जीनोम (Genome)

सजीवांच्या जीनोममधील काही जनुके अक्रियाशील (व्यक्त न होऊ शकणारी) असतात. उदा., रिकेटसिया आणि सायनोबॅक्टेरियासारखे जीवाणू दृश्यकेंद्रकी पेशींमध्ये सामावल्यावर ते परजीवी असल्यामुळे त्यांच्या व्यक्त जनुकांची संख्या कमी झाली आहे. एकेकाळी रिकेट्सिया व सायनोबॅक्टेरिया यांना स्वतंत्र अस्तित्व होते. त्यांचे पेशीय भक्षण झाल्यानंतर (एंडोसायटॉसिस) तंतुकणिका आणि हरितलवके यांच्यामध्ये रूपांतर झाले. त्यांच्या जीनोममध्ये सु. १,००० क्रियाशील जनुके होती. आता हरितलवकामध्ये शिल्लक राहिलेल्या व्यक्त जनुकांची संख्या २७ व तंतुकणिकेमधील व्यक्त जनुकांची संख्या २० असून त्यांच्या अव्यक्त जनुकांची संख्या वाढली आहे. मायकोबॅक्टेरियम लेप्री या कुष्ठरोगाच्या जीवाणूमधील एक-तृतीयांश जनुके अक्रियाशील झाली आहेत. या सर्व उदाहरणातील जीनोमचा मूळचा आकार तसाच राहतो. अव्यक्त व व्यक्त जनुकांची संख्या मात्र बदलते. सजीव जिवंत राहण्यासाठी किती आकाराचा जीनोम आणि पर्यायाने किती जीवनप्रक्रियांची आवश्यकता आहे यावर संशोधन चालू आहे.