(स्थापना – १९५७). भारत सरकारच्या विज्ञान आणि प्रौद्योगिकी मंत्रालयाच्या वैज्ञानिक आणि औद्योगिक अनुसंधान परिषद (कौन्सिल फॉर सायंटिफिक अँड इंडस्ट्रियल रिसर्च) अखत्यारित सेंट्रल इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिसिनल अँड ॲरोमाटिक प्लांट्स अर्थात सीआयएमएपी…
साहित्यातील आदिमतावाद : साहित्यिक आणि कलात्मक चळवळ. आदिमतावादी साहित्यात निरागसता, पवित्रता, साधेपणा आणि नैसर्गिक जग यासारख्या संकल्पनांवर वारंवार भर दिला जातो. आदिमतावाद पश्चिमी साहित्य आणि कलेत १८ व्या शतकात विशेषतः…
(स्थापना – १९४४). जर्मनीमध्ये ब्लॅक फॉरेस्ट भागातील ओबरवोल्फाक येथे असलेली एक आंतरराष्ट्रीय गणित संस्था (एमएफओ). गणितज्ञ विल्हेम सुस (Wilhelm Süss; ७ मार्च १८९५ — २१ मे १९५८) हे या संस्थेचे…
(स्थापना : १४ सप्टेंबर २००७). भारतीय अंतराळ विज्ञान आणि तंत्रज्ञान (आयआयएसटी) ही शासकीय आर्थिक साहाय्य असलेली आणि विद्यापीठ मान्यता प्राप्त संस्था आहे. तिरुवअनंतपुरमच्या नेदुमनगल उपनगरात ही संस्था आहे. अंतराळ विज्ञानाचे…
(स्थापना : १९९८). काही शतकांपासून विद्वत्ता, प्रगाढ ज्ञान आणि शिक्षणासाठी नावाजलेल्या यूरोप आणि अमेरिकेतील अग्रगण्य आणि प्रथितयश विद्यापीठांप्रमाणे संस्था गणली जावी असे चेन्नई गणित संस्था अर्थात सीएमआय या संस्थेचे उद्देश्य…
(स्थापना : ३ फेब्रुवारी १९९९). भारतीय राष्ट्रीय महासागर माहिती सेवा केंद्र ही भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारित कार्यरत असलेली स्वायत्त संस्था आहे. भारतीय राष्ट्रीय महासागर माहिती सेवा केंद्राची (इंडियन…
(स्थापना : १५ जानेवारी १८७५). भारत सरकारच्या पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेली व देशाला हवामानविषयक सेवा पुरवणारी राष्ट्रीय संस्था. हवामानाची निरीक्षणे घेऊन त्यांच्या नोंदी ठेवणे, अभ्यास व संशोधन करणे हे…
स्वदेशी शिक्षणपद्धतीची तुलना इतर देशांतील शिक्षणपद्धतीशी अभ्यासपूर्ण करून आपल्या शिक्षणपद्धतीत असलेल्या उणीवा दूर करणे आणि विदेशी शिक्षणपद्धतीतील महत्त्वपूर्ण घटक अंगीकारणे म्हणजे तुलनात्मक शिक्षण होय. मानव हा निसर्गातील गोष्टींमध्ये तुलना करत…
केंद्रकी पेशीतील सर्वांत मोठे अंगक. पेशींमधील सर्व जैविक प्रक्रियांचे नियंत्रण केंद्रकात होते. रॉबर्ट ब्राउन यांनी १८३१ मध्ये याचा शोध लावला. ऑर्किड वनस्पतीच्या पेशींचे सूक्ष्मदर्शकाखाली निरीक्षण करताना त्यांना पेशी केंद्रक दिसले,…
अपृष्ठवंशी उपसृष्टीतील प्राथमिक पेशी संघटन असलेल्या सजीवांचा संघ. यामध्ये सर्व प्रकारच्या स्पंजांचा समावेश होतो. या संघातील प्राण्यांच्या शरीरावर बाहेरून अनेक छिद्रे असतात, म्हणून या संघाचे नाव छिद्री संघ (Phylum porifera)…
भारतीय संगीतविषयक माहितीपर संस्कृत भाषेतील दुर्मीळ ग्रंथ. रागतत्त्वविबोध या ग्रंथाचे लेखन पंडित श्रीनिवास यांनी केलेले असून या ग्रंथाचा निश्चित कालावधी ज्ञात नाही. याची निर्मिती सुमारे १८व्या शतकामध्ये केलेली आहे. या…
गोड्या पाण्यातील एक खाद्य मत्स्य. याचा समावेश अँग्विलिफॉर्मिस (Anguilliformes) गणातील अँग्विलिडी (Anguillidae) कुलात होतो. या माशाचा आढळ गोड्या पाण्यात ३–१० मी. खोलीपर्यंत असतो. याचे शास्त्रीय नाव अँग्विला बेंगालेन्सिस (Anguilla bengalensis)…
कास्थिमत्स्य हा मत्स्य अधिवर्गाचा एक वर्ग आहे. ज्या माशांच्या शरीराचा अंत:कंकाल कूर्चेपासून (कास्थिंपासून) बनलेला असतो, त्यांना कास्थिमत्स्य म्हणतात. ग्रीक भाषेतील chondra (cartilage; कूर्चा/कास्थी) व ichthys (fish; मत्स्य/मासा) अशा दोन शब्दांच्या…
(स्थापना : १९६९). अंतराळक्षेत्रात संशोधन करणारी भारतातील एक महत्त्वपूर्ण संस्था. येथे अंतराळक्षेत्रात पृथ्वीबाह्य अवकाशाचा अभ्यास आणि संशोधन केले जाते. यामध्ये वातावरणातील घटकांपासून उपग्रह, ग्रह तसेच अन्य खगोलीय घटकांचा समावेश असतो.…
मणी अय्यर, पालघाट टी. एस. : (१२ जून १९१२ – ३० मे १९८१). स्वत:ची वेगळी वादन शैली निर्माण करून मृदंग वादनामध्ये ठळक योगदान दिलेले कर्नाटक संगीतातील एक महत्त्वपूर्ण कलाकार. कर्नाटक…