कार्स्ट ही चुनखडी, डोलोमाइट आणि जिप्सम यांसारख्या पाण्यात विरघळणाऱ्या कार्बोनेट खडकांच्या विरघळण्यापासून निर्माण होणारी स्थलाकृती आहे. चुनखडक किंवा डोलोमाइट खडकांच्या प्रदेशात हवेतील कार्बन डाय-ऑक्साइडामुळे किंचित अम्लधर्मी झालेले पृष्ठभागावरील पाणी खडकांच्या…
ॲरिस्टॉटल : (इ.स. पूर्व ३८४ ते ३२२). ग्रीक तत्त्वज्ञ. ॲरिस्टॉटल यांनी प्लेटो या प्रसिद्ध तत्त्वज्ञाकडे शिक्षण घेतले. त्यांनी लेखियम या संस्थेची स्थापना करून ॲरिस्टॉटलीयन परंपरा सुरू केली. त्यांनी भौतिकशास्त्र, जीवशास्त्र,…
अजिंक्यतारा : सातारा जिल्ह्यातील एक इतिहासप्रसिद्ध डोंगरी किल्ला. सह्याद्रीच्या बामणोली-घेरादातेगड डोंगररांगेत हा तटबंदीयुक्त किल्ला असून किल्ल्याच्या पायथ्याशीच उत्तरेस सातारा शहर वसले आहे. पुणे-बंगळुरू राष्ट्रीय महामार्गावर पुण्यापासून दक्षिणेस सु. १२० किमी.…
एक प्रसिद्ध शिवरूप. शिव हा योग, ज्ञान, विविध शास्त्रे, कला या सर्वांचा सर्वोच्च अधिकारी असून या रूपात त्याने नृत्य-नाट्यकला प्रवर्तित केली अशी पारंपरिक समजूत आहे. ही भारतीय कलेने जागतिक कलेला…
एक शिवरूप. संहारमूर्ती जसे शिवाचे उग्र रूप दर्शवितात, तसेच दक्षिणामूर्ती हे त्याचे शांत रूप म्हणून ओळखले जाते. दक्षिणा म्हणजे बुद्धी. ही दक्षिणा ज्याचे नेत्र व मुख आहे, ती दक्षिणामूर्ती होय.…
प्रस्तावना : बहुतेक विकसित देश ‘पारंपारिक औषधे व आरोग्य सेवा’ या संकल्पनेवर अवलंबून असतात. लोकांना निरोगी ठेवण्यासाठी तसेच आरोग्य सेवा देताना औषधे वितरीत करण्यासाठी औषधनिर्माता व शस्त्रक्रिया करण्यासाठी वैद्य, परिचारिका आणि इतर…
हा व्यक्तिमत्त्व मानसशास्त्र या मानसशास्त्राच्या शाखेतील एक महत्त्वाचा गुण विशेष (trait) सिद्धांत आहे. या सिद्धांतानुसार व्यक्तिमत्त्वाचे पाच प्रमुख घटक आहेत. हे पाच घटक खालीलप्रमाणे : एक, चेतापदशिता (Neuroticism); दोन, बहिर्मुखता…
स्व-आदरभाव ही संकल्पना मानसशास्त्राच्या व्यक्तिमत्त्व मानसशास्त्र या शाखेमधील एक महत्त्वाची संकल्पना आहे. स्व आदरभाव हा मानवी व्यक्तिमत्त्वाचा एक महत्त्वपूर्ण घटक आहे. यामध्ये व्यक्तीने स्वत:बद्दल केलेले भावनिक आणि बोधात्मक मूल्यमापन अंतर्भूत…
केळवकर, कृष्णाबाई : (२६ एप्रिल १८७९ -२ सप्टेंबर १९६१) : कोल्हापूर संस्थानमधील पहिल्या स्त्री-वैद्य (डॉक्टर). त्यांचा जन्म अलिबाग येथे झाला. वडील कृष्णाजी दादाजी केळवकर (वसई) व आई रखमाबाई यांना एकूण…
सातारा जिल्ह्यातील एक डोंगरी किल्ला. ‘मधुमकरंदगड’ या नावानेही परिचित. महाबळेश्वरपासून नैर्ऋत्य दिशेला सु. ३८ किमी. अंतरावर आणि प्रतापगडपासून दक्षिणेला सु. २८ किमी. अंतरावरील हा किल्ला समुद्रसपाटीपासून सु. १२३६ मीटर उंचीवर…
वैराटगड : सातारा जिल्ह्यातील एक डोंगरी किल्ला. वाई तालुक्यात सह्याद्री डोंगररांगेत वाईच्या आग्नेयीस सु. १० किमी. अंतरावर आणि मेढा (ता. जावळी) पासून ईशान्येस १४ किमी. अंतरावर हा किल्ला असून समुद्रसपाटीपासून…
‘प्रिऑन’ म्हणजे संक्रमणक्षम प्रथिनकण (Proteinaceous infectious particle) होय. १९८२ मध्ये स्टॅन्ले प्रूसनर (Stanley B. Prusiner) या चेतासंस्थाशास्त्रज्ञांनी प्रिऑन हा शब्द सर्वप्रथम वापरला. चेतासंस्थेच्या काही विशिष्ट रोगांच्या संदर्भात [उदा., मानवातील क्रूत्झफेल्ट-याकब…
संश्लेषी जीवविज्ञान ही जैवतंत्रज्ञानाची उपशाखा असून तिचे स्वरूप उपयोजित प्रकारचे आहे. अभियांत्रिकी तत्त्वांचा जीवविज्ञानात वापर करून सध्या अस्तित्त्वात नसलेल्या जैविक घटकांची कृत्रिमपणे निर्मिती करणे हे या शाखेचे एक प्रमुख उद्दिष्ट…
एक नामशेष पुरातन मानवी जाती. इंडोनेशियात फ्लोरेस बेटावर सन २००३ मध्ये हॉबिट या वेगळ्या जातीचा शोध लागल्यावर पुढे २००७ मध्ये फिलिपीन्सच्या लूझोन (Luzon) भागातील कॅलाओ गुहेत (Callao Cave) दोन प्रौढ…
संवेदनेचे ग्रहण करणाऱ्या प्रत्येक ग्राहीला संवेदनाग्राही असे म्हणतात. संवेदनांचे ग्रहण करण्यासाठी तंत्रिका कोशिकांपासून निघणाऱ्या अभिवाही (संदेश किंवा आवेग तंत्रिका केंद्राकडे पाठविणाऱ्या) तंतूंचा विशेष पद्धतीने विकास होऊन त्यांच्या टोकांशी संवेदनाग्राहींची निर्मिती झालेली असते. ग्राही…