अंकचिन्हे
०, १, २, ३, ४, ५, ६, ७, ८, आणि ९ ही एकूण दहा देवनागरी अंकचिन्हे आहेत. म्हणून ह्या अंकांच्या ...
इरेटॉस्थेनिझची चाळणी
ग्रीक गणितज्ञ इरेटॉस्थेनिझ (Eratosthenes : इ.स.पू. सुमारे 276 – 194) यांनी ‘‘ या दिलेल्या एक पेक्षा मोठ्या नैसर्गिक संख्येपर्यंतच्या सर्व ...
कापरेकर गणितीय संज्ञा
स्वयंभू आणि संगम संख्या : स्वयंभू संख्या ही संकल्पना थोर भारतीय गणिती दत्तात्रय रामचंद्र कापरेकर यांनी १९४९ मध्ये मांडली. यासाठी ...
कापरेकर स्थिरांक, ४९५ आणि ६१७४
थोर भारतीय गणिती कै. दत्तात्रय रामचंद्र कापरेकर यांनी ४९५ आणि ६१७४ हे दोन स्थिरांक शोधले. (यापैकी ६१७४ हा कापरेकर स्थिरांक ...
कुट्टक
‘कुट्टक’ म्हणजे कूट प्रश्न. सामान्यपणे कुट्टके (problems) एकचल (one variable), द्विचल(two variable) किंवा बहुचल (many variable) समीकरणांच्या आधारे सोडविले जातात ...
त्रिकोणी संख्या
बहुकोनी संख्या : समान अंतरावरील बिंदूंच्या रचनेद्वारे जर द्विमितीय सुसम बहुभुजाकृती मिळत असेल तर त्या बिंदूच्या संख्येला बहुकोनी संख्या असे ...
दशगुणोत्तरी संज्ञा
सामान्यपणे कोणतेही मोपमापन करताना संख्यांचा उपयोग करतात. संख्या लेखन ही भारताने जगाला दिलेली बहुमूल्य देणगी आहे. पूर्वी संख्या लेखन करण्यासाठी ...
परममित्र संख्या
एखाद्या नैसर्गिक संख्येला ज्या नैसर्गिक संख्यांनी निःशेष भाग जातो त्यांना त्या संख्येचे ‘विभाजक’ असे म्हणतात. उदा., या संख्येला या संख्यांनी ...
परिपूर्ण संख्या
एखाद्या नैसर्गिक संख्येला ज्या धनपूर्णांक शून्येतर संख्यांनी नि:शेष भाग जातो त्या संख्यांना दिलेल्या संख्येचे ‘विभाजक’ असे म्हणतात. उदा., शंभर या ...
फलन
फलन ही संकल्पना आधुनिक गणितातील काही अतिशय महत्त्वपूर्ण संकल्पनांपैकी एक आहे. एखाद्या घटकाचे दुसऱ्या घटकावरील अवलंबित्व (dependence) फलनाच्या माध्यमातून व्यक्त ...
फलनाची सीमा
कलन या गणितीय शाखेमध्ये फलनाची सीमा ही अतिशय महत्त्वाची संकल्पना असून यावर संततता, विकलन, संकलन इत्यादी महत्त्वाच्या संकल्पना आधारलेल्या आहेत ...
बहुकोनी संख्या
जी संख्या समान अंतरावरील बिंदूंद्वारे द्विमितीय सुसम बहुभुजाकृतीच्या स्वरूपात दाखवता येते, त्या संख्येला बहुकोनी संख्या म्हणतात. बहुकोनी संख्या हा द्विमीतीय ...
वर्ग आणि वर्गमूळ
वर्ग (Square) : गणितात एखाद्या संख्येने त्याच संख्येला गुणण्याच्या क्रियेला वर्ग करणे असे म्हणतात. कोणत्याही संख्येचा वर्ग करताना त्या संख्येचा घातांक ...
कुट्टक म्हणजे कूट प्रश्न. प्राचीन भारतीय गणित साहित्यात अनेक कुट्टके आढळून येतात. सामान्यतः ही कुट्टके (problems) एकचल (one variable), द्विचल(two ...
शून्य
फार प्राचीन काळापासून शून्य ही संकल्पना अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे. शून्याच्या संगतीमुळे संख्येच्या किमतीत होणारा बदल हा नेहमीच आनंददायी असतो. शून्य ...
संख्या
संख्येचे प्रकार : संयुक्त संख्या : ज्या मूळ संख्या नाही आणि 1 पेक्षा मोठ्या आहेत, अशा नैसर्गिक संख्येला संयुक्त संख्या असे ...
संच
संच ही आधुनिक गणितातील एक मूलभूत संकल्पना आहे. गेओर्क कॅन्टर (Georg Cantor) या जर्मन गणितज्ञाने या संकल्पनेचा सखोल अभ्यास केला ...
संचाची संख्यादर्शकता
एकोणिसाव्या शतकाच्या अखेरीस जर्मन गणितज्ञ गेओर्क कँटर यांनी संच सिद्धांत (Set Theory) हा आधुनिक गणितातील महत्त्वाचा सिद्धांत मांडला आणि त्यामुळे ...