अब्जांश तंत्रज्ञान हे अवकाश मोहिमा अधिक यशस्वी व व्यावहारिक करण्यासाठीचे सुलभ तंत्रज्ञान आहे. अवकाश मोहिमा यशस्वी करण्याकरिता अब्जांश पदार्थ, अब्जांश संवेदके, इंधन म्हणून वापरले जाणारे घन, द्रव वा वायुरूप पदार्थ,…
प्राणवायुजीवी शुद्धीकरणाचे आलंबित वृद्धी (suspended growth) व संलग्नवृद्धी (attached growth) असे दोन प्रकार केले जातात. आलंबित वृद्धी या प्रकारात सांडपाण्यातील सेंद्रिय पदार्थांचा अन्न म्हणून उपयोग करून जीवाणू वाढतात व ते…
निसर्गात प्रकाशाचे विविध आविष्कार पहावयास मिळतात. आकाशातील इंद्रधनुष्य, निळे आकाश, सूर्यास्ताच्या वेळेचा संधिप्रकाश, आकाशातील पांढरे ढग इत्यादी दृश्य प्रकाशाच्या परिणामांची रूपे आहेत. डोळ्याने पाहू शकणाऱ्या दृश्य तरंगलांबीला आपण प्रकाश म्हणतो.…
तंत्रज्ञानाच्या भाषेत मोठ्या प्रमाणावरील माहितीच्या संचाला बिग डेटा (बृहत विदा) असे म्हणतात. ‘बिग डेटा’ ही संकल्पना १९९०च्या मध्यात डो माशी यांनी मांडली, तेव्हा ते अमेरिकेतील सिलिकॉन ग्राफिक्स इन्कॉर्पोरेशन या संस्थेत…
भारतीय ज्ञानपरंपरेत अतुलनीय योगदान देणाऱ्या दार्शनिकांमध्ये महर्षि पतंजलींची गणना होते. पतंजलींना योगदर्शनाचा प्रणेता, व्याकरणमहाभाष्याचा कर्ता व आयुर्वेदातील चरक परंपरेचा जनक मानले जाते. इ. स.पू. सुमारे दुसरे शतक हा त्यांचा काळ…
सांख्य आणि योग या दोन्ही दर्शनांत पंचशिखाचार्यांना सारखाच मान दिला जातो. त्यांचा काळ सुमारे इसवी सन पूर्व पाचवे शतक हा मानला जातो. पंचशिखाचार्य हे आसुरीचे शिष्य होते. त्यांच्याविषयी निर्विवाद ऐतिहासिक माहिती…
आधुनिक अर्थशास्राच्या इतिहासाचे अवलोकन केले असता विसाव्या शतकाच्या शेवटास या विषयामध्ये फार मोठे गुणात्मक बदल झाले आहे. अभिजात व नवअभिजात अर्थशास्त्रातील सिद्धांत व प्रतिमाने यांचा प्रभाव साधारणपणे विसाव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत…
लाकडातील मूर्तीकामाची प्रसिद्ध हस्तकला. कर्नाटकातील विजापूरच्या दक्षिणेला १८० किमी.वर कोप्पल या जिल्ह्यात किन्नल हे छोटेसे गाव आहे. येथे लाकूडकामातील मूर्तीकामाची कला परंपरा अजूनही टिकून आहे. जवळच असलेल्या हंपी येथील प्राचीन…
थुनेन, जोहान हेनरिक वॉन (Thünen, Johann Heinrich von) : (२४ जून १७८३ – २२ सप्टेंबर १८५०). एकोणिसाव्या शतकातील एक प्रसिद्ध जर्मन अर्थशास्त्रज्ञ. जोहान यांचा जन्म उत्तर जर्मनीतील मेक्लेनबर्ग-स्ट्रेलिट्झ येथे झाला.…
अख्तर, जावेद : (१७ जानेवारी १९४५). भारतीय हिंदी चित्रपटसृष्टीतील नामवंत कथा-पटकथाकार, गीतकार आणि कवी. हिंदी चित्रपटसृष्टीत सत्तरऐंशीच्या दशकात जावेद अख्तर यांनी सलीम खान यांच्यासोबत लिहिलेल्या यशस्वी कथा-पटकथांमुळे सलीम-जावेद ही जोडी…
दोदिया, अतुल : (२० जानेवारी १९५९). भारतातील उत्तर आधुनिक चित्रकलेतील आघाडीचे प्रसिद्ध चित्रकार. त्यांचा जन्म मुंबई येथे एका गुजराती कुटुंबात झाला. त्यांच्या आईचे नाव नंदकुँवर होते, तर त्यांचे वडील बच्चूलाल…
शिंदे, जनाक्का : (१८७८ – २८ एप्रिल १९५६). महाराष्ट्रातील एक सामाजिक कार्यकर्त्या आणि थोर समाजसुधारक विठ्ठल रामजी शिंदे यांच्या लहान भगिनी. त्यांचा जन्म रामजी व यमुनाबाई या दांपत्यापोटी जमखंडी (कर्नाटक)…
चिटणीस, म. भि. : (११ नोव्हेंबर १९०७ - १४ नोव्हेंबर १९८३). महाराष्ट्राच्या सामाजिक परिवर्तनाच्या चळवळीतील एक महत्त्वपूर्ण व्यक्तिमत्त्व आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या अनेक सवर्ण सहकाऱ्यांपैकी एक महत्त्वाचे सहकारी. त्यांचा जन्म…
घरगुती सांडपाण्यामध्ये ९९.८ टक्क्यांहून अधिक पाणी असते; उरलेल्या ०.२ टक्क्यांपर्यंत दूषितके असतात. आजकाल उपलब्ध असलेल्या शुद्धीकरण प्रक्रियांमुळे ही दूषितके काढून टाकणे आर्थिक दृष्टीने शक्य आहे, असे शुद्ध केलेले सांडपाणी पुन्हा…
घरगुती सांडपाण्यामध्ये असणारे जीवजंतू वेगवेगळ्या शुद्धीकरण प्रक्रियांमुळे काही अंशी कमी होतात (कोष्टक क्र. १), पण शुद्ध केलेल्या सांडपाण्याला पर्यावरणात सोडण्यापूर्वी त्यामधील रोग उत्पन्न करणारे आणि पर्यावरणास हानी पोहोचवणारे जीवजंतू आणि…