टोबिन कर (Tobin’s Tax)

विनिमय दरामधील अस्थिरतेचे व्यवस्थापन करण्यासाठी उपयोजित केली जाणारी एक करपद्धती. हा कर सामान्यपणे ‘रॉबिन हूड कर’ म्हणूनदेखील ओळखला जातो. प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ व केन्स विचारांचे समर्थक सर जेम्स टोबिन यांनी या…

सामाजिक अर्थशास्त्र (Social Economic)

सामाजिक संकल्पना व वर्तन आणि अर्थशास्त्रीय सिद्धांत व तत्त्वे यांचा मेळ घालणारी अर्थशास्त्राची एक शाखा. यामध्ये सामाजिक मानदंड, सांस्कृतिक धारणा, शैक्षणिक, आरोग्यविषयक, मानसशास्त्रीय घटक इत्यादी सामाजिक घटकांचा प्रभाव व्यक्तीच्या आर्थिक…

रुग्ण माहिती व्यवस्थापन प्रणाली (Patient Information Management System)

रुग्ण माहिती व्यवस्थापन प्रणालीमध्ये रुग्णाविषयी तसेच त्याच्या आजाराविषयी सर्व माहितीचे संकलन करून ठेवले जाते. या माहितीचा शिक्षण, संशोधन, कायदेशीर पुरावा इ. विविध कारणांसाठी उपयोग केला जातो. या प्रणालीचे नोंदी ठेवणे…

अहलुवालिया, इशर जज (Ahluwalia, Isher Judge)

इशर जज अहलुवालिया (Isher Judge Ahluwalia) : (१ ऑक्टोबर १९४५ – २६ सप्टेंबर २०२०). प्रसिद्ध भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ. आर्थिक सिद्धांत व आर्थिक धोरण यांचा समन्वित विचार करून आर्थिक विश्वामध्ये आपल्या भूमिकेचा…

ग्राम – मूर्च्छना (Gram-Murchana)

ग्राम : संगीतातील पारिभाषिक संज्ञा. 'ग्राम' या शब्दाचा मूळ अर्थ 'समूह' असा होतो व त्याच अर्थाने त्याचा संगीतात प्रयोग केला गेला आहे. संगीतरत्नाकर या ग्रंथात शारंगदेवांनी 'स्वरांचा समूह' या अर्थाने…

आंतरराष्ट्रीय आर्थिक संघटन (International Economic Association – IEA)

एक बिगर शासकीय आंतरराष्ट्रीय आर्थिक संघटना (आयईए). या संघटनेची स्थापना व औपचारिक प्रक्रिया १९५० मध्ये युनेस्कोच्या सामाजिक विज्ञान विभागाच्या प्रेरणेतून झाली. प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ योझेफ आलोईस शुंपेटर हे या संघटनेचे पहिले…

महाराष्ट्रातील जल स्थापत्य (Architectural style of Water-source in Maharashtra)

महाराष्ट्रात इ.स पहिल्या शतकाच्या राष्ट्रकूट वंशापासून सातवाहन, चालुक्य ते  चौदाव्या शतकाच्या यादव वंशापर्यंत अनेक जलाशयाची निर्मिती करण्यात आली. भूजलाचा साठा असेल तेथे किंवा नैसर्गिक रित्या त्यास शोधून तिथे भूमिगत बांधकाम…

वास्तुसंवर्धन (Architectural conservation)

वास्तुसंवर्धन म्हणजे गतकाळातील वास्तूंचे मूल्य वर्धित करून वास्तूचे आयुष्य वाढवविणे. ऐतिहासिक ठेवा, भविष्यकालीन जबाबदारी आणि वारसा या दृष्टीने वास्तूंकडे पाहण्यात येते. परंतु व्यवहार्य दृष्टीकोनातून विचार केल्यास वास्तूंचा वारसा टिकवणे हे…

रुक्मिणीदेवी ॲरंडेल (Rukminidevi Arundale)

ॲरंडेल, रुक्मिणीदेवी : (२९ फेब्रुवारी १९०४ — २४ फेब्रुवारी १९८६). भरतनाट्यम् या प्रकारातील एक श्रेष्ठ भारतीय नर्तिका. त्यांचा जन्म मदुराई येथे झाला. त्यांचे वडील ए. नीलकांत शास्त्री यांचे मूळ गाव…

अब्जांश तंत्रज्ञान : त्वचारोग चिकित्सा (Nanotechnology : Dermatology)

त्वचा म्हणजे शरीरातील सर्व अवयवांचे संरक्षण करणारे एक अखंड आवरण आहे. त्वचेचा समावेश हा सार्वदेहिक ज्ञानेंद्रियांमध्ये केला जातो. सार्वदेहिक ज्ञानेंद्रियांत वेदना, तापमान (उष्ण/शीत), खोल दाब, हलका स्पर्श, कंपन, खाज, गुदगुल्या…

अब्जांश तंत्रज्ञान : हृदयविकार (Nanotechnology : Heart diseases)

शरीरातील हृदय हे अत्यंत महत्त्वाचे रक्ताभिसरण करणारे अवयव आहे. संपूर्ण शरीरभर रक्ताचे संचारण हृदयाद्वारे होते. मानवी हृदय साधारणत: नासपती फळाच्या आकारासारखे असून हाताच्या मुठीएवढ्या आकारमानाचे असते. मानवी हृदयाचे चार विभाग…

ई-बँकिंग (E-Banking)

विद्युतीय साधनांच्या साह्याने करण्यात येणाऱ्या आर्थिक व्यवहारांना ई-बँकिंग किंवा इलेक्ट्रॉनिक बँकिंग असे म्हणतात. बँकेचा ग्राहक कोणत्याही स्थानावरून आंतरजालाच्या मदतीने त्यांच्या सर्व बँकिग सेवांमध्ये प्रवेश करू शकतात. या सेवेची सुरुवात १९९७…

प्रबंध गायन (Prabandh Gayan)

संगीतातील बंदिस्त नियमबद्ध रचनेचे गान म्हणजे प्रबंध गायन होय. संगीत कला स्वभावतः प्रगमनशील असल्यामुळे आजच्या संगीताचे स्वरूप शंभर वर्षांपूर्वीच्या संगीतापेक्षा वेगळे आहे. वैदिक ऋचांपासून छंद गायन, छंद गायनापासून प्रबंध गायन…

गोखले घराणे (Gokhale Gharane)

हिंदुस्थानी संगीतातील एक गायक घराणे. याला बडे मियाँ घराणे असेही संबोधले जाते. ख्याल संगीत विश्वामधील एक महत्त्वपूर्ण असे घराणे. आज जरी हे घराणे नामशेष झाले असले तरी एकेकाळी याच्या एका…

जाति गायन (Jati Gayan)

स्वरतालांच्या रचनेचे गायन. संगीताचे सिद्धांत गेय म्हणजे गायल्या जाणाऱ्या पद्यांमध्ये दिसून येणाऱ्या तत्त्वांवर आधारीत असतात. गेय पद्यांच्या चाली ठरलेल्या असतात. त्यांना एक विशेष तालही असतो. प्राचीन काळी वैदिक मंत्र, स्तोत्रे,…