes) गणातील असिपिट्रिडी (Accipitridae)  कुलाच्या मिल्व्हिनी (Milvinae) उपकुलातील एक शिकारी पक्षी. याला सामान्य घार, साधी घार किंवा नागरी घार असेही म्हणतात. घारीच्या जगभरात २२ जाती आढळतात. त्यांपैकी…

मानव प्रजाती : उगम आणि विस्तार (Homo Genus: Origin and Expansion)

मानवी उत्क्रांतीवृक्षावर चार स्वतंत्र शाखा आहेत. सर्वांत अगोदर उत्क्रांत झालेल्या व आता फक्त जीवाश्म स्वरूपात आढळत असलेल्या आर्डीपिथेकस या पहिल्या शाखेत दोन प्रजाती (जीनस) आहेत. दुसऱ्या शाखेला ऑस्ट्रॅलोपिथेकस गट असे…

शिव-अनुग्रहमूर्ती (Shiva-Anugrahamurti)  

एक शिवरूप. शिव ही संहारदेवता असली तरीही वेळप्रसंगी तो आपल्या भक्तांवर प्रसन्न होऊन त्यांच्यावरील संकटांचे निवारण करणारा म्हणून अनुग्रह अर्थात कृपा करणाऱ्या शिवाची अनेक रूपे प्रसिद्ध आहेत. त्यांसंबंधी अनेक कथा…

­­­­शिवलिंग (Shivaling­­­a)

लिंगस्वरूप शिव. शिव-आराधनेत मूर्ती व लिंग या दोन्हींनाही महत्त्व आहे. त्यांसंबंधी अनेक कथा लोकमानसात प्रचलित आहेत. शिवमूर्तींचा अभ्यास हा लिंगस्वरूप शिवाच्या उल्लेखाशिवाय अपूर्ण आहे. लिंगपूजा ही फार प्राचीन काळापासून जगाच्या…

मेसोपोटेमियन शिल्पकला : ॲसिरियन काळ (Mesopotamia Sculpture : Assyrian Period)

मेसोपोटेमियन शिल्पकलेमध्ये बॅबिलोनियन कलेला समकालीन असणारी तिच्यापेक्षा वेगळी पण प्रभावी ठरलेली ॲसिरियन कालावधीतील कला इ.स.पू.सु. १५०० पासून निर्माण झाली होती. प्रामुख्याने इ.स.पू. ९११ – ६१२ या काळात नव-ॲसिरियन साम्राज्यात उभारलेल्या…

मेसोपोटेमियन शिल्पकला : बॅबिलोनियन काळ (Mesopotamia Sculpture : Babylonian Period)

मेसोपोटेमियन शिल्पकलेतील बॅबिलोनियन संस्कृतीतील शिल्पकला. ही कला मुख्यत्वे अनुप्रयुक्त स्वरूपाची होती. त्यांतील कलात्मक म्हणता येतील असे फारच थोडे शिल्पावशेष उपलब्ध आहेत. प्रारंभिक बॅबिलोनियन काळातील (इ.स.पू.सु. १८००) पक्व मृदेतील (टेराकोटातील) बर्ने…

घरगुती सांडपाणी : शुद्धीकरण व व्यवस्थापन (Household Wastewater : Purification and Management)

घरगुती सांडपाण्याच्या शुद्धीकरण व व्यवस्थापन यंत्रणेचा आराखडा तयार करत असताना अनेक मुद्द्यांचा विचार करावा लागतो. जसे, (१) सध्याची आणि भविष्यातील लोकसंख्या आणि तिला पुरविलेल्या पाण्याची मात्रा. (२) त्यातून होणार्‍या सांडपाण्याची…

Read more about the article लहुरादेवा (Lahuradewa)
धानाचे छाप असलेले खापर, लहुरादेवा (उत्तर प्रदेश ).

लहुरादेवा (Lahuradewa)

उत्तर प्रदेशच्या मध्य गंगा खोऱ्यातील एक महत्त्वपूर्ण पुरातत्त्वीय स्थळ. हे संत कबीर नगर जिल्ह्यात लहुरादेवा गावाच्या पश्चिमेकडे स्थित असून त्याचा विस्तार पूर्व-पश्चिम ५०० मी. आणि उत्तर-दक्षिण २००-२५० मी. इतका आहे.…