अंकचिन्हे (Numerals)

०, १, २, ३, ४, ५, ६, ७, ८, आणि ९ ही एकूण दहा देवनागरी अंकचिन्हे आहेत. म्हणून ह्या अंकांच्या साहाय्याने केलेल्या संख्यांना आणि गणनाला ‘दशमान पद्धती’ किंवा ‘दशचिन्ह पद्धती’ असे म्हणतात. दशमान पध्यतीमध्ये पाया दहा आहे हे स्वतंत्रपणे नमुद करावे लागत नाही. संख्या लेखनातही अंकाची स्थानिक किंमत दशगुणोत्तरी संज्ञेने केली जाते. उदा., 1729=1×103+7×102+2×101+9×100. लॉगॅरिथम मांडतानाही संख्येचा पाया ‘दहा’ आहे असे नमूद करावे लागत नाही.

उदा., 100.4771 = 3 म्हणजे log(3)=0.4771.

0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8  आणि 9 ही आंतरराष्ट्रीय अंकचिन्हे आहेत. ब्रिटिश एन्सायक्लोपिडिया मध्ये ह्या अंकचिन्हांना ‘हिंदु-अरेबिक-अंकचिन्हे’ असे संबोधण्यात आलेले आहे. त्याबाबतच्या खुलाशात असे म्हटले आहे की, ही अंकचिन्हे मूलत: हिंदुस्थानातील असून पूर्वी मसाल्याच्या पदार्थांचा व्यापार करत असताना ही हिंदू अंकचिन्हे अरब व्यापाऱ्यांमार्फत यूरोपात गेलेली आहेत. म्हणून त्यांना ‘हिंदू-अरेबिक-अंकचिन्हे’ असे संबोधण्यात आले आहे. ही आधुनिक अंकचिन्हे ग्वाल्हेरच्या किल्‍ल्यातील चतुर्भुज मंदिरातील शिलालेखात आहेत. तसेच सध्या पाकिस्तानात असलेल्या पेशावर जवळील ‘बक्षाली’ या गावी शेतात सापडलेल्या भूर्जपत्रावरील गणित लेखनातही या अंकचिन्हांचा उपयोग केलेला आहे. हल्ली भारतीय संविधानाने ही अंकचिन्हे स्वीकारलेली असल्याने मराठी माध्यमाच्या अनेक पाठ्यपुस्तकामध्ये ही अंकचिन्हे उपयोजित केली आहेत. रोमन अंकचिन्हामध्ये (I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X) शून्य नसल्यामुळे गणन क्रियेसाठी उपयुक्त ठरली नाहीत. म्हणून हिंदू-अरेबिक अंकचिन्हांना आंतरराष्ट्रीय मान्यता प्राप्त झाली आहे.

काही भारतीय भाषांमधील अंकचिन्हे खालीलप्रमाणे लिहिण्यात येतात.

देवनागरी/मराठी ० १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १०
शून्य एक दोन तीन चार पाच सहा सात आठ नऊ दहा
आंतरराष्ट्रीय / इंग्रजी 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
 Zero  One  Two  Three  Four  Five  Six  Seven  Eight  Nine  Ten
असमिया ০ ১ ২ ৩ ৪ ৫ ৬ ৭ ৮ ৯ ১০
শূণ্য এক দুই তিনি চাৰি পাঁচ ছয় সাত আঠ ন দহ
xuinno ek dui tini sari pas soy xat ath no doh
बंगाली ০ ১ ২ ৩ ৪ ৫ ৬ ৭ ৮ ৯ ১০
শুন্য এক দুই তিন চার পাঁচ ছয় সাত আট নয় দশ
ʃunno æk d̪ui t̪in ʧaɾ pãʧ ʧʰɔj ʃat̪ aʈ nɔj d̪ɔʃ
बोडो 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
 Latiko  Se  Nwi  Tham  Brwi  Ba  Do  Sni  Dain  Gu  Ji
 Zero  One  Two  Three  Four  Five  Six  Seven  Eight  Nine  Ten
गुजराती ૦ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦
શૂન્ય એક બે ત્રણ ચાર પાંચ છ સાત આઠ નવ દસ
śūnya ek be tra chār pāṅch chha sāt āṭh nav das
हिंदी ० १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १०
शून्य एक दो तीन चार पाँच छह सात आठ नौ दस
śūnya ek do tīn chār pāṅc chaḥ  sāt āṭh nau das
कानडी ೦ ೧ ೨ ೩ ೪ ೫ ೬ ೭ ೮ ೯ ೧೦
ಸೊನ್ನೆ ಒಂದು ಎರಡು ಮೂರು ನಾಲ್ಕು ಅಯ್ದು ಆರು ಏಳು ಎಂಟು ಒಂಬತ್ತು ಹತ್ತು
sonnē ondu ēraḍu mūru nālku aydu āru ēḷu ēṇṭu ombattu hattu
काश्मिरी akh zɨ tre  tsor  pã:tsh  še sath ǝ:th nav dǝh
ǝkim, gɔḍɨn’uk doyim treyim tsu:rim pɨ:tsim šeyim sǝtim ɨ:thim nǝvim dǝhim
कोकणी puj êk, ek labh dôn, dog tin, tig teg chearchoug panch sov saath, sat ath, att nóv, nov dha
poilo dusro tisro chouto panchvo sovvo satvo attvo novvo dhavo
मैथिली ek dū tīn cāri * pãc cha: sāt āṭh náu, nɔ dash
pahil, pəhil dosar, dosər tesar, tesər cārim, carim pãcam, pãcem chaṭham, chəṭhem, chɔəm, sātam āṭham náuam dasham, dəsəm, dɔsəm
मलयाळम‌् ൦ ൧ ൨ ൩ ൪ ൫ ൬ ൭ ൮ ൯ ൰
പൂജ്യം pūjyam ഒന്ന് onn രണ്ട് raṇṭ മുന്ന് munn നാല്‌ nāl‌ അഞ്ച് añc അറ് aṟ ഏഴ് ēḻ എട്ട് eṭṭ ഒന്‍പത് onpat പത്ത് patt
ഓന്നാം ōnnāṁ രണ്ടാം raṇṭāṁ മുന്നാം munnāṁ നാലാം nālāṁ അഞ്ചാം añcāṁ ആറാം āṟāṁ ഏഴാം ēḻāṁ എട്ടാം eṭṭāṁ ഒന്‍പതാം onpatāṁ പത്താം pattāṁ
नेपाली o १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १o
जिरो एक दुइ तीन चार पाँच छ सात आठ नौ दश
jiro ek dui teen char panch chha saat aath nau dus
पंजाबी ੦ ੧ ੨ ੩ ੪ ੫ ੬ ੭ ੮ ੯ ੧੦
ਸਿਫਰ / صفر ਇੱਕ / اِک ਦੋ / دو ਤਿੱਨ / تِن ਚਾਰ / چار ਪੰਜ / پنج ਛੇ / چھ ਸੱਤ / ست ਅੱਠ / اَٹھ ਨੌੰ / نو ਦੱਸ / دس
sifar ikk do tinn chā punj che satt aṭh nauṃ dass
संथाली 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Mit Bar Pe Pon More Turui Eae Iral Are Gel
तमिल 0 ௧ ௨ ௩ ௪ ௫ ௬ ௭ ௮ ௯ ௰
சுழியம் sūḻiyam; Old Tamil பாழ் pāḻ ஒன்று oṉṟu இரண்டு iraṇṭu மூன்று mūṉṟu நான்கு nāṉku ஐந்து     aintu ஆறு      āru ஏழு       ēḻu எட்டு eṭṭu ஒன்பது oṉpatu பத்து pattu
तेलुगु ౦ ౧ ౨ ౩ ౪ ౫ ౬ ౭ ౮ ౯ ౧౦
సున్న ఒకటి రెండు మూడు నాలుగు అయిదు ఆరు ఏడు ఎనిమిది తొమ్మిది పది
sunna okaṭi reṇḍu mūḍu nālugu ayidu āru ēḍu enimidi tommidi padi
उर्दू ٠ ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ٪
sifar ek do teen chaar paanch che saat aath nau dus

 

संदर्भ :

समीक्षक – शशिकांत कात्रे

Tags: , , ,

प्रतिक्रिया व्यक्त करा