उत्तर भारतीय शास्त्रीय संगीतातील एक जुना गायनप्रकार. बाराव्या शतकापासून तो रूढ असल्याचे दिसते. ‘चतुर्मुख’ या नावाने त्याचा निर्देश सोमेश्वरलिखित मानसोल्लास वा अभिलषितार्थचिंतामणि (११२७) या ग्रंथात आढळतो. हा प्रकार जरी ख्याल, ठुमरी इ.…
संंगीताच्या आठ अंगांनी युक्त अशी गायकी म्हणजे अष्टांग गायकी. "अष्ट" म्हणजे आठ आणि आठ ही संख्या परिपूर्णता दर्शविते व ही संकल्पना भारतीय अध्यात्मिक तत्त्वज्ञानाच्या व परंपरेच्या विचारसरणीतून जन्माला आली आहे.…
भारतीय अभिजात ललितकलांचे व संस्कृतीचे शास्त्रोक्त शिक्षण गुरुकुल पद्धतीने देणारी आंतरराष्ट्रीय कीर्तीची संस्था. या संस्थेची स्थापना १९३६ साली भरतनाट्यम् या प्रकारातील एक श्रेष्ठ भारतीय नर्तिका असलेल्या रुक्मिणीदेवी ॲरंडेल यांनी त्यांचे…
पै, रत्नाकर शांताराम : (१७ ऑगस्ट १९२८—९ ऑगस्ट २००९). हिंदुस्थानी रागदारी संगीतामधील, विशेषतः जयपूर घराण्याच्या संदर्भातील, एक वैशिष्ट्यपूर्ण कामगिरी असलेले कलाकार. यांचे मूळ नाव आत्माराम. रतन पई या नावाने देखील ते…
भाडेपट्टा करार ही एक अशी व्यवस्था आहे की, ज्यामध्ये एखादी कंपनी आपली साधनसामग्री किंवा जमीन भाडेपट्टा कराराने देऊ इच्छिते. सर्वसाधारणपणे भाडेपट्टा करारात एखादा व्यक्ती आपली जमीन किंवा साधनसामग्री एखाद्या व्यावसायिकाला…
द योग इन्स्टिट्यूट ही प्रामुख्याने योगाचा प्रचार-प्रसार करण्यासाठी स्थापन करण्यात आलेली जगातील पहिली योगसंस्था आहे. श्री योगेंद्र यांनी १९१८ साली सांताक्रूझ (मुंबई) येथे या संस्थेची स्थापना केली. प्राचीन भारतीय योगसाधनेचे…
भारतीय बँकिंग व्यवसायाचा सर्वांगीण अभ्यास करून राष्ट्रीय विकासासाठी नेमण्यात आलेला एक आयोग. भारतातील बँकिंग क्षेत्रासंदर्भात १९६९ हे वर्ष महत्त्वाचे मानले जाते. १९ जुलै १९६९ रोजी भारतातील १४ बँकांचे राष्ट्रीयीकरण करण्यात…
क्रियायोग ही प्राचीन काळातील लुप्तप्राय झालेली साधना महावतार बाबाजी नामक अलौकिक योग्यांनी परत शोधून काढली, त्या साधनेच्या आचारपद्धतीचे नवे तंत्र विकसित केले व तिला क्रियायोग असे साधे नवीन नाव दिले.महावतार…
(सोशल नेटवर्किंग साइट). फेसबुकसाठी पूर्वीची प्रेरणा फिलिप्स एक्झीट्रे अकॅडमीतून आली. त्यांनी ‘द फोटो ॲड्रेसबुक’ ही विद्यार्थिनी निर्देशिका प्रकाशित केली. मार्क झुकरबर्ग यांनी एक संगणक प्रोग्राम तयार केला, त्याला हार्वर्ड विद्यापीठात…
भौगोलिक नकाशा पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर किंवा त्याच्या जवळ असणाऱ्या सामग्रीचे वितरण दर्शवितो. खडक प्रकार किंवा असंघटित साहित्य सामान्यतः नकाशामध्ये गटबद्ध केले जातात आणि विविध रंगांचा वापर करून चित्रित केले जातात. भौगोलिक…
संगणकीय भाषा. ही एक प्रक्रियात्मक प्रोग्रामिंग भाषा आहे. नीकलस विर्थ या संगणकशास्त्रज्ञाने 1968-69 मध्ये त्याची निर्मिती केली आणि 1970 मध्ये त्याची प्रत्यक्ष अंमलबजावणी केली. ती एक लहान व कार्यक्षम संगणकीय…
‘श्रुति’ हा शब्द संस्कृत भाषेमधील ‘श्रूयते’ म्हणजे ‘ऐकणे’ या क्रियापदापासून उत्पन्न झाला आहे. प्राचीन ग्रंथांमध्ये ‘श्रूयते इति श्रुती:’ असे लिहिले गेले आहे. कानांनी ऐकू येणारा नाद म्हणजे श्रुती असेही म्हणता…
संगणकीय उपकरण. मॉडेम हे संगणकाला, राउटर किंवा स्विच सारख्या दुसर्‍या एखाद्या उपकरणाला आंतरजालाशी जोडण्यास मदत करते. मॉडेम या शब्दाची व्युत्पत्ती Modular आणि Demolulator या शब्दांच्या आद्य अक्षरांपासून झालेली आहे. संगणकाला माहिती अंकीय…
(मायक्रोप्रोसेसर). संगणकीय उपकरण. सूक्ष्मप्रक्रियक हे एक अंकीय इलेक्ट्रॉनिक उपकरण आहे, ज्यामध्ये लाखो ट्रांझिस्टर एकत्रितपणे जोडलेले असतात. सूक्ष्मप्रक्रियक संगणकाचा गाभा आहे. संगणकाची सर्व कामे ही सूक्ष्मप्रक्र‍ियकाच्या मदतीने होतात. सूक्ष्मप्रक्रियक संगणक नियंत्र‍ित करण्यापासून ते उद्वहन…
एखाद्या ठिकाणच्या निवडक वैशिष्ट्यांचे प्रतीकात्मक प्रतिनिधित्व सामान्यतः सपाट पृष्ठभागावर काढलेले चित्र म्हणजे त्या भूभागाचा नकाशा. नकाशे दृश्य स्वरूपात विशिष्ट भूभागची माहिती सादर करतात. भौगोलिक नकाशे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील जागेचे, ठिकाणाचे उदा.,…