कोथिंबीर ही एपियसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव कोरिअ‍ँड्रम सॅटायव्हम असे आहे. मूलत: ही दक्षिण यूरोप व आशिया मायनरमधील असून यूरोपात फार प्राचीन काळापासून लागवडीत आहे. भारतात ही वनस्पती सर्वत्र पिकविली जात असून स्वयंपाकात हिचा वापर अधिक होतो. या वनस्पतीच्या पाल्याला कोथिंबीर व फळांना धणे म्हणतात.
या वर्षायू वनस्पतीची उंची ४०-५० सेंमी. असून पाने दोन प्रकारची असतात. खालची पाने लांब देठाची, विषमदली व अपूर्ण पिच्छाकृती (पिसासारखी) असून त्यांचे तळ खोडाला वेढणारे असते, तर वरची पाने आखूड देठाची, अपूर्ण पिच्छाकृती व खंडित असतात. खोड पोकळ असते. फुले लहान, पांढरी किंवा गुलाबी-जांभळी असून संयुक्त चामरकल्प (छत्रीसारख्या) फुलोर्‍यात येतात. फळे पिवळट, गोलाकार व शिरा असलेली असून ती दोन सारख्या भागांत विभागतात. प्रत्येक भागात एकेक बी असते.
कोथिंबिरीचे खोड, पाने व फळे यांना विशिष्ट उग्र वास असतो. त्यात कोरिअ‍ँड्रॉल हे बाष्पनशील तेल असते. स्वयंपाकात स्वाद आणण्यासाठी कोथिंबिरीचा उपयोग केला जातो. मिठाई व मद्य यांतही त्याचकरिता धणे वापरतात.
कोथिंबिरीची पाने चवीला तिखट व स्तंभक असून उचकी, दाह, कावीळ इत्यादींवर गुणकारी असतात, असा आयुर्वेदात उल्लेख आढळतो. फळे मूत्रल, वायुनाशी, उत्तेजक, पौष्टिक व दीपक (भूक वाढवणारे) आहेत. शूल(पोटातील वेदना) व रक्ती मूळव्याध यांवर धण्यांचा काढा देतात. अधिहर्षतेमुळे (अ‍ॅलर्जीमुळे) होणार्‍या दाहावर पानांचा रस आणि लेप गुणकारी असतो.
Discover more from मराठी विश्वकोश
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
