विजय तेंडुलकर (Vijay Tendulkar)

तेंडुलकर, विजय धोंडोपंत : (६ जानेवारी १९२८ – १९ मे २००८). एक चतुरस्र लेखक, वृत्तपत्रव्यवसायी, लघुकथालेखक, लघुनिबंधकार, अखिल भारतीय कीर्तीचे नाटककार, नव्या रंगभूमीचे प्रमुख आधारस्तंभ. त्यांचा जन्म मुंबई येथे गिरगावात…

घरगुती सांडपाणी : शुद्धीकरणाच्या आधुनिक पद्धती (Household Wastewater : Modern Methods of Purification)

सांडपाणी शुद्धीकरणाच्या आधुनिक पद्धती ह्या भौतिकशास्त्र, औष्णिक, रासायनिक, जैविक व त्यांच्या एकत्रित जुळणीवर आधारित आहेत. (अ) भौतिक पद्धती : पृष्ठशोषण : सांडपाण्यामधील कलिली (colloidal), विरघळलेले आणि जीवाणूंच्या साहाय्याने विघटन न…

चित्रपटांचे तत्त्वज्ञान (Philosophy of Film)

चित्रपटाचे तत्त्वज्ञान हे समकालीन कला तत्त्वज्ञानाचे उपक्षेत्र आहे. तसेच सौंदर्यशास्त्राचा एक महत्त्वपूर्ण संशोधनाचा विषय म्हणूनही त्यास ओळखले जाते. सध्याच्या काळात चित्रपटाचे तत्त्वज्ञान ही शाखा उदयास येण्यामागे महत्त्वाचे एक कारण असे…

अब्जांश तंत्रज्ञान : कर्णविकार उपचार पद्धती  (Nanotechnology in ear treatment)

कान (कर्ण) हा मानवी शरीराचा एक अत्यंत महत्त्वाचा व संवेदनशील अवयव आहे. कानांचे मुख्य कार्य म्हणजे ध्वनी लहरींचे विद्युत लहरीत रूपांतर करून त्यांना मेंदूपर्यंत पोहोचविणे. कानांकडून मिळालेल्या माहितीचे विश्लेषण करण्याचे…

सस्तन प्राण्यांतील दंतविन्यास (Dentition in mammals)

मुखातील कठीण व टोकदार रचना म्हणजे दात. ते मुखात जबड्यातील हाडांना जोडलेले असतात. वरील जबड्यातील अग्रऊर्ध्वहनु अस्थी (Premaxilla), ऊर्ध्वहनु अस्थी (Maxilla) आणि खालील जबड्यातील दंतअस्थी (Dentary) यांवर असलेली दातांची रचना…

स्टीव्हन स्पीलबर्ग (Steven Spielberg)

स्पीलबर्ग, स्टीव्हन : (१८ डिसेंबर १९४६). ख्यातकीर्त अमेरिकन चित्रपटदिग्दर्शक, निर्माते, पटकथालेखक व अभिनेते. त्यांचा जन्म सिनसिनॅटी शहरात (ओहायओे राज्य) एका सनातनी कट्टर ज्यू कुटुंबात झाला. त्यांची आई लिह ॲड्लर यांचे…

टेऑडॉर स्व्हेडबॅरी (Theodor Svedberg)

स्व्हेडबॅरी, टेऑडॉर : (३० ऑगस्ट १८८४ – २५ फेब्रुवारी १९७१). स्वीडिश रसायनशास्त्रज्ञ. कलील रसायनशास्त्रातील अवस्करण पद्धती आणि अति-अपकेंद्रित्र या प्रयुक्तीच्या शोधाबद्दल त्यांना १९२६ मध्ये रसायनशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले. स्व्हेडबॅरी…

सिलिकॉन मॉलिब्डेनम तन्य बीड (Silicon – Molybdenum Ductile Iron)

तन्य बिडाचे गुणधर्म आणखी सुधारण्याच्या प्रयत्नातून सिलिकॉन मॉलिब्डेनम तन्य बिडाचा जन्म झाला. या मिश्रधातूचे घटक सर्वसाधारणपणे पुढीलप्रमाणे असतात. कार्बन : ३.३० – ३.८० टक्के सिलिकॉन : ४.००-५.०० टक्के सल्फर : < ०.०२ टक्के मॅग्नेशियम :…

ओतकाम दोष (Casting Defects)

काळ्या बिडाच्या बाबतीत कास्टिंगमधील विविध भागांची जाडी ही त्याच्या अंतिम गुणधर्मावर परिणाम करीत (Section Sensitivity) असते. काळ्या बिडाचे अंतिम गुणधर्म हे धातू वितलनासाठी ठरवलेल्या मिश्रणाचे घटक व त्यांचे प्रमाण, वितळलेल्या…

शीत पेटी पद्धत (Cold Box Technique)

वाळूचे मिश्रण कठीण होण्यासाठी कवच पद्धतीत उष्णतेची आवश्यकता असते. शीत पेटी पद्धतीत ही क्रिया नेहमीच्या तापमानास घडून येते.  म्हणून या पद्धतीचे नाव शीत पेटी पद्धत असे पडलेले आहे. या पद्धतीत…

अब्जांश तंत्रज्ञान : अंतराळ वेध (Nanotechnology in space)

अब्जांश तंत्रज्ञान हे अवकाश मोहिमा अधिक यशस्वी व व्यावहारिक करण्यासाठीचे सुलभ तंत्रज्ञान आहे. अवकाश मोहिमा यशस्वी करण्याकरिता अब्जांश पदार्थ, अब्जांश संवेदके, इंधन म्हणून वापरले जाणारे घन, द्रव वा वायुरूप पदार्थ,…

घरगुती सांडपाणी : द्वितीय शुद्धीकरण प्रक्रिया (Household Wastewater : Second Purification Process)

प्राणवायुजीवी शुद्धीकरणाचे आलंबित वृद्धी (suspended growth) व संलग्नवृद्धी (attached growth) असे दोन प्रकार केले जातात. आलंबित वृद्धी या प्रकारात सांडपाण्यातील सेंद्रिय पदार्थांचा अन्न म्हणून उपयोग करून जीवाणू वाढतात व ते…

ऋण अपवर्तन आणि अब्जांश प्रकाशकी (Negative refraction and Nanophotonics)

निसर्गात प्रकाशाचे विविध आविष्कार पहावयास मिळतात. आकाशातील इंद्रधनुष्य, निळे आकाश, सूर्यास्ताच्या वेळेचा संधिप्रकाश, आकाशातील पांढरे ढग इत्यादी दृश्य प्रकाशाच्या परिणामांची रूपे आहेत. डोळ्याने पाहू शकणाऱ्या दृश्य तरंगलांबीला आपण प्रकाश म्हणतो.…

बिग डेटा (Big data)

तंत्रज्ञानाच्या भाषेत मोठ्या प्रमाणावरील माहितीच्या संचाला बिग डेटा (बृहत विदा) असे म्हणतात. ‘बिग डेटा’ ही संकल्पना १९९०च्या मध्यात डो माशी यांनी मांडली, तेव्हा ते अमेरिकेतील सिलिकॉन ग्राफिक्स इन्कॉर्पोरेशन या संस्थेत…

महर्षि पतंजलि (Maharshi Patanjali)

भारतीय ज्ञानपरंपरेत अतुलनीय योगदान देणाऱ्या दार्शनिकांमध्ये महर्षि पतंजलींची गणना होते. पतंजलींना योगदर्शनाचा प्रणेता, व्याकरणमहाभाष्याचा कर्ता व आयुर्वेदातील चरक परंपरेचा जनक मानले जाते. इ. स.पू. सुमारे दुसरे शतक हा त्यांचा काळ…