नारा कालखंडातील साहित्य : जपानच्या इतिहासामध्ये इ.स. ७१० ते ७९४ या दरम्यानचा नारा कालखंड हा वास्तुकला, साहित्य आणि धर्म या दृष्टीने अत्यंत महत्वाचा कालखंड आहे. या कालखंडात नारा हे शहर जपानची राजधानी असल्याने ह्या कालखंडाला नारा कालखंड असे संबोधले जाते. हा कालखंड लहान असला तरी ह्या कालखंडात उच्च दर्जाचे वाङ्मय लिहिले गेले. ह्या कालखंडामध्ये लिहिलेल्या ग्रंथांमध्ये प्रामुख्याने कोजिकि (७१२) निहोनश्योकि अथवा निहोनगि (७२०) यांचा समावेश होतो. या दोन्ही ग्रंथांमध्ये अधिकृतपणे जपानचा इतिहास लिहिला गेला आहे. कोजिकि या ग्रंथामध्ये प्राचीन गोष्टी संकलित केल्या आहेत. कोजिकिला फुरूकोतोफुमि असे पण संबोधले जाते. नारा कालखंडामध्ये राज्यकर्त्या सम्राटांना त्यांचे सूर्यदेवता आमतेरासु बरोबर असलेले प्राचीन संबंध आणि जपानची उत्पत्ती ह्याबाबत सांगायचे होते. त्या कालामध्ये प्रचलित असलेला इतिहास मुखोद्गत करून पुढच्या पिढीस सांगायच्या पद्धतीमुळे अनेक वेळा खर्‍या खोट्या माहितीची सरमिसळ होत होती. म्हणून खरी माहिती पुढच्या पिढ्यांना मिळावी ह्या हेतूने लिखित माहिती असणे आवश्यक होते. सम्राट तेनमुच्या आदेशावरून हिएदा नो आरेने इतिहासामधील घटना आणि गोष्टी मुखोद्गत केल्या ; परंतु त्यानंतरच्या दोन सम्राटांच्या काळात काहीच घडले नाही. इ.स.७११ मध्ये सम्राज्ञी गेनमेइच्या आदेशावरून ओ नो यासुमारो याने त्यात सुधारणा करून स्पष्टीकरण करणार्‍या टीपा लिहून इ.स. ७१२ मध्ये हा ग्रंथ सम्राज्ञीला सादर केला.
कोजिकि हा जपानमधील अत्यंत प्राचीन इतिहास सांगणारा ग्रंथ म्हणून ओळखला जातो. ह्या ग्रंथामध्ये जपानच्या पौराणिक कथा, प्राचीन काळातील लोकांचे विचार आणि समजुतीबद्दल माहिती दिली आहे. या ग्रंथामध्ये देवदेवतांचे जग आणि माणसाचे जग असे दोन विभाग असून देवांनी ही भूमी कशी बनवली ह्या विषयाने सुरुवात करून जपानी सम्राटांच्या कालखंडाची माहिती दिली आहे. शिंतो धर्माच्या पौराणिक कथा तसेच जपानी सम्राटांच्या विशेषत: यामातो वंशाबद्दलच्या कथा यात आहेत. कोजिकिमध्ये मध्यवर्ती कल्पना अथवा सुत्रधार नसून प्रत्येक गोष्ट स्वतंत्र आहे. गोष्टींच्या व्यतिरिक्त अनेक गाणी आणि कवितांचाही समावेश आहे. ह्या सर्व कविता आणि गाणी त्या काळातली लिपी मानयोगाना (चिनी मुळाक्षरे लिहून त्यांचा जपानी उच्चार करणे) मध्ये लिहिली आहेत. कोजिकिचे ३ विभाग असून ते अनुक्रमे प्रथम, मध्य आणि अंतिम असे आहेत. १३७१-१३७२ मध्ये शिनपुकुजी मंदिराच्या प्रमुख पुजार्‍याने या ग्रंथाच्या मूळ हस्तलिखिताची नक्कल प्रत तयार केली होती.
निहोनश्योकी हा जपानचा कालक्रम दाखविणारा ग्रंथ आहे. जपानी इतिहासाचा कालक्रम अभ्यासण्यासाठी पुराणवस्तुसंशोधक आणि इतिहासतज्ञ निहोनश्योकीचा संदर्भ घेतात. सम्राट तेनमुने हा ग्रंथ लिहिण्याचा आदेश दिला होता पण त्याचे संकलन त्याचा मुलगा राजपुत्र तोनेरिच्या काळात ७२० मध्ये पूर्ण झाले. निहोनश्योकीमध्ये पण कोजिकि प्रमाणे जपानच्या उत्पत्तीबद्दल संगितले आहे. तसेच सद्वर्तनी सम्राट आणि दुर्गुणी सम्राट ह्यांच्या बद्दलपण लिहिले आहे. पौराणिक कथांबरोबर इतर देशांबरोबर असलेल्या संबंधाविषयी माहिती यात आहे. ह्या ग्रंथामध्ये एकूण ३० प्रकरणे आहेत.पहिल्या काही प्रकरणांमध्ये प्राचीन दंतकथांचा समावेश आहे. तसेच शिंतो धर्माचे विचार ह्या प्रकरणांमधून जाणून घेता येतात. नंतरच्या प्रकरणांमध्ये इ.स. ५ व्या शतकापासूनच्या घटनांचा समावेश आहे. ७व्या शतकातील महत्वाची घटना असलेल्या ताइका सुधारणा आणि जपानमधील बुद्ध धर्माचा प्रवेश यांचादेखील या ग्रंथामध्ये समावेश आहे. निहोनश्योकी मध्ये कोजिकिमध्ये लिहिल्या गेलेल्या गोष्टींची पुनरावृत्ती झालेली दिसून येते; परंतु निहोनश्योकीमध्ये गोष्टींकडे बघायचा दृष्टीकोन वेगळा आहे.
मानयोश्यु हा या कालखंडातील जपानी कवितांचा संग्रह. मानयोश्युचा अर्थ दहा हजार पाने असा आहे. मानयोश्युचे एकूण वीस खंड असून ते उभे करण्यात ओतोमो नो याकामोचि (७१८-७८५) ह्या कवीच्या पुढाकाराचा आणि परिश्रमांचा भाग मोठा आहे. नारा कालखंडामध्ये संकलित केलेल्या ह्या संग्रहामध्ये नारा कालखंडाच्या आधीच्या कवितांचा पण समावेश दिसतो. सु. ४,५०० कवितांचा अंतर्भाव असलेल्या ह्या महासंकलनातील अखेरच्या कवितेचा रचनाकाळ इ. स. ७५९ असा आहे. साधारणपणे इ. स. च्या पाचव्या शतकापासून आठव्या शतकापर्यंतची म्हणजे ३०० वर्षांच्या कालावधीतील वेचक कविता मानयोश्युत समाविष्ट करण्यात आल्याचे दिसते. जपानी भावकवितेच्या तांका ह्या प्रकारातील रचना ह्या संकलनात आधिक्याने आहेत. तसेच ह्या संकलनातील बऱ्याचशा रचना इ.स. च्या सातव्या शतकापासूनच्या आहेत. काकिनोमोतो नो हितोमारो (सुमारे ६८०-७००), यामाबे नो आकाहितो (७३६?), यामानो उएनो ओकुरा (६६०-७३३), ओतोमो नो ताबितो (६६५-७३१) आणि ओतोमो नो याकामोचि (७१८-८५) हे ह्या संकलनातले काही प्रमुख कवी होत. नुकातानो ओकिमि, साकानो इरात्सुमे,आणि कासानो इरात्सुमे ह्यांसारख्या काही कवयित्रींच्या कविताही ह्या संकलनात आहेत. काही कवितांचे कर्तृत्व अज्ञात आहे. ह्या कविता त्यावेळच्या भाषा शैली मानयोगाना मध्ये म्हणजेच उच्चारानुसार चिनी चित्रलिपीचा वापर करून लिहिल्या आहेत. या संग्रहामध्ये पाच ओळींच्या छोट्या कविता आहेत, तशाच २०० ओळींच्या मोठ्या कविता पण आहेत. ह्या कविता प्रेम, शोकगीत आणि इतर विविध विषय अशा ३ प्रकारांमध्ये मोडतात. बहुतांशी कविता वसंत ऋतु आणि ग्रीष्म ऋतुच्या सुंदर प्रतिमा डोळ्यासमोर साकार करतात. साधारण ४०० वर्षात लिहिल्या गेलेल्या ह्या कविता, गायनासाठी पण वापरल्या जात असाव्यात असा अंदाज आहे. मानयोश्यु ही जपानी संस्कृती आणि वाङ्मयाची सुरुवात आहे असे म्हणता येईल. काळानुरूप आणि कवींनुरूप काव्यशैलीत होणारी काही परिवर्तने विचारात घेऊनही सरल, उत्कट आणि जिंवत अभिव्यक्ती तसेच एक प्रकारचा निर्व्याजपणा हे ह्या संकलनांतील कवितांचे एक सर्वसाधारण वैशिष्ट्य होय, असे म्हणता येते. मानयोश्युचा इंग्रजी अनुवाद १९४० मध्ये प्रसिद्ध झाला. १मे २०१९ पासून सुरू झालेल्या नव्या सम्राटाच्या कालखंडाचे नाव रेइवा असून हे नाव मानयोश्यु मधील कवितेतील शब्दावरून घेतले आहे. त्याचा अर्थ सुंदर ऐक्य असा होतो.
ह्या महत्वाच्या तीन ग्रंथांव्यतिरिक्त काइफुऽसोऽ (७५१) हे चिनी कवितांचे जपानी कवींनी केलेले संकलन आणि फुदोऽकि (७१३) हे जपानमधील स्थानिक देवदेवतांच्या गोष्टी लिहिलेले इतिवृत्त पण नारा कालखंडात संकलित केलेले वाङ्मय आहे. नारा कालखंडातील वाङ्मयावर सम्राट आणि उमरावांसारख्या उच्चकुलीन व्यक्तींचे नियंत्रण असे. ग्रंथलेखन एक कलाकृती असे न मानता सम्राटांचा प्रकल्प म्हणून बघितले जात असे. बहुतांशी लेखन हे इतिहास दर्शविण्यासाठी नसून सरकारी प्रणाली दर्शविण्यासाठी केले जात असे. नारा कालखंडाच्या सुरूवातीला मौखिक परंपरेनुसार ग्रंथ मुखोद्गत केले जात होते. त्या काळी जपानमध्ये भाषेचा उपयोग फक्त बोलण्यासाठी केला जात असे. नारा कालखंडात चीन मधून बौद्धधर्म जपानमध्ये आल्यानंतर चिनी भाषा आणि वाङ्मयाचा अभ्यास केला गेला. चिनी मुळाक्षरे वापरुन ग्रंथ लिहिले गेले. ह्या कालखंडात विशेष करून वाङ्मयाच्या क्षेत्रात प्रगती झालेली दिसून येते. बौद्धधर्म स्वीकारामुळे बुद्धाची भव्य मंदिरेपण या काळात बांधली गेली.
संदर्भ : Frellesvig, Bjarke, A History of the Japanese Language, Cambridge University Press, 2010.
समीक्षण : निसीम बेडेकर
