मोबाइल परिचालन प्रणाली. आय-ओएस (पूर्वीचे आयफोन ओएस; आयफोन परिचालन प्रणाली; iPhone OS) ही ॲपल इंकॉ.ने विकसित केलेली परिचालन प्रणाली केवळ त्यांच्या मोबाइल हार्डवेअरला समर्थन देणाच्या हेतूने तयार करण्यात आली आहे. ही परिचालन सध्या आयफोन (iPhone), आयपॅड (iPad) आणि आयपॉड टच (iPod Touch) सह कंपनीच्या अनेक मोबाइल साधनांना समर्थन देते. आय-ओएस ही अँड्रॉइड नंतर जागतिक स्तरावर सर्वात लोकप्रिय मोबाइल परिचालन प्रणाली आहे. ॲपलने विकसित केलेल्या आयपॅड-ओएस (iPad OS), टिव्ही-ओएस (tv OS) आणि वॉच-ओएस (watch OS) या परिचालन प्रणालीचे मूळ आय-ओएस हेच आहे. ही परिचालन प्रणाली ॲपलीची खासगी मालकीची असून याचे काही भाग ॲपल पब्लिक सोर्स लायसन्स आणि इतर परवाना अंतर्गत मुक्त करण्यात आले आहेत.
आय-ओएसच्या मुख्य आवृत्त्या प्रत्येक वर्षी प्रकाशित करण्यात येतात. सध्याची स्थिर आवृत्ती आय-ओएस 14 (iOS 14) ही आहे. तिला १६ सप्टेंबर, २०२० रोजी प्रकाशित करण्यात आले. यामध्ये वापरकर्ताभिमुख अनेक बदल करण्यात आले. उदा., मोबाइलच्या मुख्य पटलावर इतर छोटी-यंत्रे (कळ-यंत्र) ठेवण्याची, तसेच सिरी (siri) व फोन कॉल यांना सर्वांगी वापरकर्ताभिमुख इंटरफेस आहे. आय-ओएस 13 (iOS 13) या आवृत्तीला साहाय्य करणारे आय-ओएस 14 ला सुद्धा साहाय्य करतात त्यामुळे कुठल्याही मोबाइलच्या आवृत्त्या कालबाह्य झालेल्या नाहीत.
इतिहास : स्टीव्ह जॉब यांनी 2005 साली आय-फोन तयार करण्याचे नियोजिले असता मॅक (Mac) परिचालन प्रणालीला आक्रसणे किंवा आयपॉडला विस्तारित करणे असे दोन पर्याय त्यांकडे होते. त्यांनी पहिला पर्याय निवडला. मॅकिंटॉश (Macintosh) संघाचे नेतृत्व करणारे स्कॉट फॉरस्टॉल (Scott Forstall) तर आयपॉड संघाचे नेतृत्व करणारे टोनी फेडेल (Tony Fadell) यांमध्ये अंतर्गत सामना लावण्यात आला. फॉरस्टॉल यांनी ही स्पर्धा जिंकून आयफोन परिचालन प्रणालीची निर्मिती केली. आयफोनच्या विजेत्याला या निर्णयामुळे तृतीय-पक्ष विकसकाला व्यासपीठ उपलब्ध करून देणे शक्य झाले. बहुचर्चित डेस्कटॉप परिचालन प्रणालीचा मूलभूत वापर करून तृतीय-पक्ष मॅक विकसकाला कमीत-कमी प्रशिक्षण देऊन आयफोनकरिता सॉफ्टवेअर लिहिण्यास सांगितले. 2007 साली आयफोन परिचालन प्रणालीचे अनावरण करण्यात आले. आयफोन ॲप स्टोअर (iPhone App Store) याला 500 ॲप्लिकेशनच्या (अनुप्रयोगासह) उपलब्धतेनुसार 2008 साली वापरण्यास खुले करण्यात आले. यावरील 1 दशलक्ष ॲप हे टॅबलेट संगणकाशी सुसंगत असून, सर्व ॲप 130 अब्जापेक्षा जास्तवेळा डाउनलोड करण्यात आले आहे. ॲप इंटेलिजन्स फर्म सेंसर टॉवरने सदर ॲप स्टोअर हे 2020 पर्यंत 5 दशलक्ष ॲप पर्यंत पोहोचणार असल्याचे अनुमान काढले होते. [ॲप हे ॲप्लिकेशन यांचे संक्ष‍िप्त रूप असून संगणकीय ॲप्लिकेशन अर्थात अनुप्रयोग म्हणजे संगणकीय सॉफ्टवेअरचा समुह जे वापरकर्त्यांसाठी किंवा दुसऱ्या अनुप्रयोगासाठी विशिष्ट कार्य करते (ॲप्लिकेशन यालाच अनुप्रयोग आज्ञावली किंवा अनुप्रयोग सॉफ्टवेअर असेही म्हणतात.)]. 2007 साली ॲपलने आयपॉड टच ची घोषणा केली. आयफोनवर आधारित आयफोन पॉडची सुधारित आवृत्ती होती. 2010साली बहुप्रतीक्षीत बहुवैशिष्ट्यांसह मिडिया टॅबलेट आयपॅड (iPad) सादर केले गेले. या आयपॅडचे पटल आयफोन आणि आयपॉड टच यांपेक्षा मोठे होते. वेब-ब्राउझिंग, वाचन, मल्टिमिडिया संरचना उदा., वर्तमानपत्र, ई-बुक, फोटो, व्हिडिओ, म्यूझीक, वर्ड प्रोसेसिंग, व्हिडिओ गेम यांसारख्या सुविधा त्यात समाविष्ट करण्यात आल्या होत्या. वेब-ब्राउझिंगकरिता सफारीची (Safari) मोबाइल आवृत्ती समाविष्ट करण्यात आली. वाय-फायच्या साहाय्याने आणि पर्यायी 3G सेवा किंवा वापरकर्त्याच्या संगणकावरून मजकून समक्रमित करणे शक्य झाले. जून 2010 साली ॲपलने आयफोन-ओएस याला आय-ओएस असे पुनर्निर्मित केले.
आय-ओएसची वैशिष्ट्ये : इंटरफेस (Interface). आय-ओएसचा इंटरफेस हा बहु-स्पर्शी (मल्टिटच; MultiTouch) हावभाव वापरून थेट हाताळणीवर आधारित आहे. इंटरफेस नियंत्रण घटकांमध्ये स्लाइडर (Slider), स्विच (Switch) आणि बटण असतात. ओएससोबत परस्परसंवादांमध्ये स्वाइप (Swipe), टॅप (Tap), पिंच (Pinch) आणि रिव्हर्स पिंच (Reverse Pinch) हे हावभाव समाविष्ट आहेत, या सर्व हावभावांचे आय-ओएस परिचालन प्रणालीप्रमाणे विशिष्ट परिभाषा आहे. निव्वळ उपकरण हालवून किंवा त्रिमितीय परिमाणात फिरवून अंतर्गत त्वरणमापणाचा वापर करून काही ॲप्लिकेशन वापरता येतात. वैयक्तिक संगणकातील डेस्कटॉप प्रमाणेच आय-ओएस उपकरण होम स्क्रीनला सुरू करता येते. आय-ओएस उपकरणातील होम स्क्रीन हे प्राथमिक मार्गक्रमण करणारे आणि माहितीचे केंद्र आहे. आय-ओएस होम स्क्रीन ही प्रामुख्याने ॲप आयकॉन (चिन्ह) आणि विजेट्स (widget) करिता तयार करण्यात आले आहे. ॲप आयकॉन हे विशिष्ट ॲप्लिकेशनकरिता तयार करण्यात आले आहे, तर विजेट्स याला जिवंतपणा, मजकूर स्व-अद्ययावतीकरण उदा., हवामानाची माहिती, ई-मेलमधील इनबॉक्स किंवा होम स्क्रीनवरील थेट माहितीचे प्रक्षेपण यांकरिता तयार करण्यात आले आहे. होम स्क्रीनच्या वरच्या बाजूला स्थितीदर्शक पट्टी (स्टेटस बार; Status bar) असते. तेथे उपकरणाची माहिती आणि जोडणी (कनेक्टिव्हिेटी) दर्शविण्यात येते. स्थिरतीदर्शक पट्टीचे नियंत्रण केंद्र (Control Center) आणि अधिसूचना केंद्र (Notification Center) असे दोन घटक आहेत. नियंत्रण केंद्र नवीन आयफोनवर, खाली-वर उजवीकडून खाली ओढले जाऊ शकते, ज्यामुळे सेटिंग्ज (setting) उघडल्याशिवाय उपकरणाला अधिक जलद व्यवस्थापित करण्यासाठी विविध टॉगलमध्ये प्रवेश मिळतो. उदा., ब्राइटनेस, व्हॉल्यूम, वायरलेस कनेक्शन, म्यूझीक प्लेयर इ. व्यवस्थापित करणे सहज शक्य आहे.
होम स्क्रीनवरून डावीकडून खाली स्क्रोल केल्यास अधिसूचना केंद्र उघते, ते आय-ओएसच्या नवीनतम आवृत्त्यांमध्ये लॉक स्क्रीन (Lock screen) सारखेच आहे. हे कालक्रमानुसार सूचना प्रदर्शित करते आणि त्यांना अनुप्रयोगाद्वारे गटबद्ध करते. काही ॲप्सच्या अधिसूचनेवरून थेट संवाद साधणे शक्य आहे, उदा., यावरून थेट संदेशाला उत्तर देता येते. अधिसूचना दोन पद्धतीमध्ये पाठवल्या जातात. पहिले म्हणजे महत्त्वाच्या सूचना लॉक स्क्रीनवर प्रदर्शित केल्या जातात आणि विशिष्ट ध्वनीद्वारे सांकेतिक केल्या जातात, त्या एक चेतावणी बॅनर किंवा ॲप बॅज चिन्हाद्वारे तर दुसरी पद्धत ते अधिसूचना केंद्रात प्रदर्शित केले जातात, परंतु ते लॉक स्क्रीनवर दाखवले जात नाही, किंवा ते चेतावणी बॅनर, बॅज आयकॉन किंवा ध्वनीद्वारे सूचित केले जात नाहीत. होम स्क्रीन अनेक पृष्ठांनी बनलेली असू शकते, ज्यामध्ये वापरकर्ता पुढे- पुढे स्वाइप करू शकतो. हे करण्याचा एक मार्ग म्हणजे प्रत्येक पृष्ठावर दर्शविलेल्या “बिंदू” दाबून ठेवणे आणि डावीकडे किंवा उजवीकडे स्वाइप करणे. शेवटच्या पानाच्या उजवीकडे, ॲप लायब्ररी उपकरणावर स्थापित केलेल्या ॲप्सची सूची आणि वर्गीकरण असते. प्रत्येक श्रेणीतील ॲप्स त्यांच्या वापराच्या वारंवारतेवर आधारित असतात. अलीकडे प्रवेश केलेले ॲप “अलीकडील” श्रेणीमध्ये असते. वापरकर्ते त्यांना हवे असलेले ॲप शोधू शकतात किंवा त्यांना वर्णक्रमानुसार ब्राउझ करू शकतात.
आय-ओएसवर मुख्य पृष्ठ बटण सहसा वर उजवीकडे असते. ॲप्लिकेशनमध्ये परत जाण्यासाठी जवळजवळ नेहमीच “परत (बॅक; Back)” बटण असते. आपण चार वेगवेगळ्या मार्गांनी परत जाऊ शकता, ते संदर्भानुसार बदलते. 1. प्रदर्शनाच्या (डिस्प्ले) वरच्या डाव्या बाजूला “परत” बटण दाबणे, 2. स्क्रीनच्या डाव्या काठावरून उजवीकडे स्वाइप करणे, 3. स्क्रीनच्या वर उजवीकडे “समाप्त” क्रिया दाबणे, 4. स्क्रीन सामग्रीवर खाली स्क्रोल करणे.
पृष्ठाचे शीर्षक व्यावहारिकदृष्ट्या नेहमी उपस्थित असते आणि खूप दृश्यमान असते, परंतु वापरकर्ता खाली स्क्रोल केल्यावर ते संकुचित होते. कधीकधी आय-ओएसवर महत्त्वाच्या पृष्ठ क्रिया कमी टूलबारवर दिसतात.
ॲप्लिकेशन : (अनुप्रयोग; Application). आय-ओएस उपकरणे ॲपलने विकसित केलेल्या पूर्व-स्थापित ॲप्ससह येतात. यांमधे मेल, नकाशे, टीव्ही, संगीत, फेसटाइम, वॉलेट, हेल्थ इ.चा समावेश होतो. ॲप्लिकेशन (ॲप्स) हे ॲप्लिकेशन सॉफ्टवेअरचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे, जो आय-ओएसवर स्थापित केला जाऊ शकतो. ते ॲप स्टोअर डिजिटल स्टोअरच्या अधिकृत यादीमधून डाउनलोड केले जातात. येथे ॲप्स वापरकर्त्यांसाठी उपलब्ध करण्यापूर्वी सुरक्षा तपासणीच्या अधीन असतात. सॉफ्टवेअर वितरकाने प्रदान केलेल्या आयपीए फाइलवरून अनधिकृत मार्गाने आय-ओएस ॲप्लिकेशन थेट स्थापित केले जाऊ शकतात. ते आय-ओएस सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट किट (एसडीके; SDI) वापरून लिहिले गेले आहेत आणि बहुतेकदा एक्सकोडसह एकत्रितपणे स्वीफ्ट (Swift) आणि ऑब्जेक्टिव्ह-सी (Objective-c)सह अधिकृतपणे समर्थित प्रोग्रामिंग भाषा वापरतात. इतर कंपन्यांनी देखील अशी साधने तयार केली आहेत, जी त्यांच्या संबंधित प्रोग्रामिंग भाषा वापरून मूळ आय-ओएस ॲप्सच्या विकासासाठी परवानगी देतात.
आय-ओएससाठी अनुप्रयोग मुख्यतः युजर इंटरफेस किट (UIKit; यूआय-किट) प्रोग्रामिंग फ्रेमवर्कचे घटक वापरून तयार केले जातात. हे अनुप्रयोगांना सुसंगत स्वरूप आणि ओएससह अनुभवण्याची अनुमती देते व सानुकूलित करते.
आय-ओएस अद्यतनांसह घटक आपोआप अद्यतनित होतात, नवीन इंटरफेस नियमांसह स्वयंचलितपणे. यूआय-किट घटक अतिशय जुळवून घेणारे आहेत, यामुळे विकसकांना एकच ॲप संरचित करता येतो जो कोणत्याही आय-ओएस उपकरणावर सारखाच दिसतो. आय-ओएस इंटरफेस परिभाषित करण्याव्यतिरिक्त यूआय-किट ॲप्लिकेशनची कार्यक्षमता परिभाषित करतो.सुरुवातीला, ॲपलच्या विकासकांना एसडीके सोडण्याचा हेतू नव्हता, कारण त्यांना तृतीय-पक्ष ॲप्स आय-ओएसकरिता विकसित करायचे नव्हते, त्याऐवजी वेब ॲप्स तयार करायचे होते. तथापि, हे तंत्रज्ञान कधीही सामान्य वापरात आले नाही, यामुळे ॲपलने आपले मत बदलले, म्हणून ऑक्टोबर 2007 मध्ये विकासकांसाठी एसडीकेची घोषणा करण्यात आली, शेवटी 2008 साली प्रसिद्ध झाले. एसडीकेमध्ये ऑडिओ मिक्सर आणि आयफोन सिम्युलेटरसह विकास साधनांचा सर्वसमावेशक संच समाविष्ट आहे. हे मॅक वापरकर्त्यांसाठी विनामूल्य डाउनलोड करता येते. हे मायक्रोसॉफ्ट विंडोज पीसीसाठी उपलब्ध नाही. अनुप्रयोगाची चाचणी घेण्यासाठी, तांत्रिक साहाय्य मिळविण्यासाठी आणि ॲप स्टोअरद्वारे ॲप्लिकेशन वितरीत करण्यासाठी, विकासकांना ॲपल डेव्हलपर प्रोग्रामची सदस्यता घेणे आवश्यक आहे.
होम स्क्रीन : (गृह पटल; Home Screen). स्प्रिंगबोर्डद्वारे प्रस्तुत होम स्क्रीन, ॲप्लिकेशन आयकॉन आणि तळाशी एक डॉक दाखवते. तेथे वापरकर्ते त्यांचे सर्वाधिक वापरलेले ॲप्स पिन करू शकतात. जेव्हा वापरकर्ता उपकरण अनलॉक करतो किंवा अन्य ॲपमध्ये असताना “होम” बटण दाबतो, तेव्हा होम स्क्रीन दिसते. आय-ओएस 4 च्या आधी, आयफोन 3 GS (किंवा नंतरच्या)वर, स्क्रिनची पार्श्वभूमी केवळ जेलब्रेकिंगद्वारे सानुकूलित केली जाऊ शकत होती, परंतु आता बाहेरही बदलली जाऊ शकते. वेळ, बॅटरीची पातळी आणि संकेतनाची क्षमता यांसारखा डेटा प्रदर्शित करण्यासाठी स्क्रीनच्या वर एक स्थितीदर्शक पट्टी (स्टेटस बार) आहे. उर्वरित स्क्रीन वर्तमान ॲप्लिकेशनसाठी समर्पित आहे. जेव्हा पासकोड ठरविला जातो आणि वापरकर्ता उपकरणावर स्विच करतो, तेव्हा होम स्क्रीनवर प्रवेश देण्यापूर्वी पासकोड लॉक स्क्रीनवर प्रविष्ट करणे आवश्यक आहे.
आयफोन-ओएस 3 मध्ये स्पॉटलाइट सादर केले गेले, ज्यामुळे वापरकर्त्यांना मीडिया, ॲप्स, ईमेल, संपर्क, संदेश, स्मरणपत्रे, कॅलेंडर इव्हेंट आणि तत्सम सामग्री शोधण्याची परवानगी मिळाली. आय-ओएस 7 मध्ये आणि नंतर, होम स्क्रीनवर कुठेही खाली खेचून स्पॉटलाइटमध्ये प्रवेश केला जातो (अधिसूचना केंद्र आणि नियंत्रण केंद्र उघडणाऱ्या वरच्या आणि खालच्या कडा वगळता). आय-ओएस 9 मध्ये, स्पॉटलाइटमध्ये प्रवेश करण्याचे दोन मार्ग आहेत. आय-ओएस ७ आणि ८ प्रमाणे, कोणत्याही होम स्क्रीनवर खाली खेचणे स्पॉटलाइट दर्शवितो. तथापि, आय-ओएस 3-7 मध्ये देखील प्रवेश केला जाऊ शकतो. हे सिरीच्या सूचनांसह स्पॉटलाइट प्रदान करते, ज्यात ॲप सूचना, संपर्क सूचना आणि बातम्या समाविष्ट आहेत. आय-ओएस 10 मध्ये स्पॉटलाइट आता समर्पित “टुडे” पॅनेलच्या शीर्षस्थानी आहे.
आय-ओएस 3.2 पासून, वापरकर्ते होम स्क्रीनसाठी पार्श्वभूमी प्रतिमा सेट करण्यास सक्षम आहेत. हे वैशिष्ट्य फक्त तिसऱ्या पिढीच्या उपकरणांवर उपलब्ध आहे. आयफोन 3GS, तिसऱ्या पिढीचे आय-पॉड टच (iOS 4.0 किंवा नवीन), आणि सर्व आय-पॅड मॉडेल (iOS 3.2 पासून)-किंवा नवीन.
आय-ओएस 7 ने होम स्क्रीनवर लंबन प्रभाव (Parallax Effect) सादर केला, जो उपकरणाच्या हालचालीच्या प्रतिसादात उपकरणाचे वॉलपेपर आणि चिन्हे बदलतो. 3D प्रभाव आणि प्रवाहित आयकॉनचा भ्रम निर्माण करतो. मेल आणि सफारीच्या टॅब व्ह्यूमध्येही हा परिणाम दिसून येतो. संशोधकांना असे आढळले की वापरकर्ते त्यांच्या होम स्क्रीनवर वापर वारंवारता आणि ॲप्लिकेशन संबंधिततेच्या आधारावर तसेच वापरण्यायोग्यता आणि सौंदर्यशास्त्राच्या कारणांमुळे चिन्हे आयोजित करतात.
सिस्टम फॉन्ट (System font) : प्रणाली फाँट. आय-ओएससाठी मुळात हेल्व‍ेटिकाचा (Helvetica) सिस्टम फॉन्ट म्हणून वापर केला. ॲपलने केवळ आयफोन 4 आणि त्याच्या रेटिना दृश्यासाठी हेल्वेटिका न्युउ (Helvetica Neue) मधे बदल केले आणि आय-ओएस 4वर जुन्या आयफोन उपकरणांसाठी सिस्टम फॉन्ट म्हणून हेल्वेटिका (Helvetica) कायम ठेवले. आयओएस 7 सह ॲपलने जाहीर केले की, ते सिस्टम फॉन्ट हेल्वेटिका न्युउ लाइट मध्ये बदलतील, हा फाँट कमी-रिझोल्यूशनच्या मोबाइल स्क्रीनसाठी हलका आणि पातळ टाइपसेट होता. याच्या अयोग्य वापर केल्यामुळे टीकेला तोंड फुटले. ॲपलने अखेरीस हेल्वेटिका न्युउची निवड केली. आय-ओएस 7च्या प्रकाशनाने मजकूर मोजण्याची किंवा सेटिंग्जद्वारे मजकूर प्रवेशयोग्यता बदलांचे इतर प्रकार लागू करण्याची क्षमता देखील सादर केली. आय-ओएस 9 सह, ॲपलने फॉन्ट बदलून सॅन फ्रान्सिस्को ( San Francisco) केले, ॲपलने तयार केलेल्या या फॉन्टचे लक्ष्य त्याच्या उत्पादन लाइनअपमध्ये जास्तीत जास्त सुवाच्यता आणि फॉन्ट सुसंगतता असणे हे आहे.
फोल्डर (Folders) : आय-ओएस 4 ने फोल्डर सादर केले, जे इतर ॲप्लिकेशनवर ओढून तयार केले जाऊ शकतात आणि तेव्हापासून, समान प्रक्रिया वापरून फोल्डरमध्ये अधिक ॲप्स जोडले जाऊ शकतात. फोल्डरसाठी शीर्षक आपोआप ॲप्लिकेशच्या श्रेणीद्वारे निवडले जाते, परंतु नाव वापरकर्त्याद्वारे संपादित केले जाऊ शकते. जेव्हा फोल्डरमधील ॲप्सला अधिसूचना बॅज प्राप्त होतात, तेव्हा सूचनांची वैयक्तिक संख्या जोडली जाते आणि एकूण संख्या फोल्डरवरच सूचना बॅज म्हणून प्रदर्शित केली जाते. मूलतः, आयफोनवरील फोल्डरमध्ये 12 ॲप्सचा समावेश असू शकतो, तर आयपॅडवरील फोल्डरमध्ये 20 समाविष्ट असू शकतात. नवीन आयफोन हार्डवेअरवरील वाढत्या प्रदर्शन आकारांसह, आय-ओएस 7 ने फोल्डरला होम स्क्रीन लेआउट सारख्या पृष्ठांसह अद्ययावत केले, ज्यामुळे फोल्डरच्या कार्यक्षमतेत लक्षणीय विस्तार होऊ शकतो. फोल्डरच्या प्रत्येक पानामध्ये नऊ ॲप्स असू शकतात आणि एकूण 15 पृष्ठे असू शकतात, ज्यामुळे एकाच फोल्डरमध्ये एकूण 135 ॲप्स असू शकतात. आय-ओएस 9 मध्ये, ॲपलने आयपॅड हार्डवेअरसाठी फोल्डर आकार अद्यतनित केले, जे प्रत्येक पृष्ठावर 16 ॲप्सची परवानगी देते, तरीही जास्तीत जास्त 15 पृष्ठांवर, एकूण 240 ॲप्स वाढवते.
अधिसूचना केंद्र (Notification centre) : आय-ओएस 5च्या आधी, सूचना मोडल विंडोमध्ये वितरित केल्या गेल्या आणि काढून टाकल्यावर पाहिल्या जाऊ शकत नाहीत. आय-ओएस 5 मध्ये, ॲपलने सूचना केंद्र सादर केले, जे वापरकर्त्यांना सूचनांचा इतिहास पाहण्याची परवानगी देते. वापरकर्ता अधिसूचना टॅप करून त्याचे संबंधित ॲप उघडू शकतो किंवा तो साफ करू शकतो. सूचना आता बॅनरमध्ये वितरित केल्या जातात जे स्क्रीनच्या शीर्षस्थानी थोडक्यात दिसतात. जर वापरकर्त्याने प्राप्त सूचना टॅप केली, तर सूचना पाठविणारा ॲप्लिकेशन उघडला जाईल. वापरकर्ते अनुप्रयोगाच्या सूचना सेटिंग्ज समायोजित करून मोडल अलर्ट विंडोमध्ये सूचना पाहणे देखील निवडू शकतात. आय-ओएस 8 सह सादर केलेले, विजेट्स आता अधिसूचना केंद्राद्वारे प्रवेशयोग्य आहेत, जे तृतीय पक्षांनी परिभाषित केले आहेत. जेव्हा एखादे ॲप बंद असताना अधिसूचना पाठवते, तेव्हा त्याच्या चिन्हावर लाल बॅज दिसतो. हा बॅज वापरकर्त्याला एका दृष्टीक्षेपात सांगतो की, त्या ॲपने किती सूचना पाठवल्या आहेत. ॲप उघडल्याने बॅज साफ होतो.
सुलभता : (Accessibility). दृष्टी आणि श्रवण अक्षम असलेल्या वापरकर्त्यांना मदत करण्यासाठी आय-ओएस विविध प्रवेशयोग्यता वैशिष्ट्ये देते. एक प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणजे व्हॉईसओव्हर. स्क्रीनवर व्हॉईस रीडिंग माहिती प्रदान करते, ज्यात प्रासंगिक बटणे, चिन्हे, दुवे आणि इतर वापरकर्ता इंटरफेस घटकांचा समावेश आहे आणि वापरकर्त्याला त्याच्या आवडीनुसार परिचालन प्रणालीवर मार्गस्थ करण्याची परवानगी देते. डीफॉल्ट नियंत्रणासह आणि यूआय-किट फ्रेमवर्कसह विकसित केलेले कोणतेही ॲप्स व्हॉईसओव्हर कार्यक्षमता अंगभूत करते. एका उदाहरणात फोटो काढण्यासाठी आयफोन धरून ठेवणे समाविष्ट आहे, ज्यामध्ये व्हॉईसओव्हर फोटो दृश्याचे वर्णन करतो. 2013 मध्ये आय-ओएस ७च्या प्रकाशनासह सादर करण्यात आलेल्या “मेड फॉर आयफोन” प्रोग्रामचा भाग म्हणून, ॲपलने ब्ल्युटूथ वापरण्याचे तंत्रज्ञान विकसित केले आहे आणि सुसंगत तृतीय-पक्ष उपकरणे आयफोन आणि आयपॅडशी थेट ऑडिओ प्रवाहित करण्यासाठी जोडणी करतात. मेड फॉर आयफोन उत्पादनांसाठी उपलब्ध अतिरिक्त सानुकूलनामध्ये विविध वातावरणांसाठी बॅटरी ट्रॅकिंग आणि समायोज्य ध्वनी सेटिंग्ज समाविष्ट आहेत. ॲपलने 2016 मध्ये आय-ओएस10च्या प्रकाशनासाठी सुलभतेसाठी आणखी प्रयत्न केले, व्हॉईसओव्हरमध्ये नवीन उच्चारण संपादक जोडले, डिव्हाइसच्या कॅमेऱ्याद्वारे ऑब्जेक्ट्स वाढवण्यासाठी एक भिंग जोडले, कर्णबधीर लोकांना आयफोनवरून फोन कॉल करण्यासाठी टीटीवाय सपोर्ट (TTY Support), आणि तृतीय-पक्ष विकसकांना त्यांच्या ॲप्समध्ये योग्य सुलभता कार्ये समाविष्ट करण्यासाठी प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन केले.
मल्टीटास्किंग : (multitasking). आय-ओएससाठी मल्टीटास्किंग पहिल्यांदा जून 2010 मध्ये प्रकाशित करण्यात आले. आयफोन 4, आयफोन 3 GS आणि आयपॉड टच 3G ही काही विशिष्ट उपकरणे मल्टीटास्क करण्यास सक्षम होती. आय-ओएस 4 च्या आधी, मल्टीटास्किंग ॲपलने उपकरणावर समाविष्ट केलेल्या ॲप्लिकेशनच्या निवडीपर्यंत मर्यादित होते. अनधिकृतपणे मल्टीटास्क करण्यासाठी वापरकर्ते त्यांचे उपकरण “जेलब्रेक” करू शकतात. आय-ओएस 4 सह, तिसऱ्या पिढीच्या आणि नवीन आय-ओएस उपकरणांवर, मल्टीटास्किंग सात पार्श्वभूमी एपीआय द्वारे समर्थित आहे : 1. पार्श्वभूमी ऑडिओ – जोपर्यंत तो ऑडिओ किंवा व्हिडिओ सामग्री प्ले करत आहे तोपर्यंत पार्श्वभूमीवर अनुप्रयोग चालू राहतो. 2. व्हॉईस ओव्हर आयपी – फोन कॉल चालू नसताना अनुप्रयोग स्थगित केला जातो. 3. पार्श्वभूमी स्थान – अनुप्रयोग बदललेल्या स्थानांबद्दल सूचित केले जाते. 4. सूचना पुढे ढकलणे. 5. स्थानिक सूचना – अर्जाचे वेळापत्रक स्थानिक सूचना पूर्वनिर्धारित वेळेत वितरित करण्यात येते. 6. कार्य पूर्ण करणे – एखादे कार्य पूर्ण करण्यासाठी अनुप्रयोग अतिरिक्त वेळ मागतो. 7. जलद ॲप स्विचिंग – अनुप्रयोग कोणताही कोड अंमलात आणत नाही आणि कोणत्याही वेळी मेमरीमधून काढला जाऊ शकतो.
आय-ओएस 5 मध्ये, तीन नवीन पार्श्वभूमी एपीआय सादर केले गेले: 1. वृत्तपत्र स्टँड – ॲप्लिकेशन वापरकर्त्यासाठी तयार होण्यासाठी पार्श्वभूमीमध्ये सामग्री डाउनलोड करू शकतो. 2. बाह्य सामग्री : ॲप्लिकेशन बाह्य सामग्रीसह संवाद साधतो आणि नियमित अंतराने डेटा सामायिक करतो. 3. ब्ल्युटूथ सामग्री : ॲप्लिकेशन ब्ल्युटूथ सामग्रीसह संवाद साधतो आणि नियमित अंतराने डेटा सामायिक करतो.
आय-ओएस 7 मध्ये, ॲपलने एक नवीन मल्टीटास्किंग वैशिष्ट्य सादर केले, जे सर्व ॲप्सना पार्श्वभूमी अद्यतने करण्याची क्षमता प्रदान करते. हे वैशिष्ट्य उपकरणाचे बॅटरी आयुष्य लक्षणीयरीत्या कमी न करता वापरकर्त्याचे सर्वाधिक वापरले जाणारे ॲप्स अपडेट करणे पसंत करते आणि सेल्युलर नेटवर्कवर वाय-फाय नेटवर्क वापरण्यास प्राधान्य देते,
ॲप्लिकेशन बदल करणे : आय-ओएस 4.0 ते आय-ओएस 6.x मध्ये, होम बटणावर डबल-क्लिक केल्याने ॲप्लिकेशन स्विचर सक्रिय होतो. स्क्रोल करण्यायोग्य डॉक-स्टाइल इंटरफेस तळापासून दिसते, स्क्रिनची सामग्री वर हलवते. आयकॉन निवडणे ॲप्लिकेशनवर बदल करते. सर्वात डावीकडे आयकॉन आहेत जे संगीत नियंत्रणे, रोटेशन लॉक आणि आय-ओएस 4.2 आणि त्यावरील व्हॉल्यूम कंट्रोलर म्हणून कार्य करतात.
आय-ओएस 7 च्या परिचयाने, होम बटणावर डबल-क्लिक केल्याने ॲप्लिकेशन स्विचर देखील सक्रिय होतो. तथापि, मागील आवृत्त्यांप्रमाणे हे आयकॉनच्या वरच्या खुल्या ॲप्लिकेशनचे स्क्रीनशॉट प्रदर्शित करते आणि क्षैतिज स्क्रोलिंग पूर्वीच्या ॲप्सद्वारे ब्राउझ करण्याची अनुमती देते आणि वेब-ओएसने एकाधिक कार्ड कसे हाताळले त्याप्रमाणे अनुप्रयोगांना ड्रॅग करून बंद करणे शक्य करते.
आय-ओएस 9 च्या परिचयाने, ॲप्लिकेशन स्विचरमध्ये लक्षणीय दृश्य बदल झाला; आय-ओएस 7 मध्ये सादर केलेले कार्ड रूपक अद्याप टिकवून ठेवताना, ॲप्लिकेशन आयकॉन लहान करण्यात आले आणि स्क्रीनशॉटच्या वर दिसतो (जे आता मोठे आहे, “अलीकडील आणि आवडते संपर्क” काढून टाकल्यामुळे) आणि प्रत्येक ॲप्लिकेशन “कार्ड” दुसऱ्याला ओव्हरलॅप करते, वापरकर्ता स्क्रोल करताना रोलोडेक्स प्रभाव तयार करतो. आता ॲप्लिकेशन स्विचरच्या डाव्या बाजूला होम स्क्रीन दिसण्याऐवजी ते उजवीकडे दिसते. आय-ओएस 11 मध्ये, ॲप्लिकेशन स्विचरला एक प्रमुख नवसंरचना प्राप्त होते. आयपॅडमध्ये, नियंत्रण केंद्र आणि ॲप स्विचर एकत्र केले जातात. आयपॅडमधील ॲप स्विचर तळापासून वर स्वाइप करून देखील प्रवेश करता येतो. आयफोनमध्ये, रॅममध्ये ॲप्स नसल्यास ॲप स्विचरमध्ये प्रवेश करता येत नाही.
कार्ये समाप्त करणे : आय-ओएस 4.0 ते आय-ओएस 6.x मध्ये, ॲप्लिकेशन स्विचरमध्ये आयकॉन थोड्या वेळाने धरून ठेवल्याने ते “जिगल” (होम स्क्रीन प्रमाणेच) बनवतात आणि वापरकर्त्यास ॲपवरील कोपऱ्यात दिसणाऱ्या लाल वजा वर्तुळासम आयकॉनवर टॅप करून ॲप्लिकेशन सोडण्यास भाग पाडतात. मल्टीटास्किंगमधील ॲप्लिकेशन साफ करणे आय-ओएस 4.0 ते 6.1.6 पर्यंत समान राहिले, आय-ओएस 6 ही शेवटची आवृत्ती होती.
आय-ओएस 7 नुसार, प्रक्रिया जलद आणि सुलभ झाली आहे. आय-ओएस 7 मध्ये, त्यांना बंद करण्यासाठी आयकॉन धरण्याऐवजी, त्यांना स्क्रीनच्या वरच्या बाजूस स्वाइप करून ते बंद केले जातात. आय-ओएस 6.1.6 पर्यंतच्या आवृत्त्यांच्या तुलनेत एका वेळी तीन ॲप्स साफ करता येतात.
कार्य पूर्ण करणे : कार्य निलंबित केल्यानंतर कार्य पूर्ण करणे ॲप्सना विशिष्ट कार्य सुरू ठेवण्यास अनुमती देते. आय-ओएस 4.0 नुसार, ॲप्स पार्श्वभूमीत एखादे कार्य पूर्ण करण्यासाठी दहा मिनिटांपर्यंत विनंती करू शकतात. हे मागील अप- आणि डाउनलोड्स पर्यंत विस्तारत नाही (उदा. जर वापरकर्त्याने एका ॲप्लिकेशमध्ये डाउनलोड सुरू केले तर ते ॲप्लिकेशनपासून दूर गेले तर ते समाप्त होणार नाही).
सिरी (Siri) : आय-ओएसमध्ये समाकलित एक बुद्धिमान वैयक्तिक साहाय्यक आहे. इंटरनेट सेवांच्या संचाला विनंती सोपवून साहाय्यक व्हॉईस क्वेरी आणि नैसर्गिक भाषेचा वापरकर्ता इंटरफेस वापरतो. सॉफ्टवेअर वापरकर्त्यांच्या वैयक्तिक भाषेचा वापर, शोध आणि प्राधान्ये, सतत वापरण्यासह स्वीकारते. परत केलेले परिणाम वैयक्तिकृत आहेत. मूळतः फेब्रुवारी 2010 मध्ये आय-ओएससाठी ॲप म्हणून रिलीज करण्यात आले, दोन महिन्यांनंतर ॲपलने ते विकत घेतले, आणि नंतर ऑक्टोबर 2011 मध्ये प्रकाशित झाल्यावर आयफोन 4S मध्ये समाकलित झाले. त्या वेळी, आय-ओएस ॲप स्टोअरमधून वेगळे ॲप देखील काढले गेले. सिरी फोनच्या क्रिया करणे, मूलभूत माहिती तपासणे, कार्यक्रम आणि स्मरणपत्रे शेड्यूल करणे, डिव्हाइस सेटिंग्ज हाताळणे, इंटरनेट शोधणे, क्षेत्रांमध्ये मार्गस्थ करणे, मनोरंजनावर माहिती शोधणे आणि आय-ओएस- समाकलित ॲप्ससह व्यस्त राहण्यास सक्षम असलेल्या वापरकर्त्याच्या आदेशांच्या विस्तृत श्रेणीचे समर्थन करते. 2016 मध्ये आय-ओएस 10च्या प्रकाशनासह, ॲपलने तृतीय-पक्ष मेसेजिंग ॲप्ससह पेमेंट्स, राईड-शेअरिंग आणि इंटरनेट कॉलिंग ॲप्ससह सिरीमध्ये मर्यादित तृतीय-पक्ष प्रवेश उघडला. आय-ओएस 11 च्या रिलीझसह, ॲपलने सिरीचे आवाज अधिक स्पष्ट आणि मानवी आवाजासाठी अद्ययावत केले. ते आता फॉलो-अप प्रश्न आणि भाषा-भाषांतर आणि अतिरिक्त तृतीय-पक्ष क्रियांना समर्थन देते.
खेळाचे ठिकाण (Game centre; गेम सेंटर) : गेम सेंटर हे ऑनलाइन मल्टीप्लेअर “सोशल गेमिंग नेटवर्क” ॲपलद्वारे प्रकाशित करण्यात आले. हे वापरकर्त्यांना मित्रांना गेम खेळण्यासाठी आमंत्रित करणे, मॅचमेकिंगद्वारे मल्टीप्लेअर गेम सुरू करणे, त्यांच्या कर्तृत्वाचा मागोवा घेणे आणि लीडरबोर्डवर त्यांच्या उच्च स्कोअरची तुलना करण्याची परवानगी देते. आय-ओसए 5 आणि त्यावरील प्रोफाइल फोटोंसाठी समर्थन जोडते.
2010 साली ॲपलने प्रस्थापित केलेल्या आय-ओएस 4 पूर्वावलोकन कार्यक्रमादरम्यान गेम सेंटरची घोषणा करण्यात आली. ऑगस्टमध्ये नोंदणीकृत ॲपल विकसकांसाठी पूर्वावलोकन जारी केले गेले. 2010 साली आय-ओएस 4.1, आयफोन 3GS आणि आयपॉड टच द्वितीय पिढीपासून चौथी पिढीपर्यंत आय-ओएस 4.1 सह प्रकाशित करण्यात आले. गेम सेंटरने आय-ओएस 4.2.1 सह आयपॅडवर सार्वजनिक पदार्पण केले. आयफोन 3G, मूळ आयफोन आणि पहिल्या पिढीतील आयपॉड टचसाठी समर्थन नाही (नंतरच्या दोन उपकरणांमध्ये गेम सेंटर नव्हते कारण त्यांना आय-ओएस 4 मिळाला नाही). तथापि, गेम सेंटर अनधिकृतपणे आयफोन 3G वर हॅकद्वारे उपलब्ध आहे.
कळीचे शब्द : #परिचालनप्रणाली #ॲपल #इंटरफेस #होमस्क्रीन #फाँट #multitaking #siri #gamecentre # endingtask.
संदर्भ :
समीक्षक : विजयकुमार नायक
