आचार्य विज्ञानभिक्षु : सांख्य, योग आणि वेदान्त या तीन दर्शनांचे आचार्य. त्यांनी या दर्शनांवर अनेक मौलिक ग्रंथ लिहिले आहेत. त्यांचे निवासस्थान काशी असल्याचे मानले जाते. त्यांच्या माता-पित्याचा किंवा काळाचा निश्चित…
रेगे, मेघश्याम पुंडलीक : (२४ जानेवारी १९२४—२८ डिसेंबर २०००). महाराष्ट्रातील एक श्रेष्ठ तत्त्वज्ञ, विचारवंत व महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाचे भूतपूर्व अध्यक्ष तथा ‘मराठी विश्वकोशा’चे प्रमुख संपादक. ‘मेपुं’ या…
घरगुती सांडपाण्यामध्ये असलेले आलंबित आणि कलिल पदार्थ ह्यांच्यामुळे गाळ उत्पन्न होतो. घरगुती सांडपाण्याला लहान मोठ्या आकाराच्य चाळण्यांमधून वाहू दिले, तसेच वालुकाकुंडांमधून ते वाहत नेले गाळापेक्षा काहीसा वेगळा घनकचरा निघतो. प्राथमिक…
खान, सलीम अब्दुल राशिद : (२४ नोव्हेंबर १९३५). भारतीय हिंदी चित्रपटसृष्टीतील सत्तर आणि ऐंशीच्या दशकातील सुप्रसिद्ध कथा-पटकथाकार म्हणून गाजलेल्या सलीम-जावेद या जोडीपैकी एक. सलीम खान यांचा जन्म मध्यप्रदेशातील इंदूर येथे…
प्लास्मोडियम या सूक्ष्मपरजीवीचा आधुनिक वर्गीकरण विज्ञानानुसार प्रोटिस्टा सृष्टीतील ॲपिकॉम्लेक्सा (Apicomplexa) संघातील हिमोस्पोरिडा (Haemosporida) गणातील प्लास्मोडिडी (Plasmodiidae) कुलामध्ये समावेश होतो. शार्ल ल्वी आल्फॉस लाव्हरां या फ्रेंच वैज्ञानिकांनी १८८० मध्ये या परजीवीचा…
मध्यवर्ती मज्जासंस्थेचा एक असाध्य विषाणुजन्य रोग. हा रोग लासाव्हायरस (Lyssavirus) या विषाणूमुळे होतो. या विषाणूचा समावेश मोनोनिगॅव्हायरॅलीज् (Mononegavirales) या गणातील ऱ्हाब्डोव्हिरिडी (Rhabdoviridae) या कुलात होतो. हा पिसाळलेल्या श्वानवर्गी (कुत्रा कुल)…
गुंतवणूकदारांच्या हिताचे रक्षण करणारी, सुरक्षित बाजाराच्या विकासाला चालना देणे व त्याचे नियमन करणारी आणि त्यासाठी त्याच्याशी संबंधित किंवा आनुषंगिक बाबी ठरविणारी एक भारतीय संस्था. भांडवली समस्या (नियंत्रण) कायदा १९४७ च्या…
महाराष्ट्र राज्याच्या साक्री (जि. धुळे) तालुक्यातील एक प्रमुख गाव. लोकसंख्या २३,३६२ (२०११). हे गाव धुळे या शहराच्या पश्चिमेस सुमारे ८० किमी., तर साक्रीच्या पश्चिम नैर्ऋत्येस २४ किमी. वर असून मुंबईच्या…
छत्रे, विष्णुपंत मोरोपंत : (१८४०-२० फेब्रुवारी १९०५). भारतीय सर्कसचे जनक आणि प्रसिद्ध गायक. छत्रे घराणे मूळचे गणपतीपुळे (रत्नागिरी) जवळील बसणी या छोट्याशा खेड्यातील. विष्णुपंतांचे वडील जमखंडी येथील संस्थांनिकाकडे नोकरी करीत…
जर्मनीची राजधानी बर्लिन शहरात १९३६ साली झालेली ११ वी आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक क्रीडासामने. जर्मनीच्या नाझी पक्षाचा अध्यक्ष व हुकूमशाह अ‍ॅडॉल्फ हिटलर (१८८९-१९४५) याच्या अमलाखाली झालेली ही स्पर्धा ऐतिहासिक ठरली. दि. १…
एक ईजिप्शियन प्राचीन स्त्री-देवता. सामान्यत: मांजर, सुपीकता, प्रजनन, संगीत, युद्ध, संरक्षण, शुश्रूषा इत्यादींशी तिचा संबंध जोडला जातो. मांजरीचे तोंड असलेली, उजव्या हातात आंख किंवा सिसट्रम नावाचे आघातवाद्य आणि डाव्या हातात…
आंतरराष्ट्रीय व्यापारात निर्यातदारास आयातदाराकडून होणाऱ्या खरेदीपोटी हमी देण्यासाठी वापरण्यात येणारे एक महत्त्वाचे साधन. यास ‘कागदोपत्री पत’ (डॉक्युमेंट्री क्रेडिट) म्हणूनही ओळखले जाते. पतपत्र ही एक व्यवस्था आहे, ज्यामधे बँक ग्राहकाच्या विनंतीनुसार…
पातंजल योगसूत्रावर आधारित एक ग्रंथ. या ग्रंथात १२ अध्यायांतून याज्ञवल्क्य आणि गार्गी यांच्या संवादाच्या रूपाने येणाऱ्या ५०४ श्लोकांद्वारे अष्टांगयोगाच्या प्रत्याहार, प्राणायाम, ध्यान, धारणा अशा महत्त्वपूर्ण संकल्पनांची चर्चा करण्यात आली आहे.…
आंत्रमार्गाच्या मोठ्या व रूंद भागाला मोठे आतडे अथवा बृहदांत्र म्हणतात. लहान आतड्यामध्ये अन्नाचे पचन व शोषण होऊन राहिलेला अन्नांश सर्वांत शेवटी मोठ्या आतड्यात उघडतो. मोठे आतडे हे सु. १.५ मी. लांब…
आंतरावरील (गॅप) वित्त पुरवठा करणारी एक व्यवस्था. ज्यामध्ये कर्जदारास अल्पमुदतीच्या तरलतेची गरज पूर्ण करण्यासाठी अल्पमुदतीचे कर्ज मिळू शकते. इंग्लडमध्ये १९६० च्या दशकाच्या सुरुवातीच्या काळात आधुनिक अंतरिम कर्जासारखा अल्पकालीन वित्त पुरवठा…